همشهری آنلاین ـ لاله غزالی: پدیده گرد و خاک که روز گذشته از سمت غرب وارد کشورمان شده و به‌سرعت بخش‌های بسیاری از آن را فراگرفته، دوباره بحث‌های همیشگی مدیریت منابع آب و آبخیزداری، فرونشست زمین و... را مطرح کرده و به این نگرانی دامن زده است که آیا قرار است باز هم شاهد چنین پدیده‌ای باشیم و علت اصلی وقوع آن چیست.
دکتر مصطفی نادری مشاور رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی و فعال محیط زیست در پاسخ به این سوال که علت واقعی پدیده گرد و خاک کنونی آیا همان منشا خارجی است که اعلام شد یا سدسازی ترکیه و یا منشا داخلی دارد، بیان کرد: همه اینها هست. ببینید، پدیده دیروز یک پدیده نوظهور بود و آلودگی هوای ناشی از آن در تهران در ۳ دهه اخیر بی‌سابقه بود.
وی افزود: پدیده دیروز در کل کشور فراگیر بود و حتی در تبریز یا گیلان هم شاهد آن بودیم. قاعدتا بخش اعظم آن توده ورودی گرد و غبار به کشور بوده است اما در نظر بگیرید که تهران هزاران کیلومتر با شهرهای مرزی کشور فاصله دارد و همیشه هم از این بادهای شدید در آن داشته‌ایم، اما چرا این‌دفعه این بادها باعث خیزش گرد و خاک شد؟ چون دشت‌های اطراف تهران مثل شهریار و ورامین با افت آب‌های زیرزمینی و فرونشست مواجه‌اند. فکر می‌کنم این دوتا دشت از نظر میزان فرونشست جزء ۳، ۴ دشت اول کشور هستند. اینها باعث شدند پدیده گرد و غبارِ واردشده به کشور به‌شدت تشدید شود و در مناطقی از تهران شاهد شاخص آلودگی حدود ۵۰۰ باشیم در حالی که حد مجاز آن ۱۰۰ است.
فرونشست زمین؛ عاملی مهم در خیزش گرد و خاک
نادری گفت: هم از بُعد داخلی و هم بُعد بین‌المللی باید به مسئله بپردازیم اما قطعا بحث داخلی خیلی مهم‌تر است، یعنی منابع داخل کشور را طوری مدیریت کنیم که شاهد چنین پدیده‌هایی نباشیم.
وی ادامه داد: قبلا علت اصلی آلودگی هوا سوخت‌های فسیلی ناشی از منابع ساکن مثل نیروگاه‌ها و کارخانجات و منابع متحرک مثل خودرو و موتورسیکلت بود و به مرور که جلو آمدیم، به علت مدیریت اشتباه منابع آبی در کشورمان، هر روز شاهد بدتر شدن شرایط در این حوزه بودیم و کشور را به سمت خشکیدگی پیش بردیم به طوری که طی سال‌های اخیر بر تعداد دشت‌های ممنوعه ما که فرونشست پیدا کرده‌اند، افزوده شده است.
این مدرس دانشگاه تاکید کرد: دلیل غالب این مسئله را می‌توان عوامل فرامرزی دانست اما نکته‌ای که باید در نظر بگیریم این است که چون ما فرونشست‌های بسیاری در کشورمان داریم، وزش بادهای شدید باعث خیزش گرد و خاک از روی آنها می‌شود. وقتی یک دشت فرونشت می‌کند، اصطلاحا گفته می‌شود که آن دشت مرده است.
وی ادامه افزود: در دشت‌های دچار فرونشست، لایه‌های چند سانتیمتری خاک که خلل و فرج آن با آب پر می‌شد، روی هم فشرده و با کوچک‌ترین بادی از روی زمین بلند می‌شود. الان هم همین اتفاق افتاده است. وقتی دوسوم دشت‌های کشور فرونشست دارند، هر وزش بادی باعث بلند شدن خاک از روی آنها می‌شود. حتی آلودگی هوا در استانی مثل چهارمحال و بختیاری که چشمه‌ها و منابع آبش معروف است، همان‌طور که دیدیم، پارسال به ۲ تا ۳ برابر حد مجاز رسید. این اتفاق که منشأ فرامرزی نداشت و پدیده محلی بود چون فقط شهرکرد و یاسوج را دربر گرفت.
وزارت نیرو؛ متهم ردیف اول وقوع گرد و خاک
مشاور رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس گفت: مسئولانی که می‌گویند منشأ گرد و خاک اخیر فرامرزی است، می‌خواهند از واقعیت فرار کنند. این حرف در صورتی درست بود که دیگر ما در کشور شاهد این پدیده نبوده و نباشیم.
وی تاکید کرد: در حوزه داخلی، متهم ردیف اول وزارت نیرو است که ۵ درصد منابع آب شرب کشور را تامین می‌کند اما مدیریت صد درصدی منابع آب کشور را در دست دارد که متاسفانه به بدترین نحو ممکن دارد آنها را مدیریت می‌کند. الحمدالله در همه دولت‌ها هم فرمان مدیریت این وزارتخانه یکی بوده است.
باید به سراغ دیپلماسی آب و محیط زیست برویم/ باید از ترکیه به دادگاه لاهه شکایت کنیم
نادری با تاکید بر اینکه در حوزه بین‌الملل هم برای جلوگیری از وقوع گرد وخاک باید به سراغ دیپلماسی محیط زیست و دیپلماسی آب برویم و آن را فعال کنیم، اما متاسفانه هیچ‌کدام از دولت‌ها به آن نپرداخته‌اند، اظهار کرد: مثلا درباره سدسازی در ترکیه باید کنسرسیومی با کشورهای همسایه تشکیل دهیم و علیه ترکیه در دادگاه لاهه شکایت کنیم. یا در زمینه خشکی سیستان و بلوچستان مسئله این است که سال‌هاست کشورمان درگیر این است که از افغانستان حقابه‌مان را بگیرد اما نتوانسته است این کار را انجام دهد و این کشور در گذشته و الان هم در حکومت طالبان به‌راحتی از دادن حقابه به ایران امتناع کرده است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا باید وقوع مکرر چنین پدیده‌های ناگهانی و فراگیر گرد و خاک را در آینده بیشتر در کشور انتظار داشته باشیم، گفت: بله، من‌بعد ما مدام شاهد چنین پدیده‌هایی خواهیم بود چون نه وضعیت کشورهایی مثل سوریه و عراق ـ به دلیل وضعیت ناپایدار و جنگزده‌شان ـ بهتر شده و نه مدیریت داخلی با گذشته فرقی کرده است.
می‌خواهند میانکاله را با احداث غیرضروری پتروشیمی به نابودی بکشانند
این مدرس دانشگاه با مثال زدن احداث پتروشیمی در تالاب بیان کرد: می‌خواهند برای احداث یک مجتمع غیرضروری با هزاران کیلومتر لوله‌کشی از جنوب به شمال کشور گاز و نفت برسانند و محصولی را تولید کنند و بعد آن را دوباره هزاران کیلومتر به جنوب کشور ببرند که آن را صادر کنند. یا می‌خواهند از شمال و جنوب کشور به فلات مرکزی آب برسانند. اینها نشان می‌دهد که عدم مدیریت واحد در حوزه منابع آبی کشور وجود دارد و تصمیمات اشتباهی که در ابتدای انقلاب گرفته شده، کارهای اشتباهی که دولت هاشمی آنها را آغاز کرد، همچنان نیز همان‌ها اتخاذ و انجام می‌شود.
وی ادامه داد: مگر چند منطقه مثل میانکاله داریم که اینقدر بکر و سالم باشد و خدمات اکلوژیکی به مردم منطقه و کل کشور بدهد؟! حالا می‌خواهند با ساخت یک پتروشیمی غیرضروری آن را به نابودی بکشانند. بحث انتقال آب و سدسازی‌های بی‌رویه برخلاف آمایش سرزمینی در مناطق اشتباه نیز همچنان مطرح است.
نادری در پاسخ به این سوال که آیا انتقال آب هم می‌تواند باعث بروز پدیده گرد و خاک شود، گفت: بله. انتقال آب آخرین راهکار است. مثلا هزینه رفتن شما از خانه به محل کار می‌تواند با مترو بشود ۲ هزار تومان، با اسنپ بشود ۴۰ هزار تومان و با هلیکوپتر بشود ۱۰ میلیون تومان. مهم این است که ما با کمترین هزینه به هدف برسیم.
وی تاکید کرد: وقتی هنوز بهره‌وری آب ما در حوزه کشاورزی بسیار پایین و ۳۰ درصد است و صنایعی مثل فولاد و کاشی‌سازی را در دل کویر و جایی مثل یزد ایجاد می‌کنیم، باید اینها را درست نکنیم نه اینکه پرهزینه‌ترین راه را که انتقال آب است، برویم. این راه‌های پرهزینه اثرات زیست‌محیطی بسیاری هم دارند که طی یکی، ۲ سال و ۱۰ سال آنها را نمی‌بینیم. مثلا اتفاقی که در تهران افتاده، ماحصل مدیریت بد آب و ۴۰، ۵۰ سال برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است.
حکمرانی و سیاست‌گذاری منابع آبی باید تغییر کند/ محیط زیست دارد کاری با ما می‌کند که داعش نمی‌توانست بکند
مشاور رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس درخصوص راهکار پیشگیری از وقوع گرد و خاک در کشور گفت: حکمرانی و سیاست‌گذاری منابع آبی باید تغییر کند. مسئله محیط زیست باید برای دولت کنونی و همه دولت‌های بعدی مسئله اول شود. به ضرس قاطع عرض می‌کنم که مسئله محیط زیست دارد کاری با کشورمان می‌کند که داعش اگر حمله می‌کرد، نمی‌توانست آن را انجام دهد.
وی افزود: ما الان در زمینه فرونشست زمین و فرسایش خاک جزء ۳ کشور اول دنیا هستیم. این نشان می‌دهد مدیریت وزارتخانه‌هایی مثل وزارت نیرو و سازمان‌هایی مثل حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها و مراتع دارند در این حوزه بسیار بد عمل می‌کنند و بین آنها عدم هماهنگی هم وجود دارد.
این مدرس دانشگاه تاکید کرد: الان دیگر بحث حاکمیتی است و باید اتاق فکری تشکیل شود که سیاست‌های حکمرانی در این زمینه تصویب شود و دولت‌ها مجری آنها باشند، نه اینکه هر دولتی هر کاری خواست انجام دهد. الان همه قدرت در دست قوه مجریه است و هر کاری دلش بخواهد انجام می‌دهد.
مسئولیت‌ها در کشور ما هزینه ندارد
نادری با بیان اینکه در کشور ما متاسفانه مسئولیت‌ها هزینه ندارند و فقط برای افراد رزومه می‌شوند، اظهار کرد: هیچ‌کس هم از آنها نمی‌پرسد شما که مسئولیت داشتی، موفق عمل کردی یا غیرموفق. شما به مسئولان کشور نگاه کنید. هر تصمیمی بخواهند می‌گیرند و هرکاری بخواهند انجام می‌دهند، چون می‌دانند کسی به آنها کاری ندارد.
وی ادامه داد: برای مثال، بعد از سیل‌هایی که در سال‌های ۹۷ و ۹۸ در کشور رخ داد، آقایان گفتند که کشور وارد ترسالی شده است و مشکل کمبود آب نداریم. آنها همه سیاست‌های کشور را روی مبنای پرآبی بردند و در همه شهرها مجوز کشت برنج دادند، مجوز توسعه شهر و توسعه صنعت دادند و غیره اما بعد دیدند که نه، هنوز دچار خشکسالی هستیم. الان آن مسئولانی که سیاست‌ها و راهبردهای کشور را به آن سمت بردند کجا هستند که جواب بدهند یا چه کسی آنها را محاکمه کرده است؟! وزرای نیرو و مخصوصا معاونان آبفای آنها که در همه این سال‌ها با تصمیمات غلطشان باعث رسیدن منابع آبی کشور به وضع کنونی شدند، کدامشان محاکمه شدند؟!