همشهری آنلاین، شقایق عرفی‌نژاد: ماه گذشته آگهی مزایده تئاترشهر مشهد، منتشر شد، با ناباوری تمام. تنها سالن دولتی و قاب صحنه‌ای مشهد که سال‌ها مورد استفاده اهالی تئاتر این شهر بود و میزبان تماشاگران، به مزایده گذاشته شد تا به بخش خصوصی واگذار شود. این یعنی از این پس گروه‌های تئاتری باید سالن را برای اجرا اجاره کنند و پول بپردازند.
هرچند جالب این جاست که پیش از این هم برای اجرا اجاره می‌پرداختند. حالا با واگذاری به بخش خصوصی این مبلغ چند برابر خواهد شد و تأمین آن حتما برای اهالی تئاتر با مشکلات زیاد همراه است.
مسئله دیگری که وجود دارد این است که همانطور که در آگهی هم نوشته شده، سالن تئاترشهر برای کاربری فرهنگی و هنری اجاره داده می‌شود. بنابراین نمایش، موسیقی، همایش یا حتی انواع برنامه‌های متخلف مثل جنگ‌های شادی هم شامل این فعالیت هنری و فرهنگی می‌شود و به این ترتیب سالنی که به نمایش و اهالی تئاتر اختصاص داشت، در اختیار گروه‌های مختلف قرار خواهد گرفت و سهم ناچیز گروه‌های تئاتر از سالن‌های دولتی کمتر می‌شود.
به هر قیمتی کار کردن، بهای سنگینی است
«عباس جان‌فدا» نویسنده و کارگردان تئاتر و دبیر کانون دانشجویان دانشگاه فردوسی می‌گوید این کار ظاهرا طبق اصل ۴۴ که به اداره‌های دولتی اجازه خصوصی‌سازی را می‌دهد مبنای قانونی دارد، اما معتقد است شکل آن اشتباه است: «گرهی را که می‌شد با دست باز کرد الان دیگر با دندان هم نمی‌شود. حالا که این اتفاق افتاده و تئاتر شهر به مزایده گذاشته شده، حرف ما این است که امور آن را به ادست اهالی تئاتر بدهند. از روز اول راه‌اندازی این سالن انجمن نمایش همیشه متولی آن بوده است. الان هم می‌گوییم به دست کسانی بدهند که سابقه کار در این زمینه را دارند. دوستان ارشاد و تئاترشهرمی‌گویند صلاحیت هنری شرکت‌کنندگان در مزایده را هم بررسی می‌کنند. ولی تقریبا مطمئنیم این اتفاق نخواهد افتاد.»
او می‌گوید این سالن تنها سالن قاب صحنه‌ای مشهد و جزو سالن‌های ارزان‌قیمت بود: «بچه‌های تئاتر از همان روز اول راه‌اندازی سعی کردند این جا خوب شناخته شود و تماشاگر بیاید و بلیت فروش برود. اما بخش خصوصی طبیعی است که به فکر فروش و سود خودش باشد. بخش خصوصی نمایش‌هایی را روی صحنه می‌برد که از موفقیت اقتصادی‌شان مطمئن باشد و از نمایش‌های جدی با مخاطب خاص استقبال نمی‌کند.»
جان‌فدا معتقد است در این اوضاع دست کم چیزی که می‌تواند هنرمندان را منتفع کند این است که در بررسی صلاحیت شرکت‌کنندگان در مزایده از نظرات بچه‌های تئاتر هم استفاده شود. او می‌گوید این سال ۲ یا ۳ سال بسته بوده و تأسیساتش هم فرسوده است. اما بخش خصوصی به طور حتم آن را بازسازی اساسی نخواهد کرد و این نگرانی وجود دارد که مشکلات باقی بماند.
بعضی از هنرمندان تئاتر مشهد عقیده دارند این که سالن به هر شکلی فعالیتش را شروع کند، خوب است. اما جان‌فدا چنین اعتقادی ندارد: «این که بگوییم به هر قیمتی کار می‌کنیم که چراغ آن روش باشد، درست نیست. این به نظرم بهای سنگینی است.»
می ترسیم به سرنوشت سالن‌های دیگر دچار شود
راضیه ایرانی، بازیگر، نویسنده و کارگردان با این که در این شرایط سالن تئاترشهر به بخش خصوصی واگذار شود، موافق است: «وقتی ما توان مالی نداریم، چه بهتر که این سالن به بخش خصوصی واگذار شود. می‌توانیم به جای خاک خوردن آن را احیا کنیم تا به سرنوشت سالن هاشمی‌نژاد دچار نشود، اما بخش خصوصی که برخاسته از خود هنرمندان باشد. ما تجربه سالن‌هایی مثل مصلی‌نژاد و اردیبهشت را داریم که به دست غیرهنرمندان اداره می‌شدند. این سالن‌ها از ما منتفع شدند و بعد از ما درخواست پول بیشتر کردند و الان برای هر شب اجرا ۵ تا ۶ میلیون تومان اجاره می‌خواهند»
او بهترین کار را در این شرایط استفاده از انجمن نمایش می‌داند: «انجمن صنفی هنرمندان تئاتر به ثبت رسیده و کارش صیانت از شغل و رفاه و هنرمندان است و در کنار اداره کل ارشاد کار می‌کند. می‌شود از این انجمن استفاده کرد و به جای این که تئاترشهر را به یک تاجر داد، آن را به افرادی بدهند که دلشان برای تئاتر می‌سوزد. البته این مشکل هم در ما وجود دارد که هنوز همکاری با هم را یاد نگرفته‌ایم و به این نتیجه نرسیده‌ایم که باید کنار هم باشیم.»
ایرانی می‌گوید: «ما برای این سالن زحمت کشیده‌ایم. سال‌هایی بود که ما دعوتنامه کارهایمان را خانه‌به‌خانه پخش می‌کردیم و بعد کم‌کم سالن شناخته شد و در این ۱۰ سال به همت اهالی تئاتر حرف اول را می‌زند.» او که خودش هم به همراه چند نفر دیگر در این مزایده شرکت کرده می‌گوید باید کمک کنیم تا سالن را از آن خودمان کنیم. اگر مسئولین یک بار بدون هیچ غرضی با هنرمندان صحبت کنند و فقط به پیشنهادهای اطرافیانشان گوش ندهند، اتفاق خیلی بهتری رقم می‌خورد.
اگر قرار است مزایده گذاشته شود بهتر است به انجمن نمایش سپرده شود
علی حاتمی‌نژاد، نویسنده و کارگردان قبل از هر چیز از وضعیت و جایگاه تئاتر در مشهد صحبت می‌کند: در این سال‌های اخیر نمایش‌های اجراشده در مشهد از نیمی از نمایش‌های اجراشده در تهران فروش بیشتری داشته‌اند. استقبال مردم از این نمایش‌ها شگفت‌انگیز بوده است. بنابراین مشهد به عنوان دومین شهر بزرگ ایران با ۴ میلیون نفر جمعیت، نیاز به سالن‌های بیشتر و اجراهای بیشتر دارد.
وی افزود: باید نیازهای فرهنگی و هنری مردم را برآورده کنیم که یکی از آنها تئاتر است که سال‌هاست برای آن جنگیده‌ایم. باید زمینه برای اجراهای بیشتر مهیا شود که یکی از آنها سالن است. در مشهد دو دسته سالن داریم. یک سالن دولتی و بعد سالن‌های خصوصی که زیر نظر موسسات فرهنگی-هنری فعالیت می‌کنند. تنها یک سالن قاب صحنه‌ای با ظرفیت ۳۵۰ صندلی داریم که نمایش‌هایی با دکورهای بزرگ در آن اجرا می‌شوند، یعنی همین سالن تئاترشهر که در پارک ملت واقع شده و موقعیت شهری خوبی دارد.
حاتمی‌نژاد ادامه داد: تا آنجا که من اطلاع دارم این سالن متعلق به شهرداری و وزارت ارشاد بود و طبق توافق بهره‌برداری از آن مربوط به اداره کل فرهنگ و ارشاد استان بود که این اداره هم آن را در اختیار انجمن هنرهای نمایشی می‌گذاشت. انجمن هنرهای نمایشی شورایی داشت که نمایش‌های استانداردی را که از نظر کیفی مناسب بودند، انتخاب می‌کرد و به گروه اجاره می‌داد. هرچند درست نیست که سالن دولتی از گروه‌ها اجاره بگیرد، اما ما باز به همین هم راضی بودیم.
او از قانونی صحبت می‌کند که مخرب‌تر و بسیار تعجب برانگیزتر از اجاره گرفتن یک سالن دولتی است: «یک باره اعلام کردند گروه‌هایی که در سالن دولتی تئاترشهر اجرا دارند، حق بلیت‌فروشی ندارند. من نمی‌دانم این قانون پیش از این هم وجود داشته است یا نه و نمی‌دانم فقط مربوط به مشهد است یا خیر. اما اگر این قانون از قبل وجود داشته چرا الان یک‌باره به فکر اجرایش افتاده‌اند؟ اگر تازه چنین قانونی گذاشته شده، دلیلش چیست؟ بعد از آن اگر قانون وجود دارد، باید در همه جا صدق کند، نه فقط در یک شهر.»
حاتمی‌نژاد هم مطمئن است اگر تئاترشهر در مزایده به بخش خصوصی واگذار شود و بلیت‌فروشی راه بیفتد، شخص یا موسسه‌ای که برنده مزایده بوده، به فکر درآمد خواهد بود. بنابراین برای هر شب اجرا ۴ میلیون تومان از گروه‌ها درخواست می‌کند. این شخص به دلیل این که باید اجاره بدهد، برایش مهم نیست نمایشی که در تئاترشهر اجرا می‌شود، چه کیفیتی دارد. فقط این اهمیت دارد که نمایشی باشد که پرفروش باشد.»
او به این مسئله هم اشاره می‌کند که هیچ ضمانتی وجود ندارد که شخص یا گروهی که برنده مزایده می‌شود، این سالن را برای اجرای تئاتر اجاره دهد: «می‌تواند هر فعالیت فرهنگی دیگری از جمله جنگ شادی هم اجرا کند، بنابراین ما از دست رفته‌ایم. با این که تعداد اجراها بالاست و بچه‌های تئاتر مشهد در تهران و حتی کشورهای دیگر کار اجرا کرده اند، باید کنار بنشینند.»
حاتمی‌نژاد هم پیشنهاد می‌کند اگر قرار است این سالن به مزایده گذاشته شود، بهتر است انجمن نمایش آن را دست بگیرد: «گفته می‌شود این انجمن ثبت نشده است. ولی می‌تواند این اتفاق بیفتد و ثبت شود و تئاترشهر را در دست بگیرد. بعد هم می‌شود هیأت مدیره با انتخابات برای آن تعیین شود و تبدیل به سهامی‌عام شود تا به این ترتیب بین چند نفر تقسیم نشود.»
لطمه همه‌جانبه
«مهسا غفوریان» کارگردان و بازیگر، تئاترشهر را جسد بر زمین مانده‌ای می‌داند و در این وضعیت غم انگیز اعتقاد دارد اگر به هر ترتیبی این سالن فعال شود، خوشحال‌کننده است: «این سالن را هنرمندان تئاتر به مردم شناساندند و نه هیچ کس دیگری. برای آن تلاش کرده‌ایم، ولی از قبل از کرونا هم وضعیت خوبی نداشت. حالا هم لطمه همه‌جانبه وارد شده است. من برای نمایشم کلی هزینه کرده‌ام، اما الان جایی برای اجرا ندارم و دکورم در فضای باز پشت تئاترشهر افتاده است.» به همین دلیل او ترجیح می‌دهد تئاترشهر دست کم توسط بخش خصوصی اداره شود و اجاره بگیرد تا این که خاک بخورد: «هرچند بخش خصوصی هم آفت‌های خودش را دارد. ممکن است صاحب سالن فقط به سوددهی فکر کند. در واقع ما بین بد و بدتر مجبور به انتخاب هستیم. به ما گفته شده بود در این سالن نمی‌توانیم بلیت‌فروشی داشته باشیم و در سالن باید باز باشد و هر کس خواست وارد شود. بیشتر از این نمی‌شود کار گروهی را که ماه‌ها تمرین کرده‌اند و زحمت کشیده‌اند، بی‌ارزش کرد.»
او می‌گوید اما در همین وضعیت هم باز بهتر است سالن دست کسی باشد که آن را فعال نگه دارد. چه بهتر که هنرمندان تئاتر آن را در دست بگیرند. چراکه کار خوب برایشان مهم است و اجازه نمی‌دهند در سالن تئاتر همایش و سخنرانی و جنگ شادی اجرا شود. گروهی مثل انجمن تئاتر دلسوزند و کمتر چرتکه می‌اندازند.