همشهری‌آنلاین ـ سارا کلهر: یکشنبه ۱۱ اردیبهشت علی سلاجقه، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، از تولد نوزادان یوز ماده سایت مرکز تکثیر یوز ایرانی خبر داد و گفت: با توجه به حضور تیم دامپزشکی از یک هفته گذشته و بررسی شبانه‌روزی رفتارهای این حیوان، مشخص شد بارداری کامل بوده و با توجه به شرایط فیزیکی گونه و عدم توانایی در زایمان طبیعی با نظر دامپزشکان مشاور و دامپزشک معتمد سازمان زایمان سزارین صحرایی انجام شد.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست حال ۳ توله و مادر را طبیعی اعلام کرد و گفت: ایران و توله‌هایش تحت مراقبت‌های ویژه بعدی هستند.
بیشتر بخوانید؛
- تصاویر | فرزندان «ایران» یوزپلنگ پارک ملی توران متولد شدند | جفت‌گیری موفق ایران و فیروز؛ زایمان سزارین صحرایی انجام شد
- آینده فرزندان «ایران» در دستان محیط زیست | مرگ توله ضعیف به دلیل مشکل مادرزادی بود
- متهم پیدا شد؛ عامل مرگ دومین توله یوزپلنگ | سومین توله یوزپلنگ زنده می‌ماند؟
اما ۱۴ اردیبهشت خبر تلف شدن یکی از توله‌ها امیدها را به نگرانی بدل کرد و ۲۸ اردیبهشت نگرانی‌ها به اوج رسید چون دومین توله هم جان خود را از دست داد. ۹ خرداد حسن اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست از حال جسمانی خوب توله سوم خبر داد و گفت از این توله در مهمانسرای مدیران سازمان محیط زیست واقع در تهران نگهداری می‌شود.
همچنین درباره وضعیت جسمانی ایران هم اخبار ناخوشایندی به گوش می‌رسید و حتی از عفونت بدن این حیوان خبر می‌دادند و این‌که شاید امکان بارداری مجدد برای این یوز ایرانی وجود نداشته باشد، اما ۹ خرداد معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: شرایط جسمانی «ایران» خوب است و با بررسی‌های دکتر پیتر کالدوِل، دامپزشک معتمد مراکز حفاظت و تکثیر یوزپلنگ آفریقایی که برای بررسی وضعیت جسمی «ایران» به کشور ما آمده، امکان بارداری مجدد تا ۶ ماه دیگر برای این ماده یوز وجود دارد.
بیشتر بخوانید؛
- چرا فرزندان «ایران» مُردند؟ | سزارین صحرایی بدون رعایت اصول بهداشتی | آقایان در عمرشان یک بار هم یوز ندیده بودند | توله‌ها بوی انسان گرفته بودند
- آخرین اخبار درباره وضعیت یوزپلنگ ایرانی و توله سومش | امکان بارداری مجدد ایران وجود دارد؟
- صلاحیت پرستار خارجی توله یوزپلنگ تایید نشده است؟ | واکنش نظام دامپزشکی به دعوت از دامپزشک اندونزیایی
در این مدت، کارشناسان و متخصصان درباره چرایی این اتفاقات اظهارنظرهای فراوانی کردند و برخی سزارین صحرایی را کاری نادرست دانستند که به وقوع این اتفاقات منجر شد. با دکتر بهمن جاوید لامعی معاون بهداشت، آموزش و توسعه سازمان نظام دامپزشکی جمهوری اسلامی ایران درباره اتفاقات پیش‌آمده و درستی و نادرستی تصمیمات در این زمینه گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
او در پاسخ به این سوال که آیا تصمیم‌گیری درباره سزارین ایران درست بوده است یا نه گفت: پاسخ دقیقی برای این پرسش وجود ندارد؛ چراکه در مورد یک گونه خاص و بسیار کمیاب صحبت می‌کنیم. حیوانات، به ویژه پستانداران، بسیار متنوعند و وضعیت بارداری و زایمان آن‌ها هم بسیار با هم تفاوت دارد. ویژگی هیچ حیوانی را ــ چه اهلی و چه وحشی ــ نمی‌توان به حیوان دیگری تعمیم داد. این اظهارنظرهایی که می‌شود همه بر مبنای مقایسه با گربه‌سانان و به‌خصوص گربه اهلی است درحالی‌که هیچ‌یک از این اظهارات مبنای علمی ندارد لااقل من برای این اظهارنظرها مستندات علمی ندیده‌ام و غالبا براساس مقایسه با گونه گربه است شاید در حیوانات شباهت‌هایی وجود داشته باشد اما به‌هیچ‌وجه نمی‌توان وضعیت‌ها را با هم مقایسه کرد و با هم انطباق داد.
درباره زایمان یوز تجربه قابل اتکایی نداشتیم
لامعی افزود: آنچه درباره حیوانات رایج می‌دانیم براساس دانش و تجربه‌ای است که طی سالیان و حتی قرون به دست آمده است؛ یعنی وقتی ما از گونه‌هایی مثل گاو و گوسفند و بسیاری از پستانداران دیگر صحبت می‌کنیم که برای انسان شناخته‌شده‌تر هستند و در کنار انسان بوده‌اند باید بدانیم در بحث بارداری و زایمان این حیوانات سابقه‌ای بسیار طولانی داریم و کار تجربی و علمی بسیار متعدد و مفصلی انجام داده‌ایم که می‌توان به همه این‌ها استناد کرد، اما در مورد یک حیوان وحشی آن هم یوز ایرانی که گونه‌ای کمیاب و در معرض خطر انقراض است، کار علمی انجام نداده‌ایم و تجربه قابل اتکایی نداریم که بخواهیم به آن‌ها استناد کنیم و بگوییم براساس این مستندات علمی باید چنین تصمیمی گرفته می‌شد یا خیر.
تصمیم برای سزارین «ایران» براساس مشاهدات دامپزشک او بود
معاون سازمان نظام دامپزشکی بیان کرد: تصمیماتی که در این باره اتخاذ شده براساس قضاوت آن دامپزشکی است که مراقب حال یوز مادر بوده است و علائم را مشاهده می‌کرده و براساس این علائم و مشاهدات، بهترین تصمیم را گرفته است. کسانی هم که الان تحلیل می‌کنند طبعا برای گفته‌هایشان باید مدرک علمی قابل قبول نشان دهند. ما وقتی در محل حضور نداشتیم، در جریان کارهای مراقبت در روزهای آخر و معاینات نبودیم چطور می‌توانیم درباره درست بودن یا نبودن این تصمیم اظهار نظر کنیم.
دشواری‌ها و خطرات معاینه «ایران»
او با اشاره به این‌که معاینه و بررسی‌های پزشکی این حیوان کار دشواری بوده است، گفت: ما در مورد یک حیوان اهلی و رام صحبت نمی‌کنیم طبعا هر نوع عکس‌برداری، سونوگرافی، گرفتن نمونه آزمایش و انجام دادن هر معاینه‌ای مستلزم این بوده که حیوان به حالت بیهوشی دربیاید و این را هم به یاد داشته باشید بیهوشی‌های مکرر هم ممکن است مخاطراتی را به همراه داشته باشد بنابراین قضاوت در این مورد کاری بسیار پیچیده و دشوار است و در صلاحیت جمع متخصص و باتجربه است.
درستی یا نادرستی دخالت در روند زایمان یوز ایرانی
لامعی در پاسخ به این سوال که همه حیوانات وحشی به صورت طبیعی زاد و ولد می‌کنند چرا در روند زایمان یوزپلنگ دخالت شد به همشهری‌آنلاین گفت: این سوال بسیار خوبی است. می‌دانیم بسیاری از حیوانات در طبیعت به صورت طبیعی زاد و ولد می‌کنند و تکثیر می‌شوند، ولی این را فراموش نکنید ما با حیوانی روبه‌رو هستیم که در تکثیرش مشکل وجود دارد و در معرض خطر انقراض است. اگر این حیوان در طبیعت خیلی راحت جفتش را پیدا می‌کرد، حاملگی اتفاق می‌افتاد، زایمان به راحتی انجام می‌شد و توله‌هایی که به دنیا می‌آمدند همه به شکل مطلوب امکان رشد داشتند، ما الان با خطر انقراض روبه‌رو نبودیم. قاعدتا مشکلی در زیست و در فاکتورهای لازم برای ادامه حیات این گونه وجود دارد که به سمت انقراض و کاهش مداوم تعداد این حیوان پیش می‌رود.
مسئله مهم؛ بقای یوزهای مولد
او افزود: در طبیعت دو جنس نر و ماده آنقدر در معرض تهدیدات مختلف هستند فقط بر اثر جاده‌هایی که کشیده می‌شود و تصادفاتی که رخ می‌دهد در همین چند سال اخیر تعداد زیادی یوز آسیب دیده‌اند یا کشته شده‌اند. زیستگاه‌هایی که حفاظت‌شده نباشند معلوم نیست این شانس را داشته باشند که یوز پدر و مادر اصلا زنده بمانند که بخواهند تولیدمثل کنند فقط موضوع نگهداری از توله‌ها مطرح نیست قبل از آن مسئله مهم بقای یوزهای مولد است.
تصمیم سخت دامپزشک «ایران» برای سزارین
معاون سازمان نظام دامپزشکی با تاکید بر این‌که با یک گونه عادی روبه‌رو نیستیم، افزود: بنابراین نمی‌توانیم به قطعیت بگوییم اگر ایران را رها می‌کردیم، می‌توانست با موفقیت بارداری‌اش را به پایان برساند و در شرایط زیستگاه و بدون دخالت ما بدون مشکل از بچه‌هایش نگهداری کند تا به جمعیت این گونه اضافه شوند. با توجه به مواردی که بیان شد، پیش‌بینی این‌که اگر ایران با زایمان طبیعی توله‌هایش را به دنیا می‌آورد این اتفاقات نمی‌افتاد، سخت است.
او تصریح کرد: فکر می‌کنم دامپزشکی که از ابتدا در کنار این یوزپلنگ حضور داشته و روزهای متمادی در جریان حال یوز بوده تصمیم سختی گرفته ولی براساس مشاهدات و برداشت‌های خودش این تصمیم را علمی و بهتر دانسته است. نمی‌دانم شاید تصمیم دیگری هم می‌شد گرفت، ولی چون ما آنجا حضور نداشته‌ایم و از ابتدای روند بارداری در جریان امور نبوده‌ایم و مهم‌تر این‌که هیچ‌یک از ما تجربه لازم را هم نداریم پس نمی‌توانیم به راحتی این تصمیم را زیر سوال ببریم و بگوییم اگر کار دیگری انجام می‌شد، بهتر بود.
لامعی ادامه داد: حتی در دنیا هم تجربه زیادی در زمینه جفت‌گیری، زایمان و نگهداری از یوزپلنگ وجود ندارد پس صحبت کردن بدون مستندات درباره درست یا نادرست بودن تصمیم برای سزارین ایران کاری علمی نیست. می‌توان در مورد مدیریت نگهداری و بسیاری موارد دیگر بحث کرد، اما درباره یک تصمیم درمانی آن هم در مورد این گونه خاص بدون داشتن مدرک و مستندات نمی‌توان نظر داد.
عفونت بدن یوز ماده پس از زایمان
معاون بهداشت، آموزش و توسعه سازمان نظام دامپزشکی در پاسخ به این‌که آیا ایران پس از سزارین عفونت کرده است و دیگر قادر به باروری نیست اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: آخرین خبری که همکارهایمان در سازمان محیط زیست به ما دادند این بود که حال یوز مادر کاملا خوب است و قرار است دستگاه باروری این یوز معاینه شود که ببینند آمادگی برای باروری بعدی را دارد یا خیر.
نحوه درمان یوزپلنگ با آنتی‌بیوتیک
او درباره نحوه درمان یوزپلنگ با آنتی‌بیوتیک گفت: اگر آنتی‌بیوتیک خوراکی باشد، طبعا باید به نحوی مطمئن شوند که حیوان حتما آن میزان تجویزشده را خورده باشد که مسلما اطمینان از این موضوع دشوار است. تزریق دارو از این نظر که حیوان میزان لازم از دارو را دریافت می‌کند مطمئن‌تر است اما خب این راه هم مشکلات خودش را دارد. طبیعتا به حیوان وحشی مثل یوزپلنگ نمی‌توان مثل حیوانات اهلی به راحتی آنتی‌بیوتیک تزریق کرد و باید در شرایط آرام‌بخشی خیلی سنگین یا بیهوشی این کار انجام شود. این را هم نباید فراموش کنیم که بیهوش کردن حیوان هم مخاطرات خودش را دارد و می‌تواند خطرساز باشد.
علت تلف شدن توله‌یوزها
لامعی توضیح داد: من مستندات علت مرگ این توله‌ها را ندیدم و متاسفانه نمی‌توانم درباره علت مرگ این توله‌ها اظهارنظر دقیقی بکنم. من هم در مورد توله اول این طور شنیدم که در دستگاه تنفسی‌اش نارسایی وجود داشته و در مورد توله دوم هم لخته شدن شیر علت مرگ اعلام شده بود اما من این دلایل را به صورت مستند ندیده‌ام و در رسانه‌ها این مطالب را خوانده‌ام و شنیده‌ام.
میزان دخالت سازمان دامپزشکی در نگهداری از توله‌یوزها
معاون بهداشت، آموزش و توسعه سازمان نظام دامپزشکی بیان کرد: حیات وحش در حوزه اختیار سازمان محیط زیست است بنابراین صفر تا صد مسائل مربوط به مدیریت و نگهداری یوزپلنگ‌ها را همین سازمان برعهده دارد. در سازمان محیط زیست یک گروه دامپزشکی فعالند که همکاران بسیار خوب ما در آنجا حضور دارند و در حد بضاعت و امکاناتی که در سازمان وجود دارد تلاش می‌کنند امور را به بهترین نحو پیش ببرند. این را هم می‌دانم که چند مرکز درمانی بزرگ و پیشرفته دامپزشکی در کشور با هدف حفظ گونه‌های نادر و حمایت از حیات وحش کشور امکانات خودشان را چه به لحاظ تجهیزات و چه نفرات متخصص به صورت کاملا رایگان در شرایط ضروری در اختیار سازمان محیط زیست قرار می‌دهند.
او افزود: بحث نگهداری از توله‌ها بحثی مدیریتی است که من هم چندان در جریان نیستم چراکه تصمیم‌گیری در این باره در اختیار سازمان محیط زیست است.
دلایل دعوت از دامپزشک خارجی برای نگهداری از توله‌یوزها
لامعی در پاسخ به سوال همشهری‌آنلاین مبنی بر این‌که سازمان نظام دامپزشکی در نامه‌ای خطاب به سازمان محیط زیست این نقد را وارد کرده بود که چرا با وجود دامپزشکان حاذق در ایران باید از خارج از کشور برای نگهداری از توله‌یوزها باید از خارج از کشور دامپزشک بیاوریم و آیا واقعا ما دامپزشکانی داریم که از عهده نگهداری توله‌یوزها بربیایند، گفت: در این باره باید دو نکته را مطرح کنم اول این‌که این نگاه که ما الان باید دامپزشکی را از خارج کشور بیاوریم این را به ذهن می‌رساند که گویا همه اتفاقاتی که رخ داده در حوزه دامپزشکی بوده یعنی اگر قصوری بوده و کمبودی وجود داشته است، فقط در حوزه دامپزشکی بوده و حالا ما باید دست کمک به سوی کشورهای دیگر دراز کنیم.
معاون سازمان نظام دامپزشکی در این باره توضیح داد: جدا از مسائل دامپزشکی، بحث تدارکات، تجهیزات و پشتیبانی و محل نگهداری، نوع تغذیه و شیر خاصی که باید توله‌ها از آن تغذیه می‌کردند و وسیله نقلیه‌ای که برای حمل این حیوانات استفاده می‌شده مطرح است.
او بیان کرد: مثلا این را در نظر بگیرید زیستگاه اصلی یوز مادر منطقه‌ای دورافتاده بود و طبق گفته‌ها در این منطقه نه موبایل آنتن دارد نه بی‌سیم‌ها کار می‌کند و برای ارتباط برقرار کردن مشکلاتی وجود دارد. به هر حال پشتیبانی و تدارکات چنین منطقه‌ای قاعدتا کار راحتی نبوده است. پس پیش از تصمیم‌گیری درباره زایمان طبیعی یا سزارین یوز مادر باید یک‌سری پیش‌بینی‌هایی انجام می‌شد و تمهیداتی اندیشیده می‌شد. باید امکاناتی از پیش تهیه می‌شد هرچند با همه این‌ها ما باز هم نمی‌توانیم بگوییم حتما همه‌چیز خوب پیش می‌رفت و خطری این حیوانات را تهدید نمی‌کرد چراکه می‌دانید به صورت آماری نوزادان حیوانات که به دنیا می‌آیند به‌خصوص در شرایط طبیعی و حیات وحش الزاما همه‌شان امکان بقا ندارند. همه این موارد را باید در نظر بگیریم و کل داستان را نمی‌توانیم فقط به یک تصمیم دامپزشکی درباره نوع زایمان این حیوان نسبت بدهیم.
دامپزشکان انگشت‌شماری برای نگهداری از یوزپلنگ مهارت دارند
لامعی گفت: نکته دوم این است که یوزپلنگ در دنیا گونه بسیار کمیابی است در نتیجه کسانی که با این حیوان سروکار دارند و در زمینه نگهداری از این حیوان تجربه دارند بسیار محدودند و شاید تعدادشان به عدد انگشتان دو دست هم نرسد و باید بگویم این افراد کاملا هم شناخته‌شده هستند. خب در اندونزی ما کسی را نمی‌شناسیم که اساسا چنین توانایی را داشته باشد و در دنیا در این حوزه مطرح و شناخته‌شده باشد و چیزی که باعث تعجب و واکنش سازمان نظام دامپزشکی شد این بود که چرا اندونزی؟ به هر حال همان‌طور که می‌دانید بعدا این تصمیم تغییر کرد و فردی را از آفریقای جنوبی برای این کار به ایران آوردند.
معاون سازمان نظام دامپزشکی در پاسخ به این سوال که آیا در ایران دامپزشکی داریم که در این زمینه تخصص داشته باشد به همشهری‌آنلاین گفت: تا جایی که می‌دانم در ایران به صورت اختصاصی متخصص حیات وحش نداریم ولی همکارانی داریم که با علاقه و انگیزه‌های شخصی در این زمینه بسیار تلاش کرده‌اند، ولی شاید بتوانم بگویم همکاران دامپزشک ما در سازمان حفاظت محیط زیست حاذق‌ترین افراد در این زمینه باشند چراکه سالیان سال است در این حوزه فعالیت دارند.