یاور یگانه - همشهری آنلاین: اگر میزان اهمیت و اعتبار هر موضوعی را صرفا با استقبالی که از آن می‌شود بسنجیم، احتمالا نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را باید محبوب‌ترین و مهم‌ترین رویداد فرهنگی کشور دانست. نه تغییر محل برگزاری نمایشگاه، نه گرانی کاغذ و قیمت کتاب، نه کشمکش‌ها و جناح‌بندی‌های سیاسی، نه صدور یا عدم‌صدور مجوز برای برخی کتاب‌ها و تقریبا نه هیچ دلیل، شخص و رخداد دیگری در طول سی و اندی سال گذشته از جذابیت این رویداد فرهنگی برای عامه مردم و نسل‌های مختلف نکاسته و جایگاه آن را تضعیف نکرده است.
با این حال، همواره از زوایای مختلف انتقادهایی به نمایشگاه کتاب وارد بوده و اهل فن - اعم از ناشر و کتابفروش و نویسنده و مترجم - و حتی خوانندگان عادی که بازدیدکننده نمایشگاه هستند، به ماهیت نمایشگاه یا حداقل بخشی از آن نقد داشته‌اند؛ ازجمله انتقادهایی که از نمایشگاه کتاب می‌شود این است که نمایشگاه به جای آنکه - همچون نامش - محل نمایش و معرفی آثار ناشران و فرصتی برای تعامل نویسندگان و مترجمان با مخاطبان باشد، به فروشگاه بزرگی بدل شده که سهم عمده‌ای از بودجه محدود کتابخوانان ایرانی برای خرید کتاب را می‌بلعد و به این ترتیب در حق حلقه‌های واسط میان ناشر و خواننده یعنی فروشندگان کتاب جفا می‌کند. فروشندگان کتاب و حتی برخی از ناشران معتقدند که خریداران نمایشگاه بخش عمده‌ای از نیازشان را از نمایشگاه تامین می‌کنند و در طول ماه‌های بعد از برگزاری نمایشگاه و معمولا تا مهرماه که زمان بازگشایی مدارس و دانشگاه‌هاست، فروش کتابفروشان افت می‌کند و در تامین هزینه‌های‌شان به زحمت می‌افتند. به همین دلیل برخی از ناشران برای حمایت از کتابفروشان از حضور در نمایشگاه خودداری می‌کنند، اما آیا واقعا نمایشگاه کتاب بر کسب‌وکار کتابفروشان تأثیر منفی دارد؟
انصراف از نمایشگاه، راهی برای تخفیف ندادن!
«نشر مرکز برای حمایت از کتابفروشی‌ها به‌خصوص کتابفروشی‌های شهرستان‌ها در «سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران» شرکت نمی‌کند. نشر مرکز در دوره برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران (۲۱ اردیبهشت تا ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۱) تخفیف ویژه‌ای برای مؤسسات پخش و کتابفروشی‌ها درنظر خواهد گرفت.» این متن اعلامیه‌ای است که نشر مرکز در صفحه وب‌سایت و اینستاگرام خود منتشر کرده است. ظاهر امر نشان می‌دهد که نشر مرکز - به‌عنوان یکی از ناشران پرطرفدار - از سود خود چشم پوشیده و با این انصراف از نمایشگاه به دوام و بقای کتابفروشان کمک کرده است، اما در این میان تکلیف مخاطبی که باید برای خرید کتاب، مخصوصا کتاب‌های گران ناشرانی همچون همین نشر مرکز، هزینه گزافی کند و از تخفیف متداول ناشران حاضر در نمایشگاه محروم شود، چیست؟ اگر معدود مخاطبان کتاب دیگر نتوانند کتاب بخرند، خرید کتاب چه از ناشر، چه از کتابفروشی و چه از کتابفروشان آنلاین، دیگر موضوعیت ندارد. درحالی‌که در ماه‌های گذشته، قیمت کتاب سر به فلک گذاشته و سرانه مطالعه نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از جمعیت کشور نه کتاب می‌خواند و نه هزینه‌ای صرف خرید کتاب می‌کند، آیا حذف مشوق‌هایی همچون تخفیف ناشر به مخاطب باعث دلزدگی معدود علاقه‌مندان به کتاب نمی‌شود؟ البته نشر مرکز در جواب دنبال‌کنندگان صفحه اینستاگرامش اعلام کرده که در روزهای نمایشگاه تعدادی از کتابفروشی‌ها کتاب‌های این نشر را با تخفیف می‌فروشند؛ ولی کاملا مشخص است در نمایشگاه کتاب افراد بیشتری می‌توانند از تخفیف ناشر استفاده کنند که اصلا قابل قیاس با تخفیف چند کتابفروشی محدود نیست.
از سوی دیگر، ناشران به دلیل جو رقابتی نمایشگاه ناچارند به‌رغم میل باطنی‌شان تخفیف بیشتری به مشتریان بدهند که این موضوع چندان خوشایند ناشرانی نیست که به سود حداکثری خو کرده‌اند. حتی برخی از دنبال‌کنندگان صفحه اینستاگرام نشر مرکز در کامنت‌هایشان به این تصمیم نشر مرکز معترض شده‌اند و این تصمیم را به ضرر مخاطبان کتاب دانسته‌اند. برای اینکه متوجه علت مخالفت بعضی‌ها با این تصمیم شوید به قیمت‌های این چند کتاب نشر مرکز نگاهی بیندازید تا متوجه شوید چقدر تهیه کتاب برای کتابخوانان سخت شده: «ایل بختیاری در دوره قاجار» ۴۱۶ صفحه: ۱۵۸ هزار تومان؛ «تاریخ سینما» ۱۰۲۴ صفحه: ۳۹۸ هزار تومان؛ «هنر سینما» ۵۵۲ صفحه: ۲۴۵ هزار تومان؛ «فلسفه شوپنهاور» ۶۱۶ صفحه: ۱۸۴ هزار تومان؛ «دستور زبان فارسی» ۴۹۶ صفحه: ۱۲۵ هزار تومان و... اینها مشت نمونه خروار است.
وسوسه‌های ناشران کتابفروش
شاید بتوان گفت عموما ناشرانی که کتاب‌هایشان بیشتر از نرخ بازار قیمت می‌خورد تمایلی به حضور در نمایشگاه ندارند. شنیده می‌شود نشر نیلوفر هم که یکی دیگر از ناشرانی با کتاب‌های گران‌قیمت است، امسال به نمایشگاه نمی‌آید. نیلوفر هم در زمینه چاپ کتاب‌هایی با قیمت زیاد ید طولایی دارد و شاید تخفیف دادن در نمایشگاه با سیاست این ناشر هماهنگ نیست. به قیمت‌های این چند کتاب نشر نیلوفر نگاهی بیندازید تا مظنه بازار کتاب در ماه‌های اخیر دستتان بیاید: «رستاخیز» ۵۸۴ صفحه: ۲۲۵ هزار تومان؛ «ماه الماس» ۶۵۰ صفحه: ۱۶۵ هزار تومان؛ «آفرینش (رمان تاریخی)» ۸۱۸ صفحه: ۲۵۵ هزار تومان.
جالب این است که هم نشر مرکز و هم نشر نیلوفر سال‌هاست فروشگاه کتاب دارند و به فروش کتاب‌های خودشان و سایر ناشران مشغولند. به‌هرحال تعدادی از ناشران نه فقط از نمایشگاه کتاب - که مهم‌ترین جاذبه‌اش برای مردم خرید کتاب با تخفیف است - دل خوشی ندارند، بلکه از وجود و فراگیری وب‌سایت‌های فروش آنلاین کتاب هم که به خریداران‌شان تخفیف می‌دهند، دلخورند. البته همیشه حضور نداشتن در نمایشگاه صرفا دلیل اقتصادی نداشته است. در سالیان گذشته، پیش آمده ناشری برای اعتراض به سیاست‌های فرهنگی وزارت ارشاد قید حضور در نمایشگاه را زده است. حتی گاه این اعتراض‌ها به سیاست‌های وزارت ارشاد نبوده و دلایلی مثل نامناسب بودن جای ناشر در نمایشگاه یا کوچک بودن غرفه ناشر باعث اتخاذ چنین تصمیمی شده است. به هر حال در شرایطی که وضع اقتصادی مردم سخت‌تر شده و قیمت کتاب در ماه‌های گذشته روند صعودی داشته، پشت کردن ناشران به نمایشگاه کتاب به نوعی پشت کردن به مخاطب کتابخوانی است که چشم امیدش در وضعیت اقتصادی کنونی برای تهیه کتاب‌های مورد نیازش به فرصت‌هایی مثل نمایشگاه کتاب و تخفیف‌های فصلی کتاب است.