همشهری‌آنلاین :یکتا فراهانی - اغلب والدین سوالات زیادی در مورد فرزند تازه متولد شده خود دارند و با وجود تمام اطلاعاتی که سعی کرده‌اند تا قبل از تولد فرزند خود به دست آوردند؛ اما باز هم مشکلات و سوالات زیادی ناگهان آنها را غافلگیر و گاهی نیز نگران می‌کند؛ به‌ویژه در مورد فرزند اول که والدین تجربه‌ای هم در مورد آن ندارند.
مکیدن انگشت
دکتر بهزاد برکتین، متخصص کودکان و فوق‌تخصص نوزادان، دانشیار و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در مورد مکیدن انگشت نوزادان می‌گوید: «مراحل رشد شخصیت افراد شامل پنج مرحله است و یکی از مراحل آن مرحله دهانی است که معمولا در دو سال اول تولد اتفاق می‌افتد. در این دو سال نوزاد برای اینکه دنیای اطراف خود را رو بهتر بشناسد دست خودش و همچنین اشیای دیگر را به‌طرف دهان می‌برد که در واقع جزئی از مراحل تکاملی یک شیرخوار محسوب می‌شود.
علاوه بر آن، بچه‌ها با عمل مکیدن، احساس امنیت و آرامش می‌کنند. این رفتار در دو تا سه سال اول تولد طبیعی است و نیاز به درمان خاصی ندارد؛ ضمن آنکه نباید مانع از انجام این کار توسط نوزاد شد.
البته اگر این رفتار بیش‌از سه‌سالگی ادامه پیدا کرد می توان به کمک روان‌شناس و متخصص آن را مورد بررسی قرار داد. اما نباید کودک را برای انجام آن سرزنش کرد. ولی اگر اضطراب یا ترس زمینه‌ای در محیط خانه وجود داشته باشد، باید بررسی و برطرف شود.»
استفاده از پستانک
دکتر برکتین درمورد استفاده از پستانک هم می‌گوید:« توصیه کلی این است که کودکان از پستانک استفاده نکنند؛ خصوصا برای شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند. چون نحوه تغذیه و مکانیسم شیر خوردن از سینه مادر با سرشیشه بسیار متفاوت است.
استفاده از سرشیشه یا پستانک خیلی راحت‌تر از استفاده از شیر مادر است. بنابراین نوزاد هم ترجیح می‌دهد کاری را انتخاب کند که راحت‌تر است. ولی در بعضی موارد که بیقراری می‌کند برای برخوردار شدن از آرامش بیشتر نمی‌توان او را از انجام این کار منع کرد. چون عمل مکیدن می‌تواند باعث آرامش و احساس امنیت شیرخوار شود. ولی تا حد امکان نباید اجازه داد او به این کار عادت کند.»
رفلاکس شیرخواران نیاز به درمان ندارد
به عقیده این فوق‌تخصص نوزادان، «ریفلاکس» (بازگشت محتویات معده به درون مری) مشکل شایعی بین نوزادان است و والدین خواستار درمان آن هستند. البته آن چیزی که بیشتر مطرح و شایع است، «ریفلاکس فیزیولوژیک» است. اگر بخواهیم تعریفی از آن داشته باشیم باید گفت ریفلاکس یعنی محتویات معده برمی‌گردد و وارد مری می‌شود که این کار باعث آزار نوزاد خواهدشد.
برکتین می‌گوید ریفلاکس فیزیولوژیک علل زیاد آناتومیک و تکاملی برای شیرخوار دارد. با توجه به اینکه قرارگیری نوزادان اغلب اوقات به‌صورت خوابیده به پشت است و فقط مایعات، آن هم در وعده‌های فراوان دریافت می‌کنند، این مشکل بیشتر در آنها مشاهده می‌شود.
همچنین اسفنکتر یا دریچه بین معده و مری هنوز تکامل کامل پیدا نکرده و حجم معده آنها نیز کم است. بنابراین همه اینها باعث می‌شود مقداری از شیر برگشت پیدا کند و داخل مری شود.
والدین نباید نگران چنین مواردی شوند چون ممکن است این مشکل تا نه‌ماهگی و زمانی که شیرخوار غذای جامد دریافت و وضعیت نشسته پیدا می‌کند هم ادامه داشته باشد. اما هر چقدر سن او بالاتر برود خود به‌خود این مشکل از بین خواهد رفت.
بنابراین در اغلب این موارد، ریفلاکس نیاز به هیچ درمانی ندارد؛ یعنی با توجه به اینکه این مشکل ناشی از عوامل تکاملی و آناتومیک است به‌هیچ‌عنوان نباید درمان شود؛ مگر در مواردی که با نشانه‌ها و علایم دیگری مانند استفراغ‌های جهنده، مدفوع خونی، اتساع شکمی یا اسهال مزمن همراه باشد که در این موارد باید به متخصص مراجعه کرد.
کولیت روده و بیقراری و گریه کودک
دکتر برکتین می‌گوید «کولیک» (یا قولنج) روده در شیرخواران معمولا با حملات گریه‌ای که بیش‌از سه ساعت در روز، بیش‌از سه روز در هفته و بیش‌از سه هفته ادامه پیدا کند، همراه است.
به دنبال این بیماری، نوزادان از دو سه هفتگی به بعد و اغلب هنگام عصر و شب شروع به گریه‌های طولانی می‌کنند. نوزاد هنگام این گریه‌ها خود را جمع می‌کند. یعنی دست‌ها را مشت، پاهایش را به طرف شکم جمع و شروع به گریه و بیقراری می‌کند. البته این مشکل بعد مدتی خودبه‌خود بهبود پیدا می‌کند.
این گریه‌ها می‌تواند همراه با نفخ شکم یا صداهای روده‌ای باشد. از هر ده نوزاد حدود پنج یا شش نوزاد ممکن است دچار این حملات شوند. این گریه‌ها که از هفته دوم و سوم تولد شروع می‌شود نهایت در ماه های سوم و چهارم پس از تولد از بین خواهد رفت.
این متخصص کودکان می‌گوید کولیک‌های شیرخوارگی علل بسیار زیادی دارند. البته هنوز علت دقیق آن مشخص نشده است. ولی می‌تواند علل التهابی، روانی و حتی تغییرات روده‌ای داشته باشد.
بیقراری و گریه‌های شیرخوار می‌تواند علل دیگری هم داشته باشند که حتما با مراجعه به پزشک باید شناسایی و درمان شوند. در هر صورت، علل گریه‌های مداوم نوزادان باید بررسی، شناسایی و درمان شود.
به گفته برکتین، والدین نیز باید توجه داشته باشند که گریه واکنش طبیعی در نوزادان است. اوج گریه آنها در هفته ششم تولد است که در مجموع می‌تواند چیزی حدود یک‌ونیم تا دو ساعت در روز باشد. نوزاد در تمام مواردی که گرسنه است یا احساس خستگی و تنهایی می‌کند، گریه می‌کند. همچنین گریه او می‌تواند ناشی از ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای باشد.
وقتی چشمان کودک قی می‌کند
به عقیده برکتین، عفونت چشم که در نوزادان به‌صورت قی کردن است در بسیاری از آنها شایع است. این مشکل گاهی در روزهای نخست تولد اتفاق می‌افتد و بعضی اوقات هم چند هفته پس از آن؛ علت آن هم انسداد مجرای اشکی است. این مجرا لوله باریکی است که در کنار تیغه بینی قرار گرفته و اشک را از ناحیه چشم جمع می‌کند که در ناحیه پشت بینی تخلیه می‌شود.
وقتی این مجرا و سوراخ‌هایی که در انتهای مجرا در قسمت چشم وجود دارد تنگ شود، اشک در چشم جمع می‌شود و بعد از چند ساعت ایجاد ترشحات چشمی می‌کند. بنابراین والدین باید مراقب باشند چشم شیرخوار عفونی نشود. بنابراین می‌توانند با یک پنبه تمیز و آب جوشیده سرد شده چشم او را پاک کنند. البته اگر ترشحات چشم چرکی شده باشند با تجویز پزشک می تواند از آنتی‌بیوتیک‌های موضعی به صورت قطره‌های چشمی استفاده کرد.
افتادن بند ناف
برکتین می‌گوید معمولا بند ناف در دو هفته اول تولد می‌افتد، ولی بعضی منابع اشاره می‌کنند که تا سه هفتگی هم ممکن است به طول بینجامد.
البته بعضی از بیماری‌های نقص ایمنی می‌تواند باعث دیر افتادن بند ناف شود. بنابراین اگر این اتفاق بیشتر از هفته سوم و چهارم طول بکشد ممکن است نیاز به انجام آزمایش داشته باشد که با مراجعه به پزشک بررسی و تشخیص داده خواهد شد.
توصیه کلی در این خصوص آن است که به‌هیچ‌عنوان نباید از آنتی‌بیوتیک‌ها و پمادهای موضعی، الکل یا بتادین برای مراقبت از بند ناف در دوره نوزادی استفاده کرد. فقط باید توجه کرد بند ناف در معرض هوا قرار بگیرد تا خشک شود و بیفتد.
بیمارهای عفونی در نوزادان
دکتر برکتین می‌گوید ممکن است نوزادان هم مانند بزرگسالان دچار دچار علایم ویروسی، عفونت‌های باکتریایی و سرماخوردگی شوند. همان گونه که در پاندمی کووید ۱۹، نوزادان زیادی با چنین مشکلاتی مواجه و مبتلا شدند.
اما تفاوت نوزادان با کودکان این است که بیماری در کودکان با علائم اختصاصی مانند تب، سرفه، عطسه، آب‌ریزش بینی یا علائم عفونت دستگاه گوارشی یا تهوع همراه است. ولی این علائم معمولا در نوزادان چندان وجود ندارد. چون توانایی نوزاد برای بروز علایم اختصاصی یک عضو بسیار محدود است.
بنابراین ممکن است پاسخ شیرخوار به یک عفونت باکتریایی یا عفونت ویروسی تنها وقفه تنفسی باشد. یعنی حتی ممکن است وقتی دچار یک سرماخوردگی یک عفونت ویروسی شود؛ به‌جای اینکه تب کند دمای بدنش پایین‌تر از حد نرمال بیاید یا ضربان قلبش کاهش پیدا کند.
بنابراین سختی و مشکل کار طبابت و معاینه درست توسط متخصص است که باید با گرفتن شرح حال دقیق کودک کاملا بررسی شود. با توجه به اینکه فیزیولوژی نوزادان به گونه‌ای است که گاهی شرایط بالینی آنها کاملا دگرگون می‌شود، برای همین لازم است هر زمان که پدر و مادرها شک کردند که یک نوزاد دچار عفونت ویروسی یا باکتریایی شده حتما باید به پزشک مراجعه کنند.
مدت زمان نگهداری شیر خشک
به گفته این متخصص کودکان، شیر دوشیده شده مادر در ظروف مخصوص تا سه ماه در فریزرهای خانگی و تا شش ماه در فریزرهای صنعتی قابل نگهداری است. اما به‌محض‌اینکه برای استفاده شیرخوار گرم شود، معمولا در عرض یکی دو ساعت باید استفاده شود.
در مورد شیرخشک هم همان قانون یک تا دو ساعت بعد از درست شدن شیر برای استفاده شیرخوار صادق است. یعنی حتما در عرض یک تا دو ساعت به شیرخوار داده و اضافی آن هم دور ریخته شود.
وضعیت‌های شیردهی
برکتین در مورد وضعیت‌های شیردهی و ارتباط آن با دل درد بچه‌ها نیز می‌گوید دل‌درد خیلی ربطی به نوع وضعیت شیردهی مادر ندارد. چون وضعیت‌های استانداردی وجود دارد که مادران می‌توانند برای شیر دادن انتخاب کنند، ولی موضوع مهم آن است که پس از خوردن شیر توسط نوزاد حتما هوای معده کودک گرفته شود.
البته معمولا در یک یا دو هفته اول تولد شکایت شایعی که والدین دارند این است که هوای معده نوزاد خیلی‌خوب خارج نمی شود؛ اما این موضوع جای نگرانی ندارد، چون اغلب بعد از دو سه هفته برطرف خواهد شد.
وضعیت خوابیده به شکم در شش ماه اول با خطر مرگ همراه است
دکتر برکتین توصیه می‌کند تا هفت الی هشت ماهگی والدین باید بعد از شیر خوردن فرزندشان باد معده او را بگیرند. برای این کار بهتر است شیرخوار به مدت ده دقیقه به حالت ایستاده نگه‌داشته شود و بعد به وضعیت خوابیده به پشت قرار بگیرد.
توجه شود وضعیت دمر یا خوابیده به شکم در شش ماه اول تولد به‌هیچ‌عنوان توصیه نمی‌شود. چون همراه با خطر مرگ ناگهانی شیرخوار است. مادر و پدرها باید بدانند این پوزیشن یعنی وضعیت خوابیده به شکم در شش ماه اول تولد خطرناک است و هیچ وقت نباید از آن استفاده کرد.