همشهری‌آنلاین ـ سارا کلهر - کامران بارنجی: یکشنبه ۴ اردیبهشت خبر سرگردانی پلنگی در قائمشهر در صدر اخبار قرار گرفت البته این اولین بار نبود که گونه‌ای از حیات وحش به عرصه زیست انسان وارد می‌شود و در نهایت هم جان خود را از دست می‌دهد. دو روز پیش از آن نیز خرس قهوه‌ای در روستای کنازق شهرستان نمین اردبیل جان خود را از دست داد. این دو گونه اولین حیوانات حیات وحش نیستند که در جامعه انسانی گرفتار می‌شوند سال‌هاست برخورد میان انسان و حیوانات حیات وحش وجود دارد و در این رویارویی حیات وحش قربانی بوده است.
- تصاویر لحظه ورود پلنگ به خیابان‌های قائمشهر؛ وحشت مردم | سرنوشت تلخ پلنگ سرگردان!
- ببینید | دلیل کشته شدن پلنگ قائمشهر | جنسیت پلنگ چه بود؟
- ببینید | ورود خرس قهوه‌ای به یک روستای اردبیل | خرس هم مثل پلنگ قائمشهر تلف شد
دخالت‌های انسان در چرخه طبیعت از گسترش شهرها و ساخت سدها و نیروگاه‌ها گرفته تا تردد انسان به عنوان گردشگر و شکارچی در حیات وحش سبب بروز مشکلات زیست‌محیطی فراوان شده است. علاوه بر اینکه حیوانات حیات وحش بر اثر تغییرات محیطی به زیستگاه انسان می‌آیند، چند سالی است نگهداری برخی از این گونه‌ها در باغ‌ها و ویلاها نیز به معضلی اساسی تبدیل شده است و این امر از حضور شکارچیان و قاچاقچیان حیوانات در جنگل‌ها خبر می‌دهد که قطعا آثار مخربی برجا می‌گذارد. درباره علت آمدن این پلنگ به قائمشهر نیز علاوه بر نبود طعمه و تغییرات زیست‌محیطی، احتمال دیگری که مطرح می‌شود این است که پلنگ در ملک شخصی نگهداری می‌شده و از خانه صاحب خود گریخته است.
در این باره با جواد حیدریان، فعال محیط زیست، گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
حیدریان درباره این حادثه اظهار کرد: برخلاف اینکه تصور می‌شود پلنگ به شهر آمده و به اصطلاح وارد عرصه زیست انسانی شده است باید واقعیت را وارونه دید یعنی این انسان است که طی سال‌ها به عرصه زیستی پلنگ یا سایر حیوانات حیات وحش تعرض کرده است و الان هم این تعرض شدت گرفته و زیستگاه حیات وحش را در ایران تخریب می‌کند. مازندران و به طور کلی جنگل‌های شمال ایران و جنگل‌های زاگرس زیستگاه حیات وحش است این جنگل‌ها برخی مناطق حفاظت‌شده‌اند و برخی هم مناطق آزاد که منابع طبیعی محسوب می‌شوند. در این مناطق آزاد، حیوانات حیات وحش هستند اما متاسفانه ساختار نظام‌مندی آن‌ها را کنترل نمی‌کند یعنی ما عملا از مناطق آزاد حفاظت نمی‌کنیم.
دلایل سرازیر شدن حیوانات حیات وحش به زیستگاه انسان
او در پاسخ به اینکه چرا در سال‌های اخیر مواردی زیادی از آمدن حیوانات به عرصه زیست انسان مشاهده شده است، توضیح داد: واقعیت این است که تردد، ساخت‌وسازها، جاده‌سازی‌ها، سدسازی‌ها و ساخت نیروگاه در نزدیکی حیات وحش همه این‌ها در وضع موجود دخیل است و علاوه بر این موارد تغییرات آب‌وهوایی نیز تا حد زیادی در این ماجرا موثر است. هرچه هوا گرم‌تر می‌شود، آب کم می‌شود، طعمه کم می‌شود و حیات وحش در گونه‌های مختلف آن به سمت پایین‌دست سرازیر می‌شوند برای اینکه بتوانند غذا پیدا کنند.
انسان؛ گونه‌ای که همه گونه‌ها را از بین می‌برد
این فعال محیط زیست افزود: علاوه بر گردشگران که جمعیت زیادی هستند که به سمت زیستگاه حیوانات حیات وحش می‌روند، شکارچیان هم دخیل هستند. ببینید طعمه‌ها در رده‌بندی قرار دارند پلنگ گونه پایین‌تر از خودش را می‌خورد و همین‌طور این رده‌بندی ادامه دارد و این چرخه اکوسیستمی در جریان است. وقتی انسان با شکار کردن این چرخه را از پایین دستخوش تغییر می‌کند و باعث مرگ حیوان می‌شود یا باعث فرار حیوانات از زیستگاهشان می‌شود طبیعی است که چرخه بالاتر هم به خطر می‌افتد. هرچه این رده‌ها تخریب شود در نتیجه چرخه درهم‌تنیده اکوسیستمی به هم می‌ریزد. حیات وحش که از بین برود، جنگل هم از بین می‌رود، جنگل که از بین برود انسان از بین می‌رود یعنی همه این چرخه به هم می‌ریزد.
حیدریان با بیان اینکه انسان تنها خطر برای طبیعت و محیط زیست به شمار می‌رود، گفت: انسان بخش جزئی چرخه طبیعت است ولی با کمال تاسف تنها بخشی است در جهان که به طبیعت و اکوسیستم آسیب می‌رساند، گونه‌ای که همه گونه‌ها را از بین می‌برد. حدود ۷۰ سال پیش در اروپا در محلی که حیات وحش را مشاهده می‌کردند قبل از اینکه بازدیدکنندگان به دیدن حیوانات در فنس‌ها بروند، تابلویی را می‌دیدند که روی آن آینه‌ای قرار داشت و زیر آن نوشته شده بود «به گونه‌ای نگاه می‌کنید که همه گونه‌ها را از بین می‌برد»؛ منظورشان آینه‌ای بود که انسان در آن خودش را می‌دید.
چه بر سر حیات وحش آورده‌ایم که پلنگ به شهر می‌آید
او درباره علت آمدن پلنگ در قائمشهر بیان کرد: در این مورد خاص این نکته وجود دارد که پلنگ در زمره بالاترین رده پستانداران نه‌تنها در ایران که در همه جهان قرار دارد چراکه بسیار قدرتمند است. اما ببینید در ایران چه بر سر زیستگاه‌ها آورده‌ایم که پلنگ به شهر می‌آید و وحشت‌زده در میان انسان‌ها قرار می‌گیرد. این نشان می‌دهد تعرض به زیستگاه اتفاق افتاده است و شاید در آینده بیشتر شاهد پایین آمدن حیوانات حیات وحش باشیم.
حیدریان با اشاره به اینکه پایین آمدن پلنگ از ارتفاعات در این فصل عجیب است، تصریح کرد: نکته قابل تامل دیگر این است که معمولا در زمستان شاهد ماجراهایی از این دست هستیم چون پوشش برف و سرما در ارتفاعات همه گونه‌های حیات وحش را به سمت پایین‌دست سرازیر می‌کند، اما وقتی در فصل بهار پلنگ به شهر می‌آید یعنی اینکه قطعا در بهشهر زیستگاه‌های حیات وحش از جنبه‌های مختلف مورد تعرض واقع شده است یعنی هم خشکسالی و وضعیت آب‌وهوا و گرما دخیل است و مهم‌تر از این عوامل، ساخت‌وسازها، توسعه شهرها، تخریب زیستگاه‌ها و تردد در این اتفاق نقش داشته است.
این فعال محیط زیست ادامه داد: یک امکان دیگر هم وجود دارد و آن این است که این پلنگ برای کسی بوده که در خانه از آن نگهداری می‌کرده و حالا به دلیلی آن را آزاد کرده یا پلنگ خودش فرار کرده باشد که این هم باز از شکار و تعرض انسان در زیستگاه این موجودات خبر می‌دهد و نتیجه‌اش از بین رفتن این گونه‌های باارزش است.
نابود کردن حیات وحش با غذا دادن به حیوانات آن
او در پاسخ به این سوال که آیا غذا دادن به حیوانات حیات وحش برای جلوگیری از آمدن آن‌ها به پایین‌دست راهکاری درست است که از سوی برخی افراد مطرح می‌شود، به همشهری‌آنلاین گفت: حتی غذا دادن به گربه شهری هم اشتباه است. جریانی در ایران شکل گرفته که بسیار غیرعلمی، سطحی، احساساتی و سانتی‌مانتال است برخی افراد فکر می‌کنند با غذا دادن می‌توانند به این حیوان‌ها کمک کنند درحالی‌که این کار بسیاربسیار مضر است. این اقدام نابخردانه سبب می‌شود جمعیت سگ‌ها و گربه‌ها در شهرها زیاد شود و چرخه حیات این حیوانات دستکاری شود.
حیدریان افزود: در مورد حیات وحش که قصه کاملا فرق می‌کند اصلا ما حق نداریم به حیات وحش نزدیک شویم. اگر ما به این حیوانات نزدیک شویم، اساسا زیستشان به خطر می‌افتد. بعضی گونه‌ها حتی اگر انسان به بچه‌شان دست بزند و بوی انسان گرفته باشد، آن بچه را پس می‌زنند در این شرایط چطور ممکن است مثلا به پلنگی که قدرتمند است غذا بدهیم؟! این دیگر می‌شود باغ وحش که اصلا دیگر اهمیتی ندارد. باغ وحش در همه جای دنیا دیگر از مد افتاده و کسی اهمیتی برای چنین چیزی قائل نیست.
این فعال محیط زیست توضیح داد: ما شکلی از تکثیر در اسارت داریم که در ایران در مورد یوزپلنگ اجرا می‌کنیم، البته همان‌طور که می‌دانید یوزپلنگ با پلنگ فرق دارد و این گونه در معرض خطر است. در روش تکثیر در اسارت ما شرایطی را فراهم می‌کنیم و نر و ماده را در کنار هم قرار می‌دهیم تا زادآوری کنند و بتوانیم نسل این گونه را تداوم ببخشیم و آرام‌آرام با تکنولوژی و مراقبت‌های ویژه آن‌ها را در طبیعت رها کنیم.
او تصریح کرد: این روش با این راهکار که برای جلوگیری از ورود حیات وحش به زیستگاه انسان می‌توانیم به حیات وحش غذارسانی کنیم فرق دارد. تا جایی که می‌دانم اگر هم کسی غذارسانی کرده در حد غذا دادن به چهارپایان در برخی از زیستگاه‌ها مثل خجیر و سرخه‌حصار در تهران بوده که محیط زیست در زمستان در جاهایی علوفه روی برف‌ها پهن می‌کرده و حیوانات که در سرما پایین می‌آمدند از این علوفه‌ها تغذیه می‌کردند ولی اینکه برای حیوانات حیات وحش گوشت ببریم اصلا پذیرفته نیست و حتی حیات این گونه‌ها را به خطر می‌اندازد. به یاد داشته باشید پلنگ تواناتر از این است که ما بخواهیم برایش غذارسانی کنیم.
دلیل زیاد شدن روباه در تهران
این فعال محیط زیست درباره چرایی ازدیاد روباه‌ها در پایتخت گفت: در تهران غذا برای روباه زیاد است از طرف دیگر تهران از هر طرف بسیار بزرگ شده و این حیوانات دیگر جای برای زندگی ندارند از این رو این مسئله پیش آمده که در سال‌های اخیر می‌بینیم در تهران روباه زیاد شده است.
در ایران وقتی حیوانی به شهر می‌آید، مطمئنیم که می‌میرد
حیدریان درباره اینکه در کشورهای توسعه‌یافته هم مواردی از آمدن حیوانات به زیستگاه انسانی دیده می‌شود ولی همواره به کشته شدن این حیوانان نمی‌انجامد توضیح داد: در بسیاری از شهرهای کانادا یا آمریکا هم خرس یا حیوانات وحشی به زیستگاه انسان وارد می‌شوند، اما چون سازمان‌های حمایتی که در کشورهای توسعه‌یافته در حوزه محیط زیست فعالیت می‌کنند ــ چه سازمان‌های دولتی چه غیردولتی حفاظت از حیات وحش و محیط زیست ــ نحوه مواجهه با این حیوانات را به مردم آموزش می‌دهند و امکانات مناسبی هم برای زنده‌گیری این حیوانات دارند کمتر شاهد از بین رفتن حیوانات هستیم.
این فعال محیط زیست افزود: ساختاری که در کشورهای توسعه‌یافته وجود دارد با ما قابل مقایسه نیست. در کشور ما وقتی حیوانی پایین می‌آید تقریبا مطمئنیم که می‌میرد ولی در کانادا سازمانی قوی از محیط زیست و حیات وحش محافظت می‌کند. سازمان‌های محیط زیست در همه دنیا شأن بسیار بالایی دارند یعنی این‌طور نیست وزارت نفت بخواهد نفت استخراج کند و نظر محیط زیست برایشان اهمیتی نداشته باشد یا در میانکاله بخواهند پتروشیمی تاسیس کنند و نظرات کارشناسی محیط زیست اهمیتی نداشته باشد. در کشورهای توسعه‌یافته اولویت اصلی نهاد حافظ طبیعت و حیات وحش است. نحوه مواجهه در کشورهای پیشرفته کاملا با ما فرق دارد.
او در پاسخ به اینکه چرا در این کشورها نیز حیوانات حیات وحش به عرصه زیست انسان وارد می‌شوند به همشهری‌آنلاین گفت: محیط زیست و حیات وحش این کشورها هم با وجود همه مراقبت‌ها از گزند آسیب‌ها در امان نمانده است و این اتفاق می‌تواند به دلیل همین مواردی باشد که در کشور ما هم وجود دارد مثل سرد شدن هوا، از بین رفتن طعمه و به طور کلی مواردی که پیش از این بیان کردم.