همشهری آنلاین - رابعه تیموری: در تار و پود هر سقف و ساختمانی که زیر آسمان پایتخت بر پا می‌شود، رد و نشانی از این شهر شلوغ وجود دارد و به هم بافتن اسکلت و استخوان‌بندی پایتخت برعهده اهالی آهن مکان است، اما این شهر عبوس برای ری که او را در دامن خود به بالندگی رسانده جز شلوغی و سروصدا و مشکلات ریزودرشت حاصل و عایدی نداشته است. اهالی محله ١٣ آبان، روستای صالح‌آباد شرقی و شهرک‌های ری که در همسایگی آهن مکان قرار گرفته‌اند، از این همنشینی ناخواسته دل خوشی ندارند و پیشرفت وآبادی خود را در گرو جدایی از آهن مکان و یا نظم گرفتن این شهر بی‌قانون می‌دانند.
نرسیده به پل شهید صنیع خانی کارگاه‌های پر از لوازم آهنی یکی‌یکی رخ نشان می‌دهند. در یکی از آنها کرکره‌های برقی حاضر و آماده چیده شده و در دیگری قراضه‌های آهن روی هم تلنبار شده‌اند. تریلی‌های لبریز از تیرآهن و میلگرد که سلانه‌سلانه از شهرک آهن مکان بیرون می‌آیند، نرسیده به بزرگراه شتاب می‌گیرند و بزرگراه را بی‌ملاحظه و تمام‌وکمال قبضه می‌کنند. بزرگراه حسابی شلوغ است و جولان دادن‌تریلی‌های سنگین بار، نظم و آرامش جاده را به هم می‌ریزد.
اتاقک مکعبی ابتدای بازار آهن مکان که تابلوی شهرک بر پیشانی آن نصب شده، نونوارترین و مرتب‌ترین بخش شهرک آهن مکان است. درخت‌های چناری که از فاز یک شهرک تا انتهای محوطه شهرک کشیده شده از زمختی فضای آن کم‌کرده است. حتی رفت‌وآمد بی‌وقفه و پرشتاب خودروها در بزرگراه آزادگان حریف سروصدای آزاردهنده داخل شهرک نمی‌شود. صدای روی هم افتادن تیرآهن‌های سنگین و هم قد و قواره گوشخراش است و به انفجارهای مهیبی شباهت دارند که ارتعاش آنها تا مغز استخوان می‌دود. بعضی از کارگاه‌ها رنگ ورویی دارند و لوازم الکترونیکی مانند دزدگیر اماکن و آیفون‌های صوتی و تصویری هم در بساط رنگارنگشان یافت می‌شود.
چهاردیواری اختیاری است؟
اینجا بسیاری از ضابطه‌ها و قاعده‌های ساخت‌وساز املاک تجاری و صنعتی کنار گذاشته شده و هرکسی به تناسب نیاز و شرایط کارش، نقشه ملک خود را تغییر داده است. تعداد زیادی از کارگاه‌ها و مغازه‌ها بزرگ و جادار هستند، اما مالکان بعضی از کارگاه‌ها به ضرب‌المثل «چهاردیواری اختیاری» کاملا باور دارند و داخل کارگاه آنقدر اتاقک کوچک و بزرگ درست کرده‌اند که به یک مجتمع جمع‌وجور تبدیل شده است. تعداد زیادی از کارگران و مالکان کارگاه‌ها اتباع افغانستانی هستند. سکونت پاکستانی‌ها در نزدیکی آهن مکان و حریم محله ١٣ آبان پای آنها را به شهرک باز کرده و شمار اتباع پاکستانی هم کم‌نیست.
یکی از آنها که فارسی را دست و پا شکسته صحبت می‌کند می‌گوید : «قبلا در مزارع پنبه چینی می‌کردم، ولی چند سالی است که محصول کشاورزان آنقدر کم‌شده که کارگر نمی‌گیرند. » برای جابه‌جا کردن و بار زدن تیرهای آهن و میلگرد زور بازوی درست‌وحسابی لازم است، ولی او با همان هیکل ترکه‌ای و استخوانیش خوب از پس کار بر می‌آید. داشتن بیمه و حقوق ماهانه نه‌تنها برای او بلکه به چشم همه کارگران ایرانی و غیرایرانی این بازار محال و دورازذهن است. هرچه به سمت ضلع جنوبی بازار نزدیک‌تر شوید شمار کارگاه‌های سیاه و دودزده بیشتر می‌شود و دیگر از فروشگاه‌های ترتمیز خبری نیست.
همسایه پردردسر اهالی ری
ضلع جنوبی بازار آهن مکان مرز محله١٣آبان و روستای صالح‌آباد شرقی است. این بازار که چند متری آنسوتر از تابلوی روستا قرار گرفته، نقطه شروع کارگاه‌های صنعتی فراوان و ناشماری است که لابه‌لای بافت مسکونی روستا علم شده‌اند. نشانه‌های پیری و فرسودگی بر روی دیوارهای قدیمی ضلع جنوبی بازار آهن مکان پیدا است و وجود دیوارهای آجری فروریخته، اتاقک‌های گلی قدیمی و آهن پاره‌های گوشه کنار بازار، ورودی روستای صالح‌آباد شرقی را زشت و دلگیر کرده است.
میدان شهید کلهر با بازار آهن مکان فاصله چندانی ندارد. در خیابان شهید کلهرتریلری پر از بار آهن که آرام و خونسرد جلو می‌رود و خودروهای سواری که به‌دنبال آن ردیف شده‌اند، ترافیک نیمروزی عجیب و غیرمعمولی به وجود آورده‌اند. «مجتبی لنچی طرقی» از اهالی قدیمی روستا است. او می‌گوید : «رفت و آمدتریلرهای بازار آهن مکان در خیابان‌های روستا روز و شب ندارد و باعث ترافیک و راهبندان‌های طولانی می‌شود. این خیابان ظرفیت این حجم از رفت‌وآمد خودروهای سنگین را ندارد و مانند یک بزرگراه همیشه پر از ترافیک و سروصدا است. »
تعداد زیادی از اتباع مهاجر افغانستانی و پاکستانی که در آهن مکان کار می‌کنند، برای کوتاه کردن مسیر رفت‌وآمد خود در کوچه‌پسکوچه‌های صالح‌آباد شرقی ساکن شده‌اند. لنچی می‌گوید : «تعداد اتباع روستا آنقدر زیاد شده که ایرانی‌ها در روستا غریبی می‌کنند. »
مشکلات سهم ری است و درآمد نصیب دیگران
محله ١٣ آبان و روستای اندرمان هم که در نزدیکی بازار آهن قرار گرفته‌اند، از این سرنوشت در امان نمانده‌اند و بخش قابل توجهی از اتباع غیرایرانی و مهاجران شهرستانی در این گوشه ری رفت‌وآمد و سکونت دارند که پیامدها و مشکلاتی مانند تغییر بافت جمعیتی، ناامنی و بالا رفتن جرم و خطا را به همراه داشته است. دهیار صالح‌آباد شرقی از تقسیم ناعادلانه مشکلات و درآمدها میان محدوده شهری شهر تهران و بافت روستایی حاشیه مناطق شهری گلایه دارد و می‌گوید : «آلودگی هوا، ترافیک، افزایش بزهکاری و دیگر مشکلات بازار آهن مکان بر دوش اهالی صالح‌آباد و همسایه‌های این بازار است، ولی آنها از درآمد این مرکز سهمی ندارد. »
«امیرمحمد قلیپور» معتقد است بخشی از درآمد شهرک آهن مکان باید برای آبادانی و رفع مشکلات این‌روستا و بافت‌های مسکونی اطراف بازار صرف شود. تصادفات رانندگی که هر روز در بزرگراه‌ها و معابر اطراف صالح‌آباد رخ می‌دهد ثمره رفت‌وآمد بی‌حساب و کتاب خودروهای سنگین است که علاوه بر آسیب زدن به آسفالت معابر، باعث تصادفات فراوان می‌شود.
٢١ سال در انتظار صدور پایان کار
شاید اگر شهرک آهن مکان در قلب بافت مسکونی ری سبز نمی‌شد، نه‌تنها قانونمند کردن آن آسان‌تر بود، بلکه مشکلات آن هم از مرز چهاردیوارش فراتر نمی‌رفت. این جانمایی نامناسب برای کاسبان آهن مکان هم خوشایند نیست و آنها هم خود را خانه به دوش و بلاتکلیف می‌دانند. واحدهای شهرک هنوز پایان کار ندارند و این امر از مهم‌ترین عوامل بی‌نظمی و قانون‌گریزی در این مکان است.
«احمد خانبابائی» عضوهیئت‌مدیره شرکت آهن مکان می‌گوید : «شهرک آهن مکان در سال ١٣٧٩ به دلیل مزاحمت‌ها و آلودگی‌هایی که برای اهالی خیابان‌های تختی و هرندی به وجود آورده بود از منطقه ١٢ به ناحیه ٣ شهرری (منطقه ٢٠) منتقل شد. آن زمان تعداد زیادی از مالکان و کاسبان بازار تمایل داشتند شهرک آهن مکان در شهر آفتاب به فعالیت خود ادامه دهد تا هم از بافت مسکونی شهر دور باشد و هم شهرک رونق بیشتری بگیرد، ولی شرایط فراهم نشد و شرکت با هزینه بخش خصوصی در این مکان پا گرفت. »
خانبابایی قرار گرفتن شهرک آهن مکان در شهرری را باعث اشتغال جوانان جنوب شهر می‌داند و می‌گوید : «مهم‌ترین مشکل شهرک آهن مکان نداشتن پایان کار است. »
دسترسی ترافیکی از بزرگراه آزادگان ایجاد شود
او توضیح می‌دهد : «به دلیل اینکه تعداد دفاتر ساخته شده در شهرک بیشتر از مجوز و تخلف بوده، پایان کار واحدهای شهرک صادر نشده و با گذشت زمان مبلغ بدهی نجومی شده است. در طول این سال‌ها بارها برای نحوه پرداخت بدهی و صدور پایان کار مذاکره کردیم، ولی تاکنون به توافق نرسیدیم. خوشبختانه مدیریت شهری کنونی با ما همراهی دارد و گفت‌وگوها به مرحله پیش قرارداد رسیده است. »
صدور پایان کار برای واحدهای شهرک آهن مکان علاوه بر آنکه صدور سند مالکیت واحدهای شهرک را میسر می‌کند، نظم و قانون را به این شهر می‌آورد. عضو هیئت‌مدیره شرکت آهن مکان دردسرآفرین بودن شهرک برای اهالی ری را نمی‌پذیرد و می‌گوید : «ما با بافت مسکونی لااقل ۵٠٠متر فاصله داریم و برای اهالی مزاحمت زیادی ایجاد نمی‌کنیم. با این حال انتقال شهرک به شهر آفتاب و خارج از بافت مسکونی خواسته کاسبان هم هست.»
خانبابایی ایجاد مسیر دسترسی شهرک از بزرگراه آزادگان را باعث کاهش بی‌نظمی‌های ترافیکی و تصادفات محورهای ترافیکی اطراف شهرک عنوان می‌کند.