این جشنواره که با هدف ترویج و اشاعه فرهنگ رضوی و اسلامی برگزار شده امروز به جایگاهی رسیده است که تامین‌کننده نمایش‌های دینی در طول سال است؛ نمایش‌هایی که بعد از جشنواره در سالن به اجرا در می‌آیند و مخاطبان خاص خودشان را هم جذب می‌کنند. با محمد خزاعی که از بانیان این جشنواره است و از دوره پنجم تا دوره هفتم دبیری این جشنواره را برعهده دارد گفت‌وگو کرده‌ایم.
- آقای خزاعی شما در جایی گفتید که بهترین دستاورد جشنواره رضوی ارتباط با مردم و مخاطب عام است.
حضور جشنواره رضوی و نمایشنامه‌های دینی باعث می‌شود که ناخودآگاه مردم به سمت تئاتر جذب شوند مقیاسی بین نمایشنامه‌های دینی که تا به امروز اجرا شده است را با دیگر نمایش‌های اجرا شده، ما را به این نکته می‌رساند که درصد جذب مخاطبان این نمایش‌ها نسبت به دیگر نمایش‌ها بالاتر است. می‌خواهم بگویم که ما یک سری تماشاگر تربیت شده داریم که همه نمایش‌های روی صحنه را می‌بینند.
ما با این تماشاگران کاری نداریم، چرا که آنان برای دیدن تئاتر تربیت شده‌اند. بحث ما در جشنواره رضوی بحث فراگیرتر و عمومی‌تری است؛ اینکه چرا تئاتر ما مخاطب بیشتری پیدا نمی‌کند؟ و یا چه راهکارهایی پیدا کنیم تا تئاتر فراگیرتر بشود؟ در تئاترهای مذهبی و دینی چون قصه‌ها از وجود مردم سرچشمه گرفته است و با اعتقادشان ارتباط دارد، همه مردم این نمایش‌ها را می‌بینند و از دیدن نمایش لذت می‌برند، اما زمانی که یک نمایش خارجی یا یک نمایش ایرانی یا یک نمایش با موضوع اجتماعی به صحنه می‌آید، همه خانواده‌ها دوست ندارند این نمایش را ببیند.
شما آمار بیننده‌های نمایش‌های «زخم مدینه» و «کاروان خورشید» را با نمایش‌های دیگر مقایسه کنید، که بعد از ده سال هنوز پرمخاطب است. در جشنواره تئاتر رضوی این موضوع را به عینیت می‌توان دید. در بجنورد و در زمان جشنواره مردم پشت درها صف می‌کشند تا بتوانند به دیدن نمایش بروند.
- در جشنواره بلیت فروخته می‌شود؟
بلیت رایگان در اختیار مردم قرار داده می‌شود. تعدادی بلیت و کارت هم برای هنرمندان و دانشجویان صادر می‌شود که با استقبال گسترده‌ای روبه‌رو می‌شود. این استقبال نشان می‌دهد که چقدر مردم احساس نیاز می‌کنند، حتی اگر با موج جشنواره‌ها همراه باشد.
- جشنواره رضوی و یا نمایش‌های مذهبی که در سالن اجرا می‌شود بر دل مردم می‌نشیند، یکی از کارهایی که در این جشنواره‌ها اتفاق می‌افتد، این است که بلیت‌ها رایگان در اختیار مردم قرار می‌گیرد. به‌نظر می‌آید که این موضوع بخشی از مقبولیت این جشنواره‌ها در میان مردم است.
بلیت‌هایی که در جشنواره‌ها صادر می‌شود به معنی رایگان بودن بلیت نیست، بلکه به این معنی است که ما از مخاطبان برای دیدن کار دعوت می‌کنیم.
- اما پولی از مردم نمی‌گیرید؟
جشنواره منبع درآمد نیست سیاست جشنواره این نیست که درآمدزایی داشته باشد، چون وقتی بلیت پیش فروش می‌شود یا یکی از اهدافش درآمدزایی است یا می‌خواهد ارزش‌گذاری کند. اما این کارها هدف جشنواره تئاتر رضوی نیست. بلکه ما با پیش فروش بلیت‌ها می‌خواهیم که نظمی بر جشنواره حاکم باشد. ولی با این وجود ما باز مخاطب را پشت درها می‌ببینیم، این استقبال نشانه این است که مردم تشنه آن هستند.
- یعنی اگر برای این جشنواره بلیت فروخته شود، بازهم استقبال به این حد خواهد بود؟
بله.
- تجربه فروش بلیت را داشته‌اید؟
نه. هنوز این احساس و نیاز به فروش بلیت به‌وجود نیامده است، چرا که دوست داریم مردم از تئاترهای جشنواره استفاده کنند. از طرف دیگر زمانی که برای یک محصول فرهنگی تبلیغ می‌شود باید فرهنگ‌سازی و ذائقه‌سازی بشود. باید مخاطب را به استفاده این کالا عادت داد و برای اینکه مخاطب عادت کند باید خوراک فرهنگی به راحتی در اختیار او قرار داد تا ذائقه او به استفاده از آن عادت کند و برای اینکه عادت کند باید هزینه پرداخت کرد. این بحث کلی در دنیاست و صرفا مربوط به ایران وسینما و تئاتر ایران نیست. باید به نوعی ذائقه‌ها را پرورش داد، به رغم اینکه معتقدم مباحث دینی در دل و جان مردم ما هست و تئاتر دینی ریشه در اعتقادات مردم دارد و نیاز به این موارد ندارد. اگر نمایش خوب تولید کنیم مردم از کارها استقبال می‌کنند. در چهارمین جشنواره رضوی، نمایش «پنجره فولاد» شرکت کرد و سپس در اجرای عمومی اش بسیار پرفروش شد و یا نمایش «مسافران مرو» که نمایش ویژه امسال جشنواره رضوی است که بعد از جشنواره در تالار وحدت اجرا خواهد شد و شما خواهید دید که چقدر تماشاگر خواهد داشت.
- این سؤال‌ها را پرسیدم که به اینجا برسیم که جشنواره رضوی می‌خواهد نمایش خوب تولید و در طول سال آن را اجرا کند. سیاست‌های تولید نمایش بر چه اساسی گذاشته شده است؟ آیا در فراخوان به گروه‌ها خط‌مشی داده می‌شود تا نمایش‌ها به مرز نمایش‌های پرفروش، پرمخاطب و محبوب برسد؟
تئاتر رضوی که جزو نمایش‌های فرهنگی و هنری امام رضا(ع) است با یک تفکر در کشور شکل گرفت. این جشنواره با هدف اندیشه رضوی و بحث اندیشه امام رضا(ع) و تاثیراتش بر زندگی امروزی شکل گرفت. جشنواره‌های فرهنگی و هنری امام رضا(ع) با همین فرم و ساختار شکل گرفت و یکی از این بخش‌ها هم تئاتر رضوی بود که در 3 سال اول در شکل محدود برگزار شد. اما زمانی که وزارت ارشاد و مرکز هنرهای نمایشی از این جشنواره حمایت کردند، جشنواره شکل حرفه‌ای‌تر پیدا کرد. مرکز هنرهای نمایشی، جشنواره رضوی را جشنواره دینی خودش معرفی و شروع به سرمایه‌گذاری کرد.
تنها جشنواره دینی به غیراز همایش آیین‌های عاشورایی این جشنواره است. سرمایه‌گذاری حرفه‌ای روی برگزاری و شیوه برگزاری و گروه‌های نمایشی از دوره چهارم شروع شد. چهارمین دوره تئاتر رضوی، اولین دوره‌ای بود که جشنواره تئاتر رضوی به‌صورت جدی در سراسر ایران آغاز شد، با مدیریت خوب دکتر مجید سرسنگی و حمایت‌های شهرداری تهران. در این دوره نیاز بود که اعتمادی به تئاتر رضوی بشود، به همین دلیل تولید کارها از تولید متون نمایشی تا نمایش‌ها همه سفارشی بود.
اما در دوره پنجم به این نتیجه رسیدیم که دیگر جایگاه تئاتر رضوی در بین هنرمندان پیدا شده است، شاید مقبولیتش را پیدا نکرده است اما همه آن را می‌شناسند به همین دلیل فکر کردیم که نباید در این دوره برای ساخت آثار نمایشی هزینه پرداخت کنیم، بلکه باید هنرمندانی به شکل خودجوش به این سمت بیایند که اعتقاد درونی و دغدغه تولید این‌گونه آثار را دارند. در دوره پنجم با اینکه زمان کمی داشتیم و انتقادهای زیادی به این سیاست شد اما تصمیم گرفتیم که آزمون و خطا کنیم. نمی‌توانم بگویم که نمایش‌های آن سال کارهای خیلی خوبی بودند اما در بین 16 نمایش، 8 نمایش خیلی خوب داشتیم و 5 نمایش متوسط. در این دوره باید یک آزمون و خطا می‌کردیم. در دوره ششم بحث شد که سفارش داشته باشیم که باز من مخالفت کردم.
- چرا راه تعادل را در این بین پیش نمی‌گیرید؟
به‌نظرم باید جشنواره به موقعیتی برسد که همه هنرمندان بدون سفارش در این جشنواره شرکت کنند. اگر ما به‌عنوان برنامه‌ریز و هنرمندان از سوی دیگر، بتوانیم جشنواره را به این حد برسانیم، جشنواره به جایگاه حرفه‌ای خودش رسیده است.
- به جای اینکه بگوییم سفارش، می‌توانیم بگوییم حمایت. چرا از کارها حمایت نمی‌کنید ؟
حمایت می‌کنیم، اما شکل حمایت هایمان متفاوت است. یکی از ضعف‌های ساختاری که در مسائل فرهنگی داریم این‌است که مدیر هنوز سیاست‌هایش را تعیین نکرده، تغییر می‌کند.
- البته شما این شانس را داشته‌اید که برای 3دوره حکم دبیری گرفته‌اید.
منظورم جریان فرهنگی کشور است. اما با مدیریت آقای پارسایی این موضوع تغییر کرده است. او دبیری جشنواره‌های تئاتر را 3 ساله در نظر گرفته است.
- منهای دبیر جشنواره تئاتر فجر امسال.
بله. اما دبیر جشنواره عروسکی، دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی، دبیر جشنواره تئاتر کودک و نوجوان و دبیر تئاتر رضوی همه حکم دبیری3 ساله دارند و برای3 سال آینده برنامه‌ریزی می‌کنند. شکل حمایتی ما باید به این شکل باشد که یک دبیرخانه دائمی داشته باشیم. این حمایت نباید مادی باشد، بلکه باید از تولید مستمر تئاتر رضوی و در طول سال حمایت بکند. در حقیقت وظیفه دبیرخانه تئاتر رضوی حمایت از هنرمندان این عرصه است.
- شما به‌عنوان دبیر جشنواره تئاتر رضوی که از شکل‌گیری جشنواره در بطن کار بودید و حکم دبیری سال آینده خودتان را هم دارید، برای حمایت از هنرمندان چه کار خواهید کرد؟
در سال آینده، جشنواره گسترده‌تر از امسال برگزار خواهد شد. احساس کردیم که موضوع رضوی این پتانسیل را دارد که در دیگر آیتم‌های کودک و نوجوان، تله تئاتر، تئاتر دانشجویی، پژوهش، تئاتر خیابانی، تولید متون نمایشی و بخش بین‌الملل برگزار می‌شود.
- چرا امسال جشنواره را در این بخش‌ها گسترده نکردید؟
بجنورد شهرستانی است که تازه استان شده است. مردم و مسئولان بسیار فرهنگی دارد، اما ظرفیت هتل آن 150نفر است و فقط 2 سالن نمایشی دارد. به همین دلیل ما از اجرای 2 نمایش خارجی صرف‌نظر کردیم. محدودیت مکانی باعث شدکه ما خیلی از کارها را کنار بگذاریم، اما از سوی دیگر از برکات این جشنواره تاسیس 2سالن نمایش است که برای سال آینده آماده خواهد شد. در بجنورد به‌دلیل اینکه احساس کردیم مردم فقط نمی‌توانند به سالن بیایند و نمایش ببینند، نمایشی طراحی کردیم که در سالن بزرگ قابلیت اجرا داشته باشد. نمایش «مسافران مرو» به همین دلیل طراحی شد و یا نمایش «از بم تا امام رضا» که یک نمایش خیابانی است. این جریان فرهنگی متعلق به همه مردم است و قرار نیست که فقط هزینه‌هایش را پرداخت کنند اما از آن بهره‌ای نبرند.
- از حمایت‌هایی که قرار است انجام بشود می‌گفتید.
امسال نمایش‌ها نسبت به پارسال 30 تا 40 درصد رشد کیفی داشته‌اند. ما این نمایش‌ها را بعد از جشنواره حمایت می‌کنیم. با صحبت‌هایی که با مدیر مرکز هنرهای نمایشی شد قرار شد که از برخی از نمایش‌ها برای اجرا در شهرستان‌ها حمایت بشود.
پ
در قدم بعدی، صحبت‌هایی با مرکز هنرهای نمایشی رادیو انجام دادیم و قرار شد که نمایش‌هایی که توسط داور رادیویی برگزیده می‌شود، برای رادیو ضبط شود. قدم سوم، ضبط تلویزیونی نمایش‌هاست. امیدوارم که سال بعد جشنواره رضوی به بلوغ خودش نزدیک بشود.
- نگران نیستید که دبیر دوره بعدی سیاست‌های متفاوتی با شما داشته باشد و بخواهد جشنواره را از مسیر دیگری شروع کند؟
به‌نظرم بهتر است که دبیر جشنواره یا هر مسئول دیگری بیشتر از 4 یا 5 سال در پستش نماند، چراکه هرچه ایده و فکر داشته در این مدت صرف کرده است. شاید او بتواند جشنواره را به سمت حرفه‌ای شدن پیش ببرد، اما اندیشه‌ها، فکرها و ایده‌هایش در این مدت تمام شده است. شاید دبیر بعدی جشنواره بخواهد در جزئیات تغییراتی انجام بدهد، اما مسیر همان مسیر خواهد بود در نهایت شاید شاخ و برگ‌ها کم یا زیاد شود، اما هدف و غایتی که مد نظر جشنواره است، تغییر نخواهد کرد.
- به آینده جشنواره تئاتر رضوی امیدوارید؟
بسیار زیاد. گرچه ساختار جشنواره تئاتر رضوی را به این شکل دوست ندارم. ترجیح می‌دادم که مجموعه تئاترهای دینی یکی می‌شد، با آیتم‌های مختلف مثل تئاتر عاشورایی، رضوی و... زمانی که می‌خواهیم راجع به موضوعی فرهنگ‌سازی کنیم، جشنواره‌ها بهترین گزینه هستند. اگر تمام انرژی، وقت و هزینه‌های هنرمندان را در یک جا متمرکز کنیم تا آنها با اندیشه‌های خودشان درموضوعات مختلف دینی نمایش بسازند و اگر بعد از پایان جشنواره، اجراهای آنها را در طول سال ببینیم، نتیجه بهتری را شاهد خواهیم بود. در این صورت محصولات و نتیجه حرکت فرهنگی در طول سال تقسیم خواهد شد و استمرار جشنواره دینی را درطول سال خواهیم دید.
- تلاشی برای اینکه به این هدف برسید، انجام ندادید؟
پارسال صحبت‌هایی شد اما فعلا با آن موافقت نشد که جشنواره دینی با آیتم‌های مختلف داشته باشیم.