مشکلاتی که به‌نظر می‌رسد در زمستان امسال نیز تداوم داشته باشد چرا که تا کنون نه تنها اقدام مؤثری برای جلوگیری از بروز این بحران بزرگ اتخاذ نشده، بلکه رشد سالانه مصرف گاز در کشور نیز شرایط نگران‌کننده جدیدی را بر فضای تولیدی کشور حاکم کرده است.
این در حالی است که با وجود تاکید صنعتگران بر تاثیر منفی قطعی انرژی صنایع و شرایط سیاسی ناشی از اعمال تحریم‌ها بر تولیدات صنعتی باز هم متولیان بخش صنعت از افزایش تولید و بهبود نرخ رشد و سرمایه‌گذاری در این بخش خبر می‌دهند. از سوی دیگر خبری از تحقق وعده‌های پیشین مسئولان برای جبران زیان ناشی از قطعی انرژی صنایع نیست و این روند موجب شده تا قدرت رقابت‌پذیری محصولات صنعتگران در بازارهای داخلی و خارجی کاهش یابد.
به‌نظر می‌رسد اکنون قطعی گاز در زمستان به مشکلی ملی تبدیل شده و آثار نامطلوبی را در اقتصاد کلان کشور به جای گذاشته است. شاید بتوان بیشترین زیان ناشی از قطعی گاز و برق صنایع را در مختل شدن فضای تولید دانست. گرچه پیش از این وزارت صنایع از تشکیل کارگروه سوخت در این وزارتخانه و پرداخت خسارات ناشی از قطعی انرژی به این بخش خبر داده بود اما وعده‌های مذکور قادر به رفع مشکلات پیش روی بخش صنعت نبوده است.
این در حالی است که تجربه کشور‌های پیشرفته دنیا نشان می‌دهد با استفاده از فناوری‌های نوین می‌توان مصرف انرژی در بخش خانگی را که بیشترین میزان مصرف را به‌خود اختصاص داده به حداقل رساند و به این وسیله مانع از قطعی گاز و برق در بخش‌های تولیدی کشور شد. با این وجود دستگاه‌های ذی‌ربط نه تنها اقدامات پیشگیرانه‌ای برای جلوگیری از آثار زیانبار بحران انرژی بر بخش تولید انجام نداده‌اند بلکه با اتخاذ تدابیر مقطعی شرایط را برای سال‌های آینده نیز دشوارتر کرده‌اند.
هشدار یا تدبیر
این روند موجب شده تا در شرایطی که تدابیر هدفمند و درازمدتی برای رفع بحران انرژی در بخش صنعت اتخاذ نشده، از هم اکنون هشدارهای مسئولان نسبت به قطعی گاز در زمستان امسال آغاز شود. از سوی دیگر با توجه به رشد شدید مصرف گاز به‌نظر می‌رسد در سال‌های آینده نیز قطعی گاز و برق، شرایط بحرانی و حادتری را برای صنایع کشور به وجود خواهد آورد.
با این وجود وزیر صنایع و معادن در مورد تاثیر قطعی احتمالی گاز در زمستان بر صنایع داخلی با بیان اینکه وزارت نفت اطمینان داده که امسال خیلی با مشکل کمبود انرژی به‌ویژه در زمینه گاز روبه‌رو نباشیم، میگوید: با استفاده از تجربه سال قبل، تمام صنایعی که امکان استفاده از سوخت دوم را دارند به ذخیره‌سازی سوخت ترغیب کردیم و باز هم از تمام صنعتگران می‌خواهیم که نسبت به ذخیره‌سازی سوخت دوم اقدام کنند تا شاهد کاهش تولید نباشیم. علی اکبر محرابیان با اشاره به پیش‌بینی دولت برای بازپرداخت بخشی از صرفه‌جویی حاصل از کاهش مصرف انرژی صنایع به واحدهای صرفه‌جو، می‌افزاید: مسائل مربوط به این موضوع در شورای راهبردی دولت و شورای طرح تحول اقتصادی بررسی می‌شود تا این امر تاثیر منفی بر میزان تولید داخل نداشته باشد.
این در حالی است که رئیس کمیسیون انرژی مجلس اعلام کرده، حتی درصورت قطع نشدن صادرات گاز ترکمنستان به ایران نیز، باز هم در زمستان امسال با قطعی گاز مواجه خواهیم بود. حمیدرضا کاتوزیان می‌افزاید: حتی درصورت نهایی شدن قرارداد و از سرگیری صادرات گاز ترکمنستان به ایران نیز با توجه به افزایش مصرف گاز در کشور، پیش‌بینی کمیسیون انرژی این است که در زمستان امسال هم شاهد قطعی گاز در کشور خواهیم بود. مشکل ما در رابطه با مصرف گاز این است که الگوی مصرف درستی نداریم.
با این روند مدیر گازرسانی شرکت ملی گاز نیز اخیرا از تعیین اولویت صنایع برای قطع گاز در زمستان خبر داده و میگوید: برای مقابله با بحران کمبود گاز در فصل سرما، مکاتباتی با استانداران سراسر کشور انجام شده تا صنایع ملزم به داشتن سوخت دوم در نیمه دوم سال باشند.
مصطفی کشکولی با اشاره به تشکیل کارگروه ویژه در شرکت ملی گاز ایران برای اتخاذ تدابیر لازم و تامین سوخت در فصل زمستان، می‌افزاید: این کارگروه برای بررسی و آسیب‌شناسی اتفاقات و مشکلات زمستان سال گذشته تشکیل شده و براساس گزارشی، نقاط ضعف را شناسایی و به تجزیه و تحلیل آن پرداخته و بر همین اساس طرح‌هایی در شرکت‌های گاز استانی و شرکت مهندسی توسعه گاز ایران تعریف شد تا شبکه ملی گاز کشور اصلاح شود.
کاهش تولید
با وجود آنکه هنوز برآورد دقیقی از تاثیر قطعی انرژی بر کاهش تولید محصولات صنعتی و میزان خسارتی که به صنعت وارد می‌کند صورت نگرفته و متولیان تولید یا صنعتگران نیز از اظهار نظر در این زمینه خودداری می‌کنند. چندی پیش دست‌اندرکاران تولید فولاد از کاهش 16درصدی تولید این محصول به‌دلیل مشکلات ناشی از تامین انرژی و نبود زمانبندی مناسب در اعمال قطعی انرژی این بخش خبر دادند. این در حالی است که مسئولان وزارت صنایع و معادن هیچ اظهار نظری در زمینه تاثیر قطعی انرژی صنایع بر کاهش تولید یا میزان خسارت آن از این محل نداشته‌اند و به‌نظر نمی‌رسد با تداوم این روند تحقق بسیاری از اهداف کوتاه و بلندمدت بخش صنعت امکانپذیر باشد.
وزیر پیشین صنایع و معادن با اشاره به آثار زیانبار قطعی انرژی در کاهش تولید فولاد میگوید: تاثیر تامین نشدن انرژی در کاهش تولید فولاد غیرقابل انکار است چرا که به محض کاهش انرژی این امر بر تولید فولاد اثر می‌گذارد.
در شرایطی که تامین برق و گاز برای مصارف خانگی با مشکل مواجه بوده و خاموشی و قطعی گاز اعمال می‌شود، تاثیر کمبود و قطعی برق یا گاز در صنایع بیشتر خواهد بود. اسحاق جهانگیری، می‌افزاید: تامین انرژی برای تولید فولاد یا سایر محصولات صنعتی بسیار حیاتی است و به محض اینکه گاز، برق یا حتی زغال‌سنگ مورد نیاز این صنعت تامین نشود باید انتظار کاهش تولید را داشت.
از سوی دیگر در شرایطی که در تابستان برای مصارف خانگی برق، جدول زمانبندی خاموشی اعمال شده و در زمستان نیز شاهد کمبود گاز هستیم، می‌توان گفت که قطعی انرژی واحدهای تولیدی نیز قطعا بیش از میزان کمبود در بخش خانگی است. وی می‌افزاید: گرچه بخش تولید از اظهار نظر در زمینه تاثیر کمبود انرژی بخش صنعت در کاهش تولید محصولات صنعتی ممنوع شده اما نمی‌توان تاثیر این امر بر کاهش تولید به ویژه در بخش فولاد را نادیده گرفت.
خبری نیست؟!
درحالی که در تابستان امسال وزیر صنایع و معادن و برخی دیگر از مسئولان دولتی قطع برق صنایع را اولویت آخر خاموشی‌ها قلمداد کرده و از جبران زیان این بخش خبر داده بودند، طولانی شدن مدت زمان خاموشی‌ها، ضرر و زیان بسیاری را برای صنایع کشور به‌دنبال داشته و به‌نظر نمی‌رسد وعده‌های مسئولان برای تامین خسارات ناشی از قطعی انرژی صنایع محقق شود.
نماینده بخش صنعت اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران با اشاره به تاثیر قطعی برق بر بخش صنعت میگوید: قطعی برق در برخی صنایع مانند فولاد یا شیشه که دارای کوره‌هایی بوده و به شکل مدام فعالیت می‌کنند یا صنایعی که در فرآیند تولید از مواداولیه شیمیایی خاص مانند پلی‌اکریل یا پلی اتیلن و... استفاده می‌کنند، آثار زیانبار بیشتری را به‌دنبال داشته است چرا که در این بخش‌ها قطع برق حتی برای مدت چند ثانیه و شروع مجدد فرآیند تولید، باعث از بین رفتن کالای تولیدی شده و هزینه‌های جانبی بسیاری را به همراه خواهد داشت.
مهدی جاریانی در زمینه وعده مسئولان برای اولویت دادن تامین برق صنایع، می‌افزاید: با وجود وعده‌های مسئولان، تامین برق صنایع از اولویت خاصی برخوردار نبوده و معمولا در مصرف برق، بخش‌های غیر‌صنعتی از اولویت بیشتری برخوردار هستند. به‌نظر می‌رسد حتی در شرایط کنونی نیز مدیریت توزیع انرژی در کشور به شکل مطلوبی ساماندهی نشده و بخش صنعت بیشترین زیان را به‌دلیل این شیوه سیاستگذاری متحمل شده است چرا که کارخانه‌های صنعتی پس از قطع برق نسبت به تامین برق مورد نیاز از طریق ژنراتورهایی که دارای مصرف سوخت گاز یا گازوئیل هستند اقدام کرده و به این شکل گرچه فشار به شبکه توزیع برق کاهش می‌یافت اما در مجموع افزایش میزان مصرف انرژی در کشور به‌دنبال داشته و از دید کلان اقتصادی صرفه‌جویی در مصرف انرژی صورت نمی‌گرفت.
وی در زمینه جبران زیان ناشی از قطعی انرژی صنایع نیز میگوید: هنوز ساز و کار مشخصی برای تعیین میزان خسارت قطعی برق یا گاز در بخش‌های مختلف صنعتی و چگونگی تامین این خسارت تعیین نشده و به‌نظر نمی‌رسد با توجه به تنوع فعالیت‌های تولیدی در بخش صنعت، دولت به تنهایی قادر به انجام این کار باشد.
راهکار کاهش مصرف گاز
با این روند گرچه شرکت بهینه‌سازی مصرف انرژی تاکنون اقداماتی را در راستای فرهنگ‌سازی و به کارگیری فناوری‌های نوین برای کاهش مصرف انجام داده، اما به‌دلیل فراهم نبودن سایر شرایط و زیرساخت‌ها، این امر در شرایط بحرانی کنونی تاثیر چندانی برای رفع مشکلات تامین انرژی بخش‌های تولیدی نداشته است. این در حالی است که برای کاهش مصرف سوخت و جلوگیری از قطعی گاز صنایع باید سریع‌ترین، مقرون‌به‌صرفه‌ترین و ساده‌ترین تدابیر را اتخاذ کرد. استفاده از شیرهای ترموستاتیک راهکاری برای رفع معضل افزایش مصرف گاز محسوب می‌شود چرا که با نصب آن روی رادیاتورهای خانگی می‌توان مصرف انرژی را تا سقف 50درصد کاهش داد.
به اعتقاد کارشناسان، شیرهای ترموستاتیک همان نقشی را در راستای کاهش مصرف گاز ایفا می‌کند که لامپ‌های کم‌مصرف در بخش برق انجام می‌دهند. طبق آمارهای موجود 75میلیون متر مربع ساخت‌وساز در کشور وجود دارد که 22درصد آنها دارای سیستم حرارت مرکزی (رادیاتور) بوده و به عبارتی یک میلیون و 155هزار بلوک رادیاتور در آنها مصرف شده است. حال اگر در تمام این رادیاتورها از شیرهای ترموستاتیک استفاده شود با توجه به کاهش 50درصدی مصرف انرژی تا حدود زیادی می‌توان به جلوگیری از قطعی گاز در بخش صنعت کمک کرد.
در حالی که سال گذشته بیش از 4 هزار و 581 واحد صنعتی جدید به شبکه گاز طبیعی کشور متصل شدند و تعداد صنایع بزرگ برخوردار از نعمت گاز به بیشتر از 17 هزار واحد رسیده، باید تدابیری اتخاذ شود تا از تعطیلی این واحدها به‌دلیل قطعی گاز ممانعت به عمل آید. گاز رسانی به واحدهای صنعتی کشور در سال 86 با رشد 26 درصدی مواجه بوده که این موضوع نشان می‌دهد با توجه به تجهیز بسیاری از واحدهای صنعتی کشور به سوخت گاز طبیعی و رشد شدید مصرف در این بخش، زمستان امسال نیز با مشکلات حادتری مواجه خواهیم شد. با توجه به اینکه بخش تولید و صنعت نقش مهمی را در اقتصاد کشور ایفا می‌کند باید تدابیری اتخاذ شود تا مصرف انرژی در سایر بخش‌ها کاهش یافته و زمینه گازرسانی به صنایع فراهم شود.