همشهری آنلاین _ رضانیکنام: گاهی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، اخبار و اطلاعاتی رد و بدل می‌شود که خودمان به آن اشراف زیادی نداریم و در تأیید و تصدیق آنان دچار شک می‌شویم. برای دانستن درستی یا نادرستی موضوع چکار باید بکنیم، یا باید موضوع را بپذیریم و یا تأیید موضوع را به گذر زمان بسپاریم.
حقیقت این فیلم چه بود؟
درحقیقت این ویدئو ازکشاورزانی تهیه شده که در حال پاشیدن خاک با کیفیت بر روی زمین‌های کشاورزی خود هستند تا از کودهای شیمیایی کمتری استفاده کنند و محصول ارگانیک تولید کنند و البته زبان فیلم نیز پرتغالی است.
کشف شایعه چه راهکاری دارد؟
باید بدانیم منبع اصلی این پیام کجاست؟ واقعاً چه کسی این حرف را زده؟ آیا فرد اعتبار و دانش کافی دارد؟ دوم اینکه ذینفعان دخیل در این شایعه چه کسانی هستند و از این آب گل آلوده چه ماهی قرار است بگیرند؟ و سؤال‌هایی مانند اینکه چرا الان؟ چرا این حرف؟ و چرا این آدم این حرف را میزند؟ و...
اگر موضوع مورد نظر برای ما اهمیت زیادی داشته باشد، ابهام ایجاد شده در شایعه در بیشتر مواقع ما را برای رسیدن به حقیقت موضوع دچار اشکال می‌کند. اندیشمندان ارتباطات "اهمیت "موضوع و "ابهام " را به‌عنوان دوفاکتوری می‌دانند که در بیان مطالب غیرموثق و بروز شایعه نقش دارند و هرچه اهمیت و ابهام بیشتری وجود داشته باشد، بروز و ظهور شایعه بیشتر می‌شود. این روزها فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی خود بستری برای انتشار شایعات مختلف شده است و اعضای خانواده به‌عنوان کاربران فضای مجازی روزانه با شایعاتی مختلفی مواجه می‌شوند و ممکن است که بحث در خصوص صحت این شایعات به بحث‌های درون خانوادگی آنها راه یابد.
معنای شایعه با بدگویی فرق می‌کند!
شایعه، خبر تأیید نشده منتشرشده در مقیاس وسیع می‌باشد و متفاوت از بدگویی است. شایعات عنصر اضطرار را با خود همراه دارند.
شایعات وقتی رواج می‌یابند که مردم فکر می‌کنند موضوع خیلی مهم است. به نظر می‌رسد شایعات توضیح و تفسیر ماندگاری ارائه می‌کنند.
زمانی که اخبار مناسب داده نمی‌شود، موجود نیست یا معتبر نمی‌باشد، شایعات افزایش می‌یابند و مردم حتی می‌توانند آن را واقعیت بخشند.
«هنگامی که افراد به شدت مشتاق کسب خبر درباره چیزی هستند، اما نمی‌توانند اطلاعات موثقی به دست آورند، مستعد پذیرش شایعه‌ها می‌شوند.
در لغتنامه دهخدا، شایعه، چنین معنا شده است: «در تداول امروز، خبرهای بیاصل است که در میان مردم، بر سر زبانها باشد.»
«شایعه، عبارت است از: پیامی که در میان افراد جامعه، دهان به دهان میگردد، ولی واقعیت، آن را تأیید نمی‌کند.»
شایعات اغلب در ارائه پیام خود کارایی و تأثیر پخش رادیویی و با پیشرفت فن‌آوری، توانایی انتقال شایعات نیز تقویت می‌شود.
فرمول شایعه چیست؟
شایعه، کوششی جمعی است برای تفسیر یک موقعیت مبهم، ولی جذاب. شایعه همچون آب دریا ست، یعنی هرچه نوشیده شود، بیشتر ایجاد عطش می‌کند. چراکه معمولاً شایعه ایجاد ترس و نگرانی در جامعه می‌نماید و مردم به علت عدم دسترسی به اطلاعات دقیق به آن پناه می‌برند و آن را دهان به دهان نقل می‌کنند وگاه بر آن می‌افزایند.
به نظر می‌رسد که دو شرط «اهمیت» و «ابهام» در انتقال شایعه، قانون اصلی شایعه را توضیح دهد. بدین معنا که فرمول حدت و شدت شایعه را می‌توان به این صورت تعریف کرد: میزان رواج شایعه تقریباً برابر است با حاصل ضرب اهمیت در ابهام موضوع مطروحه در آن شایعه.
مفهوم شایعه در نگاه کارشناسان:
شایعه همان یک کلاغ، چهل کلاغ
دکتر معصومه اسمعیل‌نژاد، کارشناس رسانه: شایعه به حرفی بی‌مدرک و سند گفته می‌شود، در شایعه موضوع و مخاطب اهمیت دارد، اما فرستنده پیام هر بار عوض می‌شود و هر بار مطلب نویی اضافه می‌شود، شاید به همین دلیل به شایعه در ادبیات ایران یک کلاغ چهل کلاغ نیز گفته می‌شود. موضوع اهمیت دارد و مخاطب به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در این حوزه است.
هویت نامعلوم فضای مجازی عاملی برای ساختن شایعه
دکتر صدیقه ببران، استاد ارتباطات: اساساً فضای مجازی حوزه جدیدی شبیه فضای حقیقی است که کاربران زیادی به آن وارد شده‌اند و همان‌طور که در دنیای واقعی ما شاهد بروز برخی شایعات هستیم، در فضای مجازی نیز این اتفاق می‌افتد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فضای مجازی این است که برخی کاربران با هویت‌های نامعلوم وارد آن می‌شوند و به همین دلیل شرایط برای برخی افراد سودجو باز مهیا است تا به بعضی کژرفتاری‌ها مانند شایعه‌سازی دامن بزنند.
فضای مجازی تقویت‌کننده نشر شایعات
دکتر معصومه اسمعیل‌نژاد، کارشناس رسانه: شایعه در فضای مجازی همه فاکتورهای فضای غیرمجازی را دارد و در عین حال فاکتورهای دیگری نیز افزوده می‌شود. سرعت در فضای مجازی بیشتر است. تعداد فرستندگان شایعه بیشتر است، تعداد مخاطبان شایعه نیز بیشتر است و در عین حال چون مخاطبان و فرستندگان همدیگر را نمی‌بینند این موضوع تقویت می‌شود و هرکسی ماجرا را هر جور که دوست دارد روایت می‌کند.
در علم ارتباطات، شایعه را گفتمان‌های غیررسمی و نامعتبر و در نتیجه اطلاعات وارسی نشده می‌دانند که در چند مرحله در چارچوب نظام ارتباطی پرورانده شده‌است. از آنجایی که اطلاعات در هر مرحله دست به دست شده‌است، اغلب تحریفاتی در آنها صورت می‌گیرد. ممکن است بعد از چندین بار تحریف، محصول نهایی به کلی با آنچه در ابتدای کار منتقل شده، متفاوت باشد.
مفهوم شایعه در روان‌شناسی
در کتاب روان‌شناسی شایعه، تعریفی دقیق‌تر برای شایعه، بیان شده است: «شایعه یک موضوع خاصّ گمانی بدون وجود ملاک‌های اطمینان بخش رسیدگی است، که معمولاً به‌صورت شفاهی، از فردی به فرد دیگر انتقال می‌یابد». در این تعریف، بر یکی از ویژگی‌های خاص و مرکزی شایعه تأکید شده است و آن، اصرار بر این است که شایعه در غیاب ملاک‌های اطمینان بخش رسیدگی، ساخته می‌شود. این محک، وجه تمایز شایعه از اخبار است.
ما همیشه به سادگی نمی‌توانیم، حضور یا غیاب ملاک‌های مطمئن رسیدگی را درک کنیم. از این‌رو نمی‌توانیم بگوییم که آنچه می‌شنویم، آیا واقعیت دارد یا ساختگی است. برای تمییز اطلاعات (اخبار) از شایعات، باید نزدیکی یا دوری مدرک و سند شایعه را از حقیقت بدانیم. در شایعه، منبع خبر، کمرنگ است و غالباً با جملاتی مانند: «می گویند که...، راستی شنیده‌ای که، ....، یکی از افراد با اطلاع گفت که...» آغاز می‌شوند.