علی خوشتراش- همشهری آنلاین: نمایشگاه بین‌اللملی کتاب تهران بعد از ۲ سال وقفه به دلیل شیوع کرونا، قرار است اردیبهشت امسال دوباره برگزار شود، رویدادی که همه ساله با استقبال خوب دوستداران و دست اندرکاران صنعت نشر و تولید کتاب همراه بوده است، اما اکنون که در آستانه بازگشایی مجدد قرار داریم نمی‌توان پیش‌بینی کرد که آیا این نمایشگاه مانند گذشته با استقبال همراه باشد یا نه؟
همانطور که آشکار است پاندمی کرونا همه ابعاد زندگی از جمله اجتماعی و اقتصادی دنیا را تحت تاثیر قرار داد و موجب شد همه عرصه‌ها به ویژه بخش اقتصادی با رکود بالایی مواجه شود، اما برخی شواهد نشان می‌دهد علی‌رغم رکود همه آثار منفی اقتصادی، شرایط برای صنعت نشر و چاپ کتاب متفاوت بود، زیرا اعمال قرنطینه و فاصله اجتماعی که خانه نشینی شهروندان و مردم را به دنبال داشت، موجب شد تا بسیاری از آنها برای پر کردن اوقات و سرگرم کردن خود به کتابخوانی و خرید کتاب رو بیاورند و به تعبیری زمان صرف‌شده برای مطالعه در این مقطع زمانی افزایش یافته است.
کرونا و تحرک رکود بازار کتاب
اگر بخواهیم کمی عقب‌تر و قبل از شیوع کرونا برگردیم درخواهیم یافت که صنعت نشر کتاب با دو چالش اساسی گرانی و تحریم روبه‌روشد. چالش‌هایی که همچنان به قوت خود باقی است. زیرا عوامل یاد شده تامین مواد اولیه به ویژه کاغذ را برای ناشران دشوار کرده و سبب شده تا قیمت کتاب نسبت به سال‌های قبل تحریم رشد چند برابری پیدا کرده و این صنعت را با رکود اقتصادی و کاهش خرید همراه کند.
اما شیوع کرونا اتفاق دیگری را برای این صنعت رقم زد که قابل توجه است. آنچه از آمارهای رسمی و غیر رسمی ارائه شده از سوی دست اندرکاران نشر کتاب می‌توان دریافت این است که رویکرد مردم به کتابخوانی در پاندمی یاد شده افزایش یافته و برای برخی ناشران و صنف کتابفروشی‌ها نتیجه معکوس داده است. به طوری که آمار فروش برخی کتاب‌ها نسبت به زمان قبل از شیوع این ویروس بیشتر شده است حال که در آستانه برگزاری سومین دوره سی و سومین دوره نمایشگاه کتاب تهران قرار داریم معلوم نیست که آیا این نمایشگاه مانند دوره‌های قبلی با استقبال روبه خواهد شد یا نه؟ به همین منظور سراغ برخی فعالان حوزه کتاب رفتیم تا از پیش‌بینی‌های آنها درباره این رویداد بزرگ فرهنگی باخبر شویم.
سود و زیان‌های کرونا برای صنعت نشر
معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت و گو با همشهری آنلاین اظهار کرد: بعد از دوسال وقفه، امسال نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار خواهد شد و ناشران سراسر کشور در این رویداد شرکت خواهند کرد.
یاسر احمدوند درباره اینکه گرانی و کرونا آیا می‌توانند در استقبال عمومی از این نمایشگاه اثر منفی بگذارند پاسخ داد: بعید می‌دانیم که این عوامل تاثیر گذار باشند. زیرا همه دوره‌های برگزاری نمایشگاه با استقبال همراه بوده و بی‌شک در این دوره که وقفه دوساله را به همراه داشته شاهد رویکرد مثبت مردم به نمایشگاه این دوره باشیم.
احمدوند افزود: امسال ما در کنار برگزاری حضوری، طرح مجازی شرکت در نمایشگاه کتاب تهران را داریم تا شرایط بهره مندی از این نمایشگاه برای همه دوستداران کتاب فراهم باشد.
وی درباره تاثیر کرونا بر اقتصاد صنعت نشر بیان کرد: کرونا در کل روی همه عرصه‌ها اثر منفی گذاشته، اما در باره صنعت نشر شرایط کمی متفاوت است. زیرا در این شرایط برخی انتشارات با رشد فروش مواجه شده‌اند و برخی با رکود. به عنوان مثال شرایط بازار نشرهای عمومی خوب بوده، اما نشرهای تخصصی که فروش آنها به باز بودن موسسات وابسته بوده با رکود زیادی همراه شده است.
حمایت از کتابفروشی‌ها و افزایش میزان یارانه کتاب
معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره طرح‌های حمایتی از ناشران و مردم در این دوره از نمایشگاه اظهار کرد: در تلاش هستیم تا اعتبارات لازم برای یارانه کتاب را افزایش دهیم. اکنون در حال رایزنی هستیم و نمی‌توان آمار و رقم دقیقی از اعتبار در نظر گرفته شده برای کار ارائه دهیم. اما برنامه‌های دیگری نیز درنظر داریم تا دایره اقشاری که نیاز به این یارانه‌ها را دارند توسعه دهیم.
احمدوند همچنین بیان کرد:مساله دیگر هدف‌گذاری برای اجرای بیستمین طرح فصلی ـ بهارانه کتاب است. درهمین رابطه تصمیم گرفته‌ایم این طرح با فاصله زمانی کمی بعد از سی‌وسومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهرانه به اجرا در آید.
در ایران هر رویدادی با استقبال روبه‌رو می‌شود
یک فعال رسانه‌ای و روزنامه‌نگار حوزه فرهنگی در گفت و گو با همشهری آنلاین در پاسخ به این پرسش که آیا سی و سومین نمایشگاه کتاب تهران با استقبال همراه خواهد شد یا نه؟ اظهار کرد: بدون شک از این نمایشگاه با استقبال خواهد شد. اصلا هر رویدادی مشابه این رویدا، در کشور با استقبال روبه رومی‌شود.
یاسین نمکچیان درباره تاثیر کرونا بر حوزه نشر و بازار کتاب ایران در این یکی دو سال گفت: براساس فعالیت‌هایی که در حوزه فرهنگ دارم به نتایج جالبی دست یافتم که در خور توجه است. به عنوان مثال در دوران قرنطینه که مردم برنامه‌ای برای اوقات فراغت و تفریح کردن نداشتند، به کتابخوانی روی آوردند. همین مساله باعث شد در این مدت کتاب‌های حوزه عمومی مانند ادبیات اعم از رمان و شعر و همچنین اندیشه فروش بیشتری داشته باشند. بنا به گفته مدیران و صاحبان برخی کتابفروشی‌ها افراد زیادی که اصلا کتابخوان نبوده‌اند کتابخوان شده‌اند.
این روزنامه‌نگار افزود: بررسی‌های میدانی‌ای که انجام داده‌ام، دریافتم فروش کتاب‌های عامه‌پسند نیزبا رشد خوبی همراه بوده که این مساله نشان می‌دهد برتعداد کتابخوانان نیز افزوده شده‌است.
نمکچیان گفت: در سال ۱۴۰۰ چیزی حدود ۱۰۴ هزار عنوان کتاب در تیراژ ۱۱۳ میلیون نسخه منتشر و روانه بازار شد که طبیعتا بخش قابل توجهی از آن مربوط به نشر عمومی است. همچنین آمار نشان می‌دهد که میزان فروش کتاب در سال ۱۴۰۰ نسبت به ۱۳۹۹ با رشد ۸ درصدی مواجه بوده است.
این روزنامه‌نگار همچنین بر توسعه بازار مجازی کتاب اشاره کرد و گفت: یک اتفاق خوب دیگری که در این مقطع افتاد توسعه کتابفروشی‌های مجازی بوده. اکنون اغلب کتابفروشی‌ها درشبکه‌های مجازی اقدام به فروش کتاب می‌کنند. به عنوان مثال یک کتابفروشی در شمال این امکان را پیدا کرده که بتواند کالای خود را برای مخاطبان جنوب کشور ارسال کند و این اتفاق روی داده است. همانطور که گفتم در بررسی‌های میدانی نتایج جالبی از افزایش فروش کتاب در شهرستان‌ها به دست آوردم.
وی به اهمیت توسعه شبکه‌های اجتماعی و مجازی در حوزه کتاب اشاره کرد و افزود: در این سال‌ها شرایط حوزه نشر بسیار تغییر کرده، دیگر مخاطبان تابع سلایق ناشران نیستند، بلکه این مخاطبان هستند آنها را مجاب می‌کنند تا کتاب‌هایی که دوست دارند منتشر کنند. ناشران هم به صورت آنلاین در حال رصد بازار کتاب هستند وسمت انتشار کتاب‌هایی می‌روند که مخاطبان و مردم از آنها بیشتر استقبال می‌کنند.
نمکچیان همچنین اظهار کرد: نمایشگاه کتاب از بدو تاسیس تا کنون، صرفا محلی برای عرضه کتاب نبوده، بلکه فرصتی برای دیدار نویسندگان، مترجمان، شاعران و حتی مخاطبان با مولفان بوده، با توجه به وقفه دوساله برپایی نمایشگاه و تعطیلی نشست‌ها و برنامه‌های ادبی و غیره، بسیاری از دست‌اندرکاران میل زیادی برای حضور در نمایشگاه جهت دیدارهای تازه را دارند که همگی اینها نشان می‌دهد استقبال خوب باشد.
رشد فروش کتاب‌های صوتی و الکترونیکی
مدیراجرایی انتشارات نیستان هم درباره تاثیر کرونا بربازار کتاب کشور گفت: اظهار نظر در این باره وابسته به وجود آمار نهایی است که متاسفانه چنین آماری در اختیار ما نیست، اما در حیطه فعالیت حوزه خودمان باید گویم که ما در فروش فیزیکی کتاب در یکی دو سال گذشته چندان رونقی را مشاهده نکردیم، اما دربخش کتاب‌های صوتی و الکترونیکی شرایط بسیار متفاوت و خوب بوده است.
سید مهدی شجاعی درباره استقبال از نمایشگاه امسال کتاب تهران هم اظهار کرد: طبق برنامه‌ریزی‌های دست‌اندرکاران و متولیان امر، قرار است نمایشگاه امسال به دو صورت فیزیکی و مجازی برگزار شود. وقتی از استقبال حرف می‌زنیم باید مجموع این دو شیوه بازدید را مدنظر قرار دهیم. به نظرم پیش‌بینی کردن در این باره کمی دشوار است، اما بی‌شک تسهیلات و تخفیفاتی که برای عرضه کتاب در نظر گرفته شده می‌تواند تاثیرات خوبی داشته باشد.
نمایشگاه؛ فرصتی برای دیدارهای حوزه کتاب
مدیر انتشارات نون نیز اظهار کرد: به نظرم کرونا چندان در رشد فروش کتاب حداقل در حوزه نشر ما تاثیری نداشته و باعث رشد نشده، اما رویکرد مردم به ویژه در زمان قرنطینه به سمت کتابخوانی بالا بوده، به همین دلیل صنعت نشر در این شرایط اگر با افزایش فروش روبه رو نبوده ولی مانند سایر رسته‌های شغلی، رکود و ضرر را تجربه نکرده و آسیب ندیده است.
سید محسن بنی فاطمه ادامه داد: در ایام یاد شده مردم به ناچار نیازهای خود را از طریق خرید آنلاین انجام می‌دادند که در این رابطه کتاب‌های مورد نظر خود را به همین شیوه تهیه می‌کردند. این امر نیز موجب شد فروش مجازی کتاب با رشد همراه باشد.
وی درباره استقبال عمومی از نمایشگاه کتاب تهران گفت: قطعا و بدون شک نمایشگاه کتاب تهران با استقبال روبه رو خواهد شد.
بنی فاطمه تعطیلی دوساله نمایشگاه و بازگشایی مجدد را یکی از عوامل استقبال یاد کرد و درباره دیگر عوامل هم بیان کرد: در این یکی دوسال اخیر به شدت قیمت کتاب افزایش پیدا کرده و از آنجا که قشر کتابخوان در هرشرایطی کتاب‌های مورد نظر خود را تهیه می‌کنند، تخفیف های نمایشگاه بی‌شک باعث می‌شود استقبال بالا برود. از طرفی دیگر دوسال است که نویسندگان، ناشران و مخاطبان از دیدار هم محروم بوده‌اند، بازگشایی مجدد حتما فرصتی دوباره برای این دیدارها فراهم خواهد ساخت.