فهیمه پناه‌آذر - همشهری آنلاین: همیشه در هر سن و سالی که باشیم تماشای انیمیشن جذاب است. دیدن انیمیشن در دنیای امروز که انبوهی از تولیداتش را به آن اختصاص داده، می‌تواند بخشی از زندگی روزمره‌مان باشد. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان سال‌ها پیش برگزاری جشنواره پویانمایی (انیمیشن) را کلید زد؛ جشنواره بین‌المللی‌ای که در سال‌های اول راه‌اندازی‌اش بیشتر میزبان انیمیشن‌های خارجی بود.
حالا چند سالی است که انیمیشن‌های ایرانی بازار این جشنواره را داغ‌تر کرده، تولیدات انیمیشن در ایران رشد خوبی داشته اما به‌زعم خیلی‌ها هنوز در عرضه آن کم و کاستی‌هایی دیده می‌شود. البته طرح داستان جذاب و خلاقیت انیماتورها هم در تولید انیمیشن‌ها مهم هستند که جای خالی‌اش در انیمیشن‌های ایرانی احساس می‌شود.
۱۲دوره است که جشنواره پویانمایی برگزار می‌شود؛ جشنواره‌ای که در هر دوره بخشی به آن اضافه شده و کارشناسان در مقام داوران آثار را بررسی می‌کنند. یکی از این بخش‌ها، بخش دانشجویی است که به‌نظر می‌تواند با برنامه‌ریزی بلندمدت روی انیمیشن‌سازی در ایران تأثیر زیادی داشته باشد.
جسارتی که باید داشته باشیم
حسن زریابی یکی از اعضای داوران بخش دانشجویی است که خودش در این زمینه فعالیت می‌کند. وی معتقد است که خلاقیت و نوآوری یکی از شاخصه‌های اصلی آثار است. وی در توضیح بیشتر به همشهری می‌گوید: «به‌دلیل دغدغه‌ها و استعدادهایی که دانشجوها دارند و همیشه به‌دنبال کشف یک فرم جدید و روشی تازه برای ارائه محتوای مدنظر خود هستند، معمولا در فضای دانشجویی شاهد اتفاق‌های جدیدی هستیم.
زمانی که ساخت فیلم با محوریت نظر شخصی فیلمساز صورت نگیرد و سرمایه‌گذار و تهیه‌کننده تعیین‌کننده خروجی اثر باشند، استقلال محتوایی اثر از بین می‌رود؛ استقلالی که از شاخصه‌های یک اثر دانشجویی است. فیلمساز زمانی که با یک سرمایه‌گذار فعالیت می‌کند، به‌ناچار درگیر یکسری آداب و ضوابط می‌شود که باید براساس آن‌ها به تولید اثر بپردازد؛ یعنی نوع نگاه سفارش‌دهنده بر نوع نگاه هنرمند و فیلمساز غلبه می‌کند».
خلاقیت حرف اول را می‌زند
وی در ادامه یادآور می‌شود: «تنها جایی که آثار، جسورانه ارائه می‌شوند و فرم‌ها و محتواها در تولید و ارائه خلاقیت دارند، آثار دانشجویی هستند. دانشجو می‌تواند برای تولید یک اثر کاملا براساس سلیقه و شاخصه‌های ذهنی خود فعالیت کند». این کارگردان و استاد دانشگاه از استقلال عمل دانشجوها در جشنواره پویانمایی می‌گوید و اینکه باید ابتدا دغدغه‌های شخصی فیلمسازان پیدا شود تا بتوان آثار آن‌ها را تماشا و قضاوت کرد.
زریابی تمام آثار تولیدشده در بخش دانشجویی را دیده و عنوان می‌کند: «متأسفانه باوجود تمام شاخصه‌هایی که از فضای آثار دانشجویی ترسیم کردم، کمتر اثری در این دوره از جشنواره وجود داشت که از تمام این ویژگی‌ها برخوردار باشد، حتی بعضی از آثار استقلال عمل خود را به‌دلیل تجاری‌سازی از دست داده بودند که این مسئله برای دانشجو و بخش دانشجویی جشنواره پویانمایی تهران آسیب‌زننده است. احساس می‌کنم هر چه به سال‌ها و دوره‌های قبل برمی‌گردیم، شاهد آثار باکیفیت‌تر و دغدغه‌مندتری بودیم. انگار که دانشجوها در قبال محیط زندگی و جامعه خود بی‌تفاوت شده‌اند و از کنار سوژه به راحتی عبور می‌کنند».
ورود به دنیای حرفه‌ای‌ها
برخی از کارشناسان هم معتقدند که جشنواره پویانمایی می‌تواند دروازه‌ای برای حضور حرفه‌ای دانشجویان در حوزه هنر انیمیشن باشد. امیرحسین ندایی، کارگردان و انیماتور هم درباره دانشجویان فعال در حوزه انیمیشن به همشهری می‌گوید: «امیدم این است که به‌تدریج دانشجویان رشته انیمیشن به فضای محتوایی و مفهومی بپردازند و مطالعات خودشان را در حوزه‌های جامعه‌شناسی، روانشناسی، فلسفه، اخلاق و حوزه‌های مربوطه افزایش دهند تا به تبع آن محتوای آثار آن‌ها هم افزایش پیدا کند. بیشتر آثار به جای اینکه محتوا را هم مورد توجه قرار دهد، متمرکز روی فرم و تکنیک انیمیشن‌سازی است. توجه‌نداشتن به محتوا تأثیرگذاری آثار را هم کاهش می‌دهد».
محتوا جدی گرفته نمی‌شود
امیرحسن ندایی، انیماتور می‌گوید: «انیمیشن در ایران یک مسئله جدی دارد و آن هم مشکلات و ایرادهایی است که در آموزش انیمیشن وجود دارد. واحدهای درسی برای دانشجویان بیشتر بر محور مسائل فنی و تکنیکی است و کمتر به مسائل محتوایی و مفهومی پرداخته می‌شود». کارگردان «ملکه پروانه‌ها» در آسیب‌شناسی انیمیشن‌های ایرانی تصریح می‌کند: «صرف حضور در جشنواره پویانمایی تهران، رزومه قابل‌قبولی برای فعالان حوزه انیمیشن است. اینکه یک اثر صرفا پذیرفته شود، در یک جشنواره بین‌المللی ارزیابی و داوری شود، یک ویژگی مثبت و قابل اعتنای جهانی برای یک اثر و فیلمساز است اما یک نکته هم وجود دارد، اینکه انیمیشن را صرفا در فرم ببینیم آسیبی است که هم‌اکنون درگیر آن هستیم و خیلی بهتر است که توجه به مسائل محتوایی بیشتر مورد توجه قرار بگیرد».
تکنیک‌زده نباشیم
تعدد تولیدات انیمیشن‌های ایرانی و تماشاگرانی مخاطبان آن، باعث شده خیلی از هنرمندان جوان به سراغ حوزه انیمیشن بیایند. اما این اعتقاد هم است که تازه کارها نباید دچار تکنیک‌زدگی باشند. محمدامین همدانی، کارگردان با عنوان این مطلب که نخستین مسئله‌ای که فیلمسازها به سمت آن می‌روند استفاده از تکنیک است، از مزایا و معایب استفاده از تکنیک به همشهری می‌گوید: «استفاده از تکنیک خیلی خوب است، به‌ویژه برای فیلمسازهای تازه‌کار که برای رسیدن به استانداردها باید به تکنیک مجهز شوند، اما باید بدانند که تکنیک به تنهایی برآورده‌کننده نیازهای مخاطب نیست و نباید خود را در دام آن بیندازند و باید بدانند که تکنیک یک زمینه و ابزار برای ارائه محتواست».
کارگردان «فهرست مقدس» ادامه می‌دهد: «متأسفانه برخی فیلمسازها بیشتر از اینکه از تکنیک بهره ببرند، تکنیک‌زده می‌شوند؛ در نهایت تصویر زیبا و خروجی تأثیرگذاری که به ماهیت هنر هم نزدیک باشد به ما ارائه نمی‌دهند».
باید دنیای رؤیایی داشته باشیم
همدانی با بیان اینکه زیبایی‌شناسی، دومین مولفه بعد از بهره‌بردن درست از تکنیک است، اضافه می‌کند: «زیبایی‌شناسی یا ART، قرار گرفتن درست رنگ‌ها و فریم‌ها و بهره‌گیری دقیق از قاب‌بندی است که نتیجه آن می‌شود یک تصویر چشم‌نواز که تکنیک را هم در اختیار دارد. اگر در تولید یک اثر از تکنیک درست استفاده نشود، خروجی کار ناشیانه جلوه می‌کند. محتوا همیشه به این معنا نیست که یک پیام در واضح‌ترین حالت ممکن به مخاطب ارائه شود، بلکه محتوا همیشه در کنار فرم است که می‌تواند یک تصویرسازی استاندارد را شکل دهد. محتوا یعنی یک ایده خلاقانه که منجر به تولید یک رؤیا می‌شود. عنصر اصلی که انیمیشن برای آن به‌وجود آمد رؤیاسازی و خیال‌پردازی بود. اگر یک ایده در خدمت رؤیاپردازی قرار گیرد، یک اثر تبدیل به یک اثر قابل توجه می‌شود و اگر خلاف این مسئله باشد به یک کار سطحی و فرمی تبدیل می‌شود».
هنوز قابل قیاس نیستیم
کارگردان «روبان» به مقایسه انیمیشن‌های ایرانی و خارجی می‌پردازد و می‌گوید: «نمی‌توان این قیاس را با توجه به سابقه و تولیدات داشت. اما اگر بخواهیم در جشنواره این دوره مقایسه را داشته باشیم، باید بگویم شاهد ۳یا ۴اثر بودیم که بالاترین سطح کیفی ممکن را دارا بودند اما متأسفانه باید بگویم به غیر از چند مورد باکیفیت ایرانی که استثنا بودند، آثار این دوره از جشنواره در سطح انتظار من نبودند». مؤسس خانه انیمیشن پیشنهاد می‌دهد که پرداختن به انیمیشن در قالب رویدادهایی چون جشنواره و به شکل هر سال باعث می‌شود که این هنر جدی گرفته شود. وی می‌گوید: «زمانی که بسیاری از انیمیشن‌های ما سالانه به جشنواره‌های مختلف جهانی راه پیدا می‌کنند، یعنی ظرفیت تولید آثار باکیفیت ایرانی در یک سال برای فیلمسازان وجود دارد و تنها نیاز است که برای برگزاری سالانه جشنواره پویانمایی تهران تلاش و برنامه‌ریزی بیشتری صورت گیرد».
می‌توان با انیمیشن از زندگی گفت
یکی از بخش‌هایی که در جشنواره امسال حضور داشت، بخش دینی بود که در این بخش آثار مورد ارزیابی قرار گرفت. محمدرضا دوست‌محمدی، کاریکاتوریست و انیماتور است که در این بخش فعالیت دارد. وی می‌گوید: «دین شامل تمام رفتار و عملکرد انسان در طول زندگی خود می‌شود و مخالفم که مفاهیم دینی را از باقی کنش‌های زندگی جدا کنیم، انیمیشن می‌تواند فضای مناسبی برای ارائه مفاهیم دینی و انقلابی باشد، اما بستگی به مخاطب دارد و اینکه چه حرفی می‌خواهیم بزنیم. همه‌چیز را می‌توان با انیمیشن بیان کرد، اما اینکه چه حرفی را با چه‌کسی و چگونه بگوییم، مهم است و اگر درست به این پرسش‌ها پاسخ دهیم، می‌توانیم یک اثر تأثیرگذار داشته باشیم.
راه طولانی در پیش داریم
به‌طور حتم با توجه به شروع طراحی و تولید انیمیشن در ایران هنوز راه درازی برای رسیدن کیفیت را داریم که بتوان آثار ایرانی و خارجی را مقایسه کرد. اما در این دوره هنرمندان زیادی در بخش‌های مختلف شرکت کردند.
این جشنواره در هر دوره اسفند ماه برگزار می‌شود که شیوع کرونا باعث تأخیر در برگزاری آن شد. جشنواره هفته دوم خرداد ماه برگزار و در این دوره ۸۴کشور با آثارشان حضور داشتند. ۱۱۰۰اثر از دیگر کشورها و ۶۰۰اثر از ایران در جشنواره امسال پذیرفته شد. فراهم‌سازی بستری شایسته برای تبادل اندیشه‌ها و آموخته‌ها از طریق گردآوری و عرضه هدفمند آثار، کشف توانمندی‌ها و تشویق نوآمدگان عرصه پویانمایی به ابتکار و نوآفرینی، گسترش توانایی‌ها با طرح تکنیک‌ها و نگرش‌های تازه برای دستیابی به کیفیتی افزون‌تر ازجمله اهداف این جشنواره است و جشنواره پویانمایی در ۴بخش مسابقه، خارج از مسابقه، نمایش ویژه و چشم‌انداز در هر دوره برگزار می‌شود.
بنیانگذار جشنواره پویانمایی که دبیری جشنواره را هم عهده‌دار است از پرداختن به قهرمان‌های ایرانی می‌گوید. صارمی پیشنهاد می‌دهد: «همیشه آرزویی وجود داشت که روی متعلقات و تولیدات ما تصویر و نماد قهرمانان خودمان باشد، بر این اساس شخصیت‌های فیلم‌های کانون را تبدیل به عروسک‌های سه‌بعدی کردیم و پیشنهاد ما این است که در مرحله اول حقوق اینها را به‌صورت رایگان در اختیار تولیدکنندگان قرار بدهیم که امیدوارم مورد استقبال قرار بگیرند. این فرصت خوبی است چون نزدیک به ۸هزار شخصیت در انیمیشن ایران وجود دارد و می‌توان شروع به جریان‌سازی کرد». پویانمایی‌های ایرانی راه‌یافته به بخش مسابقه ایران شامل فیلم کوتاه، کودک و نوجوان، تجربی، تلویزیونی، تبلیغاتی، دینی و ارزش‌های انقلاب اسلامی، دانشجویی و فیلم بلند است.