علی خوشتراش- همشهری آنلاین: وجود اسناد و نسخ خطی فارسی در کتابخانه‌های معتبر دنیا بر همگان آشکار است و در این میان بسیاری از نسخه پژوهان برای مطالعه آثارمولفان ایرانی باید از ایران به کشورهای دیگر سفر کنند تا آچه میراث مکتوب این سرزمین است در کشور دیگری بیابند. از آنجا که فهرست مشخصی از منابع مزکور در دست نیست معلوم نیست که آثار درخوری که مصنفانش ایرانی بوده یا به زبان فارسی نوشته‌اند هنوز کشف و منتشر نشده‌اند.
استاد محمد رضا شفیعی‌کدکنی در ایام جوانی وقتی ۲۲ ساله بود به کاوش در منابع کهن می‌پرداخت که به نسخه نایاب چاپی بسیار قدیمی‌ای دست می‌یابد که در هند چاپ شده و مربوط به شاعری ایرانی یعنی حزین لاهیجی بود.
دانشمند نامدار در هند و ناشناس در ایران
محقق نسخ خطی فارسی در گفت و گو با همشهری آنلاین اظهار کرد: مهاجرت دانشمندان، نویسندگان و شاعران فارسی زبان از ایران سابقه دیرنه دارد و در ادوار مختلف صورت گرفته است.
- گزیده اشعار لوئیز گلوک، برنده نوبل منتشر شد
- چهره‌های ماندگار ایران مستند شدند | پخش پرتره‌ای از محمدعلی اسلامی ندوشن
علی بالایی لنگرودی گفت: در سفری پژوهشی که به کشور هندوستان داشتم به نام دانشمندی برخورد کردم که بسییار متاسف شدم زیرا این شخصیت علمی در هندوستان از احترام بالایی برخوردار است، اما در ایران افراد محدودی او را می شناسد. نام این دانشمند نظام‌الدین احمد صدرالدین علی بن حسن لاهیجی گیلانی ملقب به نظام‌الدین احمد مریدانی است.
وی ادامه داد: این دانشمند در ۹۹۷ هجری قمری در گیلان به دنیا آمده بود. وی شاگردی شیخ بهایی و میرداماد را هم داشته است و در دربار سلاطین کیایی لاهیجان مشغول تحصیل و تدریس بود که بعد از سقوط این سلسله به دست شاه صفوی، مجبور به ترک موطن می‌کند و جذب درباه قطب شاهیان هند می‌شود.
این پژوهشگر نسخ خطی فارس افزود: از نظام‌الدین احمد مقالات در خوری در حوزه پزشکی، جغرافیا، داروسازی، روش تعلیم و تربیت، جانورشناسی، گیاه‌شناسی، زبان شناسی، هواشناسی، منطق، تاریخ علم، اسطوره‌شناسی، موسیقی، دامپزشکی، ادبیات و علوم غریبه باقی مانده است که نشان می‌دهد جایگاه علمی وی تا چه میزان بوده است. همچنین وی به عنوان وزیر و طبیب در درباه قطب شاهیان هند خدمت می‌کرده است.
فراوانی اسناد و نسخ خطی در سراسر دنیا
پژوهشگر نسخ خطی فارسی بیان کرد: اسناد و نسخ خطی فارسی بی شماری در سرایر دنیا موجود است که متاسفانه تاکنون فهرست‌بندی نشده‌اند، این درحالی است که در این اسناد یاد شده آثارارزشمندی وجود دارد که هیچ کس نه از نام نویسنده یا نام اثر اطلاعی ندارد.
وی افزود: درآرشیو کتابخانه حیدرآباد هندوستان با حجم عظیمی از اسناد و نسخ خطی فارسی برخورد کردم که حیرت انگیز بود.
پژوهش و بررسی ترجمه نسخه‌های خطی انجیل‌های ترجمه شده به زبان فارسی
علی بالایی لنگرودی به یکی از موضوعات پنهان آثارخطی فارسی اشاره کرد و گفت: وقتی موضوع مطالعه زبان فارسی به میان می‌آید نباید خودمان فقط به ادبیات محدود کنیم. زیرا بستر زبان فارسی گنجینه بی‌پایان و تمام ناشدنی است. یکی از از این گنجینه‌ها وجود ترجمه‌های فارسی از انجیل است که در ادوار مختلف صورت گرفته و کمتر کسی با آنها آشنایی دارد.
این پژوهشگر در پاسخ به این پرسش که ترجمه انجیل به زبان فارسی از قرنی آغاز شد؟ اولین مترجم آن که بود اظهار کرد: تاریخ آغاز ترجمهٔ اناجیل به فارسی روشن نیست. یوحنا کریسستوم، اسقف اعظم قسطنطنیه در قرن چهارم میلادی به وجود ترجمهٔ فارسی (میانه) از تعالیم عیسی اشاره می کند. بالطبع راجع به اولین مترجم و اولین ترجمه به فارسی هم اطلاعی در دست نیست. می توان گمان برد که اولین ترجمه‌ها از سریانی و نه از یونانی به فارسی میانه یا همان فارسی پهلوی انجام شده باشد.
وی درباره اینکه تاکنون چند ترجمه از انجیل به زبان فارسی صورت گرفته است؟ بیان کرد: با توجه به اینکه بیشتر ترجمه‌ها از بین رفته‌اند جواب دادن به این سوال هم ممکن نیست. می‌توان گمان برد که ده‌ها ترجمه به فارسی میانه و فارسی نو (دری) موجود بوده اند. می‌توان احتمال داد که ترجمه‌های انجیل به فارسی نو بعد از استیلای مغول رونق گرفته باشند. مغولان «نیمه مسیحی» بودند و علاقه‌مند به اتحاد با اروپائیان برای مقابله با امرای مسلمان سوریه و مصر. از دورهٔ نادرشاه احتمالاً تنها یک ترجمه به‌جا مانده باشد.
این پژوهشگر افزود: ترجمه های فارسی موجود پیش زمینه متنی پیچیده‌ای دارند. آنها ترکیبی از نسخ قدیمی‌تر به زبان‌های فارسی، عربی، و سریانی هستند. جالب‌ترین آنها شاید نسخهٔ محفوظ در واتیکان باشد که در سال ۱۳۱۲ میلادی نوشته شده است. این نسخه در بخشی از آیات خود بازتاب دهندهٔ آیات نسخه‌های سریانی قرون دوم و سوم میلادی هستند.
بالایی لنگرودی درپایان گفت: مطالعهٔ ترجمهٔ اناجیل فارسی هنوز در مراحل ابتدایی خود است . این انجیل‌ها از یک طرف بازتاب دهندهٔ سنت‌های باستانی سریانی هستند، از طرفی شرایط فرهنگی و اجتماعی عصر مغول. بیشتر آنها هنوز ویرایش و منتشر نشده‌اند.