همشهری آنلاین، شقایق عرفی‌نژاد: یاسر خاسب در حوزه تئاتر فیزیکال چهره شناخته‌شده‌ای است. تجربه‌های زیادی هم در این زمینه دارد. اما آنچه روز ۲۱ اسفند در پرفورمنسش اتفاق افتاد، از اجرای حرفه‌ای و هنرمندانه بسیار به دور بود.
اجرای او بر فراز اثر ماده و فکر، کار نوریوکی‌هاراگوچی، هنرمند مینیمالیست ژاپنی انجام گرفت که بیشتر از ۴۰ سال پیش در موزه هنرهای معاصر تهران طراحی شد. ماده و فکر در واقع یک حوض پر از روغن سوخته است که سیاهی‌اش آن را تبدیل به یک آیینه بزرگ کرده است. این اثر جدا از مفهوم و اهمیتش، تبدیل به بخشی از موزه هنرهای معاصر شده و برای مخاطبان اصلا نشانه‌ای از موزه است.
اتفاقی که روز شنبه در اجرا افتاد این بود که در یک لحظه در برابر مخاطبانی که به تماشا ایستاده بودند، اجراگر که با طنابی از سقف معلق بود، آنقدر به حوض نزدیک شد که سر و بدنش داخل روغن رفت و بخشی از روغن از حوض بیرون ریخت و روی زمین پخش شد.
این کار آن هم از نه از طرف گروهی که با اثر ناآشنایند، که از طرف یک هنرمند، واکنش‌های زیادی را به دنبال داشت. خاسب ساعتی بعد از این اجرا، بدون این که از این اتفاق حرفی بزند، فقط ویدیوی کار را در اینستاگرامش منتشر کرد. همین ویدئو بود که واکنش‌ها را برانگیخت. عده‌ای از هنرمندان تجسمی و نویسندگان و البته هنرمندان تئاتر به این ماجرا واکنش نشان دادند.
از جمله پیام فروتن، طراح صحنه و استاد دانشگاه که هفته گذشته در جزیزه هرمز پرفرومنس درد را با بازسازی ابزار شکنجه قرون وسطایی اجرا کرد، اما هیچکدام از مسئولان هرمز نه به این کار کمک کردند و نه اعتنایی. او در اینستاگرامش با پست کردن ویدیویی از پرفورمنس گربه جاده ابریشم به شدت از اتفاقی که افتاد انتقاد کرد و نوشت: وقتی در قلب پایتخت و در یکی از معتبرترین موزه‌های جهان به نام هنر و به بهانه پرفورمنس چنین به اثر جاویدان نوریوکی هاراگوچی بی حرمتی می‌شود و حضرات کف هم می‌زنند، چه توقعی از یک جزیره کوچک و مدیران آن داریم؟»
هادی معیری‌نژاد، نویسنده کتاب‌های خیال خام و قطعات گمشده هم نوشت: «اولین باری که حوضچه روغن را دیدم نوجوانی متحیر بودم که محض امتحان می‌خواستم سنگی توی آن بیندازم ببینم چه می‌شود...سال‌ها گذشت و من تازه فهمیدم اگر چیزی بیفتد آن تو می‌شود یک پرفورمنس مدرن، یک هنر آوانگارد، هکذا اگر آن چیز انسان آویزانی باشد که می‌تواند نماد نسل بلاتکلیفی تلقی شود که نمی‌داند فرق هنر و ناهنر چیست.»
انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز هم بیانیه‌ای داد و نوشت: مجسمه ماده و فکر (حوض روغن) اثر نوریوکی هاراگوچی، مجسمه ساز ژاپنی، سال ۱۹۷۶ مقارن با افتتاح موزه هنرهای معاصر تهران در محل موزه به صورت دائمی نصب شده است. این اثر مهر ماه ۱۳۹۶ با حضور هنرمند بازسازی و مرمت شد.
اکنون بعد از گذشت ۴ سال و در فقدان هنرمند این اثر طی برنامه پنج گنج، بزرگداشت حکیم نظامی، روز شنبه ۲۱ اسفند با اجرای پرفورمنس «پرنده ماهی» دچار آسیب شده و به حریم اثر تجاوز شده است. انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز ایران با ابراز تأسف شدید از این اتفاق غیر مسئولانه ، موضع خود را به شرح ذیل اعلام می‌دارد:
یک. هر چند در بیانیه و توضیحات موزه به اجرای آثار تعاملی با آثار هنری اشاره شده، اما تعرض به حریم و خدشه به اصل اثر به هیچ عنوان قابل توجیه نیست و مسئولیت سهل‌انگاری در برنامه‌ریزی و انتخاب اثر با مسئولین برگزاری است.
دو. گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران، جزو سرمایه ملی است. حفاظت از آثار و رعایت اصول حرفه‌ای حفاظت، کمترین کاری است که مدیران موزه ملزم به رعایت آن هستند.
سه. انتخاب موزه هنرهای معاصر تهران و اجرای آثار تعاملی در محل موزه با گنجینه منحصر به‌فرد آن، نیاز به پروسه مطالعاتی و تحقیقاتی و حساسیت‌های حرفه‌ای دارد.
لذا انجمن هنرمندان مجسمه ساز ایران قویا از مسولین موزه و عوامل برگزاری رویداد درخواست دارد جهت روشن شدن موضوع و تنویر افکار عمومی، مستندات پروسه مطالعاتی اجرای اثر و پیش‌بینی‌های صورت گرفته از طرف موزه را ارائه فرمایند.»
مدتی بعد از این واکنش‌ها بود که یاسر خاسب هم با ایسنا گفت وگویی کرد و از این اتفاق اظهار تأسف کرد. هرچند در صحبت‌هایش از واژه "اگر" استفاده کرد و در آخر هم کارش را جوششی دو باره برای این حوض روغن دانست! او گفت: «شب گذشته بر اثر یک اتفاق، لحظه‌ای پیش از پایان اجرا، مشکلی در بخش فنی پیش آمد و سبب شد آونگی که داشتم، کمی شل شود و بخشی از صورت و دستم با روغن حوض تماس پیدا کرد، ولی خوشبختانه این اثر هنری آسیبی ندیده است. اگر اشتباهی کردم و حادثه‌ای پیش آمد، متأسفم و از مردم کشورمان، از جامعه هنری و به ویژه هنرمندان حوزه تجسمی عذرخواهی می‌کنم، ولی به آنان اطمینان می‌دهم که هیچ آسیبی به حوض روغن زده نشده است. حوض روغن موزه اثر هنری ارزشمندی است و به آب و خاک ما تعلق دارد و اگر بخواهیم با دیدی مثبت اتفاق دیروز را تحلیل کنیم، گویی این حادثه سبب شد تا این حوض دوباره بجوشد و زندگی آن به جریان بیفتد.»
موزه هنرهای معاصر هم در صفحه رسمی اینستاگرامش درباره این حادثه این طور توضیح داد: «موزه هنرهای معاصر تهران با ابراز تأسف از واقعه پیش‌آمده در حین اجرای پرفورمنس در جریان گشایش نمایش پنج گنج، اعلام می‌دارد:
ـ برخورد پرفورمر به روغن در طرح اصلی ارائه شده به موزه نبوده و در اثر اشتباه ایجاد شده است.
ـ در این اتفاق، بخشی از بدن پرفورمر، به روغن برخورد می‌کند که موجب خروج مقداری روغن می‌شود که قابل جایگزینی است.
ـ طی سال‌های پس از خلق اثر، همواره روغن تبخیر شده و به آن اضافه شده است.
ـ در هنرهای میان‌رسانه‌ای و نوین معاصر، ایجاد دیالوگ بین آثار گذشته و حال، فضایی جدید برای بیان هنری، ایجاد کرده است که در روزهای آینده، نمونه‌هایی از آن را منتشر خواهیم کرد.
ـ ضمن احترام به نظرات ابرازشده پیرامون این واقعه، و تأسف، چنانچه موجب ناراحتی دوست‌داران و علاقه‌مندان شده باشد، اعلام می‌شود این اتفاق، تخریب اثر هنری محسوب نمی‌شود و صرفا به دلیل خطای سهوی، بخشی از روغن از موزه خارج شده، که جایگزین خواهد شد.
ـ امید داریم با دقت و حساسیت بیشتر، در آینده شاهد خطاهایی از این دست نباشیم.»
آن چه مشخص است این است که کسی مخالفتی با تعامل هنرمندان و اجراهای تعاملی ندارد. اما چنین اجراها و پرفورمنس‌هایی نیاز به محاسبات و بررسی‌های دقیق و جدی دارد تا این طور به اثری که بیشتر از ۴۰ سال است در موزه معاصر حفاظت شده، آسیب نرسد. جالب است که ۴ سال پیش وقتی هاراگوچی برای مرمت اثرش به تهران آمده بود، از این که این اثر همچنان حفظ شده شگفت زده بود و گفته بود در کشورهای دیگر هم چنین اثری را کار کرده، ولی فقط در ایران است که از آن محافظت شده است.