همشهری آنلاین - فهیمه طباطبایی: علیرضا هاشمی، مدیر موسسه پرنده شناسی طرلان افزود: به دلیل تنوع آب‌وهوایی در تهران ما شاهد انواع پرنده‌ها در آن هستیم، مثلا در پارک جمشیدیه که جزو مناطق کوهستانی است، «کبک»، «کمرکولی» و «طرقه کوهی» داریم و در شرق و غرب تهران که دشت یا تپه ماهوری مانند پارک سرخه حصار را داریم، «تیهو» و پرندگان شکاری به خوبی دیده می‌شود.
هاشمی ادامه داد: در جنوب تهران که منطقه بیابانی و نیمه بیابانی است و دشت‌های زیادی وجود دارد، «چک چک دشتی» مشاهده میکنیم و«بادخورکها » و «زنبورخوارها» را هم در ارتفاع بالای شهر می‌بینیم. به هر صورت تهران جاذبه خوبی برای پرنده‌ها است چرا که تنوع زیستی بالایی دارد.
تهران از قمری و کاکایی تا فلامینگو و دارکوب قهوه‌ای
این کارشناس ارشد محیط زیست با بیان اینکه چهار گروه پرنده در تهران حضور دارند، توضیح داد: گروه اول پرندگانی هستند که همیشه در تهران هستند، مثل «قُمری»، «گنجشک خانگی»، «کبوتر چاهی»، «کلاغ». دسته دوم پرندگانی هستند که مهاجر تابستانه ما هستند مانند «زنبوخوارها»، «سبزه قبا»، «چلچله‌ها» و «پرستوها» که زمستان به کشورهای جنوبی حتی تا آفریقا میروند. دسته سوم پرندگان مهاجر زمستانه هستند که مناطق سرد شمالی را ترک کرده و به کشور ما می‌آیند که زمستان معتدل‌تری دارد. پرنده‌هایی مانند «اردک‌ها»،«غازها» و «قوها» جزءآن دسته هستند.
او افزود: دسته چهارم صرفا پرنده‌هایی هستند که در مسیر مهاجرت از تهران عبور می‌کنند مثل «دارکوب قهوه‌ای» که دو سه هفته در تهران می‌ماند و سپس عبور می‌کند.
هاشمی، از اضافه شدن محل‌هایی مثل دریاچه چیتگر به شهر تهران، بعنوان یک فرصت برای افزایش تنوع زیستی پرندگان تهران نام برد و در این باره به همشهری آنلاین توضیح داد: شهر تهران دریاچه بزرگی در دهه‌های قبل نداشته است، برای همین ما اردک و غاز و فلامینگو در تهران نداشتیم یا خیلی کم بود. اما دریاچه چیتگر باعث شده که ما این پرنده‌ها را بیشتر از قبل ببینیم چون زیستگاه جدید ایجاد کردیم. پیش از این ما اردک‌ها را در گله‌های چند ده‌تایی یا صدتایی نمی‌دیدیم یا کاکایی‌ها را چند هزارتا نمی‌دیدیم اما الان در سطح دریاچه چیتگر هستند؛ در واقع دریاچه چیتگر تنوع پرنده‌ها و غنای آنها را بیشتر کرده است.
به گفته این پرنده‌شناس، آلودگی‌های صوتی، آلودگی هوا و تخریب فضاهای سبز شهری اثر نامطلوبی بر روی پرنده‌ها گذاشته است اما به دلیل اینکه سابقه مطالعه روی پرنده‌های تهران زیاد نیست، اطلاعاتی از زمان پیش از این تخریب‌ها و اوج‌گیری آلودگی‌های محیطی در دست نیست و حالا هم امکان مقایسه و تخمین دقیق آثار این آلودگی‌ها وجود ندارد.
چرا کلاغ در تهران زیاد است؟
هاشمی با تاکید بر تغییر جمعیت گونه‌های پرندگان در اثر تغییرات محیطی و معماری شهری، افزود: به عنوان نمونه ما در گذشته آنقدر کلاغ ابلق نمی‌دیدیم که الان در سطح شهر زیاد شده است. در واقع سبک زندگی شهری ما باعث شده که یکسری گونه‌ها زیاد شوند در حالیکه دشمن طبیعی ندارند. این می‌شود که در برخی پارک‌های شهر تهران کلاغ‌های پیری را داریم که اگر در سیکل زندگی طبیعی خودشان بودند، از بین می‌رفتند.
این پرنده‌شناس تغییر در فرایند زادآوری و بقاء کلاغ‌ها در تهران را به این شکل تشریح کرد: کلاغ ۱۵ تا ۲۰ سال عمر می‌کند اما در طبیعت میانگین طول عمر پایین‌تر است، چرا که به محض ضعیف شدن یک گونه، دشمنان طبیعی آن را شکار می‌کنند. خیلی از شاهین‌ها و عقاب‌ها در طبیعت، دشمنان کلاغ به حساب می‌آیند و در صورت ضعف آن را شکار می‌کنند. ما در سطح شهر، این اهرم‌های کنترلی طبیعی از قبیل گربه وحشی، عقاب و شاهین را نداریم. در عین حال هم زباله‌ها را خوب مدیریت نمی‌کنیم و اینها به راحتی از پسماندها تغذیه می‌کنند. برخی دیگر نیز در اثر اشتباه شهروندان به صورت دستی تغذیه می‌شوند. همه اینها دست به دست هم می‌دهد تا کلاغ‌ها در شهر از میانگین عمر خود در طبیعت بیشتر عمر کنند.
مدیر موسسه پرنده شناسی طرلان افزود: به همین ترتیب نرخ زادآوری آنها بیشتر و تعدادشان در شهر بیشتر و بیشتر می‌شود. در چنین شرایطی، روشن است که تعادل اکولوژیک بهم می‌خورد. وقتی کلاغ زیاد شود، به تدریج تعداد پرندگان دیگر کم می‌شود. در این فرایند این تنوع زیستی گونه‌هاست که آسیب می‌بیند.
به گفته هاشمی کلاغ زاغی، کلاغ و بلبل خرما دو نمونه از پرندگان در شهر تهران هستند که در اثر عوامل مختلف از جمله بهم خوردن تعادل اکولوژیکی، عدم مدیریت درست پسماندها، تغییر معماری و رهاسازی ... بنظر می‌رسد روز به روز بر جمعیت‌شان در تهران افزوده می‌شود.
بلبل خرما دومین گونه در حال افزایش در تهران
هاشمی بلبل خرما را دومین گونه در حال افزایش جمعیت در تهران خواند و در این باره توضیح داد: پدربزرگان ما قطعا در سطح تهران کم بلبل خرما می‌دیدند، چون سابقه حضور آن در تهران به ۵۰ سال پیش می‌رسد. اصلا در تهران چنین پرنده‌ای نبوده و آنها ساکن نواحی جنوبی کشور بوده‌اند. بلبل خرما را به خاطر صدای خوب با قفس به تهران آوردند که کم کم رها شدند و بعد هم جمعیت‌شان بسیار زیاد شد. در واقع بلبل خرما در زیستگاه بسیاری از پرندگان تهران جایگزین شده است.
این کارشناس ارشد محیط زیست توضیح داد: اتفاقا بلبل خرما یک گونه بسیار فرصت‌طلب است که زیستگاه بسیاری از پرندگان دیگر همچون سار و گنجشک خانگی را تهدید کرده و آنها را به عقب رانده است. در واقع موفقیت غیرطبیعی یک گونه در زادآوری، بقای گونه‌های دیگر را در طولانی مدت کاهش می‌دهد.
کاهش جمعیت طوطی در تهران
کاهش تدریجی جمعیت پرنده «شاه طوطی» مثال بعدی هاشمی از تغییرات تدریجی زیستگاه پرندگان در تهران بود: «حضور این گونه به درختان با تنه قطور مثل چنار وابسته است. شاه طوطی‌ها قبل از انقلاب در کاخ‌ها زیاد شدند، چون می‌رفتند و در تنه درختان قطور زادآوری می‌کردند. اما الان کم کم داریم درختان قطور را از دست می‌دهیم و درختانی که تازه کاشته می‌شوند هم به دلیل آلودگی و بسیاری علل دیگرمعمولا به سن بالا نمی‌رسند. وقتی این اتفاق می‌افتد زیستگاه این طوطی کوچک و کوچک‌تر می‌شود و این گونه در سال‌های آینده کاهش می‌یابد.»
تاثیر تغییر سبک خانه‌ها و درختان بر روی گونه پرندگان
هاشمی تغییر سبک معماری خانه‌ها در سطح شهر تهران را هم عامل مهمی در تحدید حیاط برخی گونه‌های پرندگان دانست و در این باره به همشهری آنلاین گفت: در معماری شهری ما خیلی از بخش‌ها که زیستگاه پرندگان بوده از دست رفته است مانند سقف شیروانی یا خانه‌های آجری. معماری فعلی ما در شهر، عملا همزیستی خوبی میان ما و پرندگان ایجاد نمی‌کند و در نتیجه آنها نمی‌توانند اینجا زادآوری خوبی داشته باشند. ما قبلا باغ داشتیم، باغ‌ها درختان مثمر داشتند و این درختان به دلیل نقش تغذیه‌ای بیشتر پرندگان را جذب می‌کردند. اما الان اغلب گیاهان زینتی شده‌اند و طبعا این هم می‌تواند در طولانی مدت یکی عوامل کاهش شمار پرندگان در تهران باشد.
او درباره پرندگان موسوم به یاکریم که این روزها خیلی در خانه‌ها و تراس‌ها لانه می‌کنند، هم گفت: ما معماری خود و کاربری اراضی شهری را تغییر داده‌ایم و در نتیجه یاکریم‌ها وقتی جایی در سطح شهر ندارند، به دنبال غذای مجانی به خانه‌ها می‌آیند.
مدیر موسسه پرنده شناسی طرلان در پایان در خصوص تاثیر آلودگی هوا خصوصا ریزگردها بر زندگی و جمعیت پرندگان تهران هم توضیح داد: هر چیزی که کیفیت هوا را از بین ببرد همانطوری که برای انسان مضر است، برای پرندگان هم مضر است. اما اینکه بخواهیم اثر قطعی آلودگی را بر جمعیت پرندگان دقیقا تخمین بزنیم، نیازمند پژوهش‌هایی است که در کشور ما انجام نشده است. اما شواهد و قرائن موجود این را نشان می‌دهد که آلودگی هوا می‌تواند تاثیر جدی در جمعیت پرندگان داشته باشد.