کودکان؛ والدین و تلویزیون

هوشنگ صدفی : شاید یک دلیل عدم ارائه اطلاعات در زمینه برنامه های تولیدی، حضور مدیران شبکه های تلویزیونی در جشنواره مراکز استانی اصفهان است و یا این که تب فوتبال هنوز آن چنان در جامعه فروکش نکرده که فرصتی برای معرفی یا پخش برنامه های تابستانی باشد. چندی قبل مرتضی میرباقری، معاون سیما از تدارک برنامه های تابستانی رسانه ملی خبر داده بود. بنابه اعلام وی، شبکه های تلویزیونی برای همراهی با والدین در فصل امتحانات به گونه ای برنامه های خود را تنظیم کردند که کارشناسان و خانواده ها بتوانند، دانش آموزان را در فصل امتحانات کمک کنند، اما هنوز نتیجه این تعامل رسانه ملی و والدین به رسانه ها اعلام نشده است با این حال تجربه تعامل رسانه ملی با مخاطبان نشان می دهد که رویکرد جدید مدیران شبکه های تلویزیونی بیشتر مبتنی بر سنجش برنامه های تلویزیونی از طریق نیاز بینندگان تلویزیونی است تا سلیقه و ذائقه تهیه کنندگان و برنامه سازان.
نظرسنجی های مرکز تحقیقات
صداو سیما نشان می دهد که نیمی از اوقات فراغت مردم اغلب در اختیار رسانه ملی است و بیشتر خانواده ها حدود
چهار و نیم ساعت از وقت خود را صرف تماشای تلویزیون می کنند.
براساس همان نظر سنجی، اغلب پرسش شوندگان، تلویزیون را کم هزینه ترین کالا برای گذران اوقات فراغت مطرح کرده اند، براساس این نگاه وظیفه مدیران شبکه های تلویزیونی بیش از پیش سخت تر می شود چرا که در کنار تولید و پخش برنامه های سرگرم کننده و تفریحی، باید متناسب با نیاز خانواده ها و اوقات فراغت آنان طرح و برنامه های مناسبی را تولید و پخش کنند.
همه ساله با فرا رسیدن تابستان، متولیان فرهنگی- هنری دست اندرکار غنی سازی اوقات فراغت کودکان و نوجوانان کشور عزا می گیرند که چگونه خلأ ساعات تعطیلی مدارس را پر کنند. به رغم مشارکت  سازمان های فرهنگی و آموزشی در غنی سازی اوقات فراغت، هنوز ستاد یا مرکز واحدی برای هدایت و آماده سازی چنین برنامه هایی وجود ندارد، اما با این حال شبکه های تلویزیونی با توجه به طولانی شدن روزهای تابستان سعی وافر دارند تا با تولید و پخش برنامه های متنوع و زنده به هر شکل ممکن خیل مخاطبان کودک و نوجوان خود را درگیر چنین برنامه هایی سازند.شاید یک دلیل تولید برنامه های تلویزیونی متنوع که گاه ساعات پخش آن بین 2 الی 4 ساعت برای مخاطبان گروه سنی کودک و نوجوان است به توصیه کارشناسان جرم شناسی و قضایی باشد، به گفته سرپرست مجتمع قضایی اطفال، در فصل تابستان آمار جرایم به خصوص ضرب و شتم و مزاحمت های خیابانی در بین نوجوانان افزایش می یابد، از این رو والدین باید مراقبت بیشتری از فرزندان خود داشته باشند.به باور وی، علت بروز این جرایم، عدم مراقبت والدین از فرزندان و کمبود مراکز تفریحی برای گذران اوقات فراغت است. انرژی نهفته در نوجوانان باید در راه درست تخلیه شود، چرا که این امر باعث افزایش خودباوری در نوجوان می شود و سطح علمی آنان را تا حد بسیاری افزایش می دهد.
بازنگری در برنامه های تابستانی سال گذشته شبکه اول نشان داد که تولید بخش عمده برنامه های تولیدی دخترانه، سیب گلاب، مجله دختران، یخ در بهشت، مجله جوانانه و کبوتر دات کام در حوزه مخاطبان کودک و نوجوانان بوده است بنابراین رویکرد رسانه ملی این نکته را اثبات می کند که باید بیش از پیش در حوزه کودک و نوجوان به ویژه برای غنی سازی اوقات فراغت وقت صرف کرد. به باور دکتر پورحسین، مدیر شبکه دوم سیما، نباید اوقات فراغت را اشغال کرد چرا که عمده خلاقیت ها در این زمان اتفاق می افتد، پرکردن اوقات فراغت نباید با خلاقیت در تعارض باشد. اگر اوقات فراغت اشغال شود احتمال این که نوجوانان و جوانان در مسیر کلاسیک قرار بگیرند و هیچ خلاقیتی از خود تراوش نکنند زیاد است. وی در ادامه با اشاره به گروه سنی کودک و نوجوان می افزاید: این گروه سنی بیش از دیگران تحت تأثیر محرک ها هستند، برای نیل به این هدف باید قالب مسابقه، کارتون و انیمیشن داخلی و خارجی، بخش های نمایشی خصوصاً فیلم و سریال را افزایش دهیم.
در میان شبکه های تلویزیونی، شبکه تهران امسال از سایر شبکه ها یک گام جلوتر افتاده است، مجید رجبی معمار، مدیر شبکه تهران در یک گفت وگوی مطبوعاتی اعلام کرد که 77 فیلم سینمایی برای کودکان و نوجوانان از اول تیرماه تا پایان تابستان پخش خواهد شد. در میان فیلم های اعلام شده بخشی از برنامه های انیمیشن تکراری نیز وجود دارد، با این حال تجربه راه اندازی سینمای کودک از سال گذشته در شبکه تهران نشان می دهد که مخاطبان گروه سنی یادشده از این ابتکار عمل مدیران شبکه رضایت دارند.
نکته
اغلب شبکه های تلویزیونی براساس یک عادت همیشگی در تابستان علاقه دارند که سمت و سوی قالب برنامه های تلویزیونی خود را به شکل زنده و مستقیم ارائه کند، مشارکت دادن برخی از مخاطبان در برنامه های سرگرم کننده توانسته است تا حدودی در جذب مخاطبان مؤثر باشد. با این حال به رغم تلاش برنامه سازان تابستانی، هنوز شاهد نوعی سردرگمی در ارائه قالب، تقلید برنامه های کلیشه ای، موازی کاری و عدم توجه به طیف نیاز مخاطبان هستیم.بی گمان برنامه سازان و مدیران شبکه های تلویزیونی در تهیه و پخش برنامه های تابستانی براساس یک مجموعه تحقیقات و نیاز سنجی ها اقدام می کنند. بنابر این انتظار می رود که با تجربه اندوزی آنان در حوزه غنی سازی اوقات فراغت به موارد زیر بیش از پیش توجه کنند هر چند که اغلب برنامه های تابستانی به خصوص با قالب تولیدی تاکنون تولید شده اند اما برنامه های زنده می توانند به نحوی با ارزیابی روزمره، رویکرد تفریحی و سرگرمی خود را به سمت آموزشی هم سوق دهند.
*برنامه های زنده تلویزیونی به ویژه حوزه کودکان و نوجوانان می تواند به نوعی مخاطبان خود را در مسابقات، برنامه های آموزشی و تفریحی مشارکت دهند.
* در کنار تولید برنامه های سرگرمی می توان با ارائه آموزش های کاربردی و جذاب این گروه سنی را پای تلویزیون ها نشاند.
*کم توجهی به کودکان و نوجوانان روستایی باعث شده که آنان کمتر به این نوع برنامه های تولیدی توجه کنند و صرفا به تماشای کارتون ها و فیلم های سینمایی بپردازند، دخالت دادن این گروه از مخاطبان می تواند به شکلی جامعه آماری گسترده ای را هم تحت پوشش برنامه های تلویزیونی قرار دهد.
* مراکز استانی با توجه به نیازهای بومی مخاطبان خود می توانند علاوه بر بهره گیری از شبکه های تلویزیونی فراگیر، به ارائه برنامه های سرگرم کننده محلی نیز توجه نشان دهند.
* بودجه بندی برنامه ها و تقسیم وظایف شبکه های تلویزیونی می تواند وضعیت فعلی را بهبود بخشد و از هدر رفتن سرمایه های ملی رسانه ای جلوگیری کند، پخش همزمان مجموعه ها و برنامه های تلویزیونی تفریحی ناخواسته هم پوشانی شبکه ها را رقم می زند و این خود بازتاب های منفی را در بین گروه سنی کودک و نوجوان ایجاد خواهد کرد. در حالی که با یک هماهنگی بین شبکه ای می توان 3 الی 4 ساعت مخاطبان را پای تلویزیون میخکوب کرد.
* از همین حالا می توان برای سال بعد در زمینه  برنامه های تابستانی تلویزیون برنامه ریزی کرد، بنابراین قبل از هر اقدامی لازم است ابتدا در زمینه پخش برنامه های تابستانی سال گذشته و سال 85 از طریق نظرسنجی اقدام کرد، سپس با توجه به انتظارات و انتقادات تصویر روشنی از نیازها را ترسیم کرد، آنگاه با توجه به نیازسنجی مخاطبان به تهیه کنندگان حرفه ای تلویزیون، برنامه سفارش داد، هماهنگی بین شبکه ای تلویزیونی نیز پس از آماده سازی برنامه ها لازم است چرا که با هماهنگی پخش برنامه ها می توان ضمن جلوگیری از موازی کاری، برنامه های متنوعی را برای همه مخاطبان ارائه کرد.