2 سال پیش با اجرای قانون اصل 44 مقرر شد 40 درصد از سهام شرکت‌های یک صنعت به‌عنوان سهام عدالت واگذار شود. سازمان خصوصی‌سازی با راه‌اندازی شرکت کارگزاری سهام عدالت، حین کشف قیمت و واگذاری شرکت‌های دولتی در بورس مانند ملی مس، فولاد مبارکه، ایرالکو، فولاد خوزستان، مخابرات، کشتیرانی، پالایش نفت اصفهان، پتروشیمی فن‌آوران و... اقدام به واگذاری درصد‌هایی از سهام شرکت‌ها در قالب سهام عدالت کرد.
در مرحله بعد از طریق همین کارگزاری و با استفاده از نظام بانکی سود سالانه را به مشمولان سهام عدالت واگذارکرد.این سبد با تکیه بر 30 شرکت سرمایه‌گذاری استانی در سراسر کشور و 337 شرکت تعاونی عدالت شهرستانی راه‌اندازی شد تا در مرحله اول به 6/4 میلیون نفر از دهک‌های پایین جامعه سهام عدالت واگذار شود و این اقدام در حالی انجام شد که سال گذشته اولین سود سالانه به ازای هر نفر 40 هزار تومان تعیین شد تا کام مشمولان مرحله اول سهام عدالت شیرین شود.
مشکلات اولین توزیع سود سالانه
محمد جواد شیخ مدیرعامل کارگزاری سهام عدالت درباره توزیع سود سالانه سهام عدالت در سال گذشته و جاری و همچنین وضعیت بازدهی سبد سهام عدالت، در گفت‌وگو با همشهری توضیحاتی جالبی ارائه می‌کند.
او درباره توزیع اولین سود سبد سهام عدالت می‌گوید: « سال گذشته در مجموع
165 میلیارد تومان سود سالانه شرکت‌های حاضر در سبد سهام عدالت بین 6/4 میلیون نفر از مشمولان مرحله اول توزیع شد.»
به گفته او توزیع اولین سود سالانه به این تعداد نفر با مشکلاتی همراه بود: « در سال گذشته در توزیع سود 165 میلیارد تومانی مشکلاتی داشتیم که عمدتا ناشی از سیستم Off Line بانک توزیع‌کننده سود بود به‌طوری که در زمان‌بندی توزیع سود، تاخیرهای ناخواسته‌ای رخ داد.شیخ درخصوص میزان سودی که به دلایل مختلف به دست مشمولان مرحله اول نرسیده می‌گوید: تاکنون 18 میلیارد تومان سود سال گذشته باقی مانده که در سال‌جاری درباره این سود تعیین و تکلیف خواهد شد.
دریافت 9 درصد از سود1800 میلیارد تومانی
دومین سود قابل تقسیم سبد سهام عدالت در حالی 1800 میلیارد تومان برآورد شده که تاکنون فقط 200 میلیارد تومان سود از شرکت‌ها دریافت شده و دریافت نکردن سود حداکثری مشکلاتی در شروع توزیع سود به‌وجود آورده که به گفته غلامرضا حیدری کرد زنگنه، رئیس سازمان خصوصی‌سازی زمان دقیقی برای توزیع سود سالانه نمی‌توان اعلام کرد.
به گفته شیخ، مشکل بانکی برای توزیع دومین سود سالانه سبد سهام عدالت با همکاری 5 بانک سپه، کشاورزی، رفاه، تجارت و صادرات و همچنین پست بانک برطرف شده است. او در پاسخ به این سؤال که در سال‌جاری چه مشکلاتی در توزیع دومین سود سالانه بین مشمولان سهام عدالت وجود دارد، بر این نکته تاکید می‌کند که مهم‌ترین مشکل و مانع در توزیع سود 1800 میلیارد تومانی پرداخت نشدن سود و نبودن پول نزد شرکت‌های بورسی و غیربورسی است.
او می‌گوید: «براساس مصوبات مجامع سالانه شرکت‌های بورسی و غیربورسی، فولاد مبارکه باید 5/238 میلیارد تومان، ملی مس 5/256 میلیارد تومان، فولاد خوزستان 7/42 میلیارد تومان، چادرملو 30 میلیارد تومان، گل گهر 19 میلیارد تومان، ایران خودرو 2/2 میلیارد تومان و سایپا 300 میلیون تومان، سیمان داراب 9/4 میلیارد تومان، سیمان دشتستان 5/4 میلیارد تومان، پالایش نفت اصفهان 91 میلیارد تومان و کشتیرانی 52 میلیارد تومان به کارگزاری سهام عدالت برای توزیع بین مشمولان سهام عدالت پرداخت کنند.» به گفته شیخ از میان 11 شرکت فوق که باید حدود هزار و 275 میلیارد تومان پرداخت کنند تاکنون 105 میلیارد تومان از ملی مس، 13 میلیارد تومان از گل گهر، 2/1 و 5/1 میلیارد تومان از شرکت‌های سیمان داراب و دشتستان و در مجموع 7/120 میلیارد تومان دریافت شده است. مدیرعامل کارگزاری سهام عدالت به پرداخت سود 574 میلیارد تومانی شرکت‌های غیربورسی حاضر در سبد سهام عدالت اشاره می‌کند و می‌افزاید: «شرکت‌های پالایشگاهی تبریز، کرمانشاه، شازند اراک، آبادان، بندرعباس، تهران، شیراز و اصفهان باید حدود 500 میلیارد تومان و شرکت پتروشیمی بندر امام و فولاد آلیاژی 65 و 9 میلیارد تومان سود سالانه مربوطه را پرداخت کنند که در برابر دریافت نکردن سود از شرکت‌های پالایشگاهی و پتروشیمی، فقط 5/1 میلیارد تومان از فولاد آلیاژی دریافت شده است.»
شیخ دلایل پرداخت نشدن سود سالانه از سوی شرکت‌ها را ناشی از افت قیمت‌های جهانی فولاد و نفت و کاهش سودآوری شرکت‌های فولادی و پتروشیمی و پالایشگاهی می‌داند و عنوان می‌کند: «شرکت‌های فولاد خوزستان، مبارکه و ملی مس اعلام کرده‌اند که خرد خرد نسبت به پرداخت سودهای مصوب اقدام خواهند کرد و پتروشیمی بندر امام نیز اعلام کرده، بعد از نقل و انتقال و حل واگذاری سهام نسبت به پرداخت سود اقدام خواهد کرد».
او تصریح می‌کند: در حالی که براساس قانون تجارت پرداخت، سود سالانه شرکت‌ها باید در مهلت 8 ماه انجام شود که به جز 2 شرکت کشتیرانی و مخابرات باقی شرکت‌های بورس تا اسفند سال‌جاری مهلت پرداخت سود خواهند داشت و شرکت کشتیرانی باید سود 52 میلیارد تومانی را تا اوایل سال آینده پرداخت کند و شرکت مخابرات نیز تاکنون مجمع سالانه را برگزار نکرده است.
سود سبد در پاییز توزیع می‌شود
به گفته مدیرعامل کارگزاری سهام عدالت، توزیع سود 1800 هزار میلیارد تومانی به زمان زیادی نیاز دارد که باید با توجه به نظام بانکی و مرحله به مرحله پرداخت شود. شیخ در خصوص اقدامات مدنظر برای توزیع سود می‌گوید: «تجربه سال گذشته موجب شد تا به‌منظور توزیع سود 1800 هزار میلیارد تومانی بین 5/23 میلیون نفر علاوه بر 5 بانک از پست بانک نیز استفاده شود تا مشکلی در توزیع سود در مناطق محروم کشور وجود نداشته باشد و همگان قادر به دریافت سود باشند.»شیخ خاطرنشان می‌کند:«پیش‌بینی می‌شود با دریافت سود سالانه شرکت‌ها توزیع دومین سود سالانه که به ازای هر نفر 80 هزار تومان خواهد بود از پاییز آغاز خواهد شد که این اقدام مرحله به مرحله و به‌تدریج صورت خواهد گرفت.»
سبد سهام عدالت هنوز سود ده است
جدیدترین ترکیب سبد سهام عدالت در حالی متشکل از 50 شرکت بورسی و 30 شرکت غیربورسی است که افت قیمت‌های جهانی فولاد و نفت و همچنین روند نزولی قیمت‌ها و شاخص‌های بورس در 3ماه اخیر موجب شده تا از بازدهی 200 درصدی سبد سهام عدالت حدود 50 درصد کاسته شود.بازده سهام از برآیند 3 متغیر تفاوت قیمت سهام، سود سالانه و افزایش سرمایه شرکت‌ها محاسبه می‌شود. مدیرعامل کارگزاری سهام عدالت در این باره می‌گوید:«با رشد قیمت سهام شرکت‌های فولادی و معدنی و دیگر شرکت‌ها در 4 ماه نخست سال‌جاری، بازدهی سبد سهام عدالت به حدود 200 درصد در پایان تیرماه رسیده بود اما با کاهش قیمت‌های جهانی فولاد و نفت و افت نرخ سهام شرکت‌های فولادی حاضر در سبد سهام عدالت از بازدهی این سبد حدود 50 درصد کاسته شد و در مجموع به 150درصد رسیده است.»
ترکیب سبد سهام عدالت
براساس این گزارش، آخرین ترکیب سبد سهام عدالت نشان می‌دهد که 20 شرکت بورس حدود 43 درصد و 30 شرکت غیربورسی حدود 47 درصد از سبد سهام عدالت را تشکیل داده‌اند.
آخرین ارزش روز این سبد در شرایطی با سرمایه 22 هزار میلیارد تومانی بالغ بر 33 هزار میلیارد تومان برآورد شده که شیخ در رابطه با ترکیب شرکت‌های بورسی سبد سهام عدالت می‌گوید:«20 شرکت بورس حاضر در سبد سهام عدالت شامل فولاد مبارکه با 2/30 درصد، ملی مس با 9/36 درصد، چادرملو 7/20 درصد، حمل‌ونقل پتروشیمی با 29 درصد، نیرو ترانس با 7/30 درصد، پارس سوئیچ با 5/45 درصد، کارخانجات مخابراتی با 35 درصد، سیمان داراب با 50 درصد، گل گهر با 9/10 درصد، کشتیرانی با 24 درصد، سیمان دشتستان با 34 درصد، ایرالکو با 30 درصد، پالایش نفت اصفهان با 30 درصد، سرمایه‌گذاری توسعه صنعتی ایران با 36/23 درصد، مپنا با 57/25 درصد، مخابرات با 20 درصد، سرمایه‌گذاری رنا با 5/4 درصد و سایپا و ایران خودرو هر کدام با یک درصد هستند.»