به گزارش همشهری‌آنلاین جمعیت جوان از مولفه‌های مهم رشد اقتصادی و اجتماعی کشورها به شمار می‌رود و توسعه هر کشور در گروی داشتن نیروی مولد و جوان است. دوره جوانی از نظر جمعیت‌شناسی از اهمیت بالاتری نسبت به سایر دوره‌های سنی برخوردار است چرا که در این دوران فرد شرایط لازم را برای ورود به عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی را پیدا می‌کند و با ازدواج، اشتغال و فرزندآوری، بر وضعیت کنونی و آینده جامعه تأثیر می‌گذارد.
با این وجود ساختار جمعیت ایران در حال حاضر در حال گذر از جوانی به سالخوردگیست! بر اساس آمارهای وزارت بهداشت، تا 20 سال آینده جمعیت سالمند کشور دو برابر خواهد شد که این مسئله علاوه بر آن که نیازمند برنامه‌ریزی آینده‌محور برای حل مشکلات سالمندی است؛ اهمیت جوان شدن جمعیت و افزایش جمعیت مولد برای به حرکت درآوردن چرخ اقتصادی و اجتماعی کشور را پررنگ‌تر می‌سازد.
در همین راستا در میزگردی با حضور دکتر محمداسماعیل اکبری، پدر پزشکی جامعه‌نگر ایران و دکتر فاطمه محمدبیگی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، به موضوع جوانی جمعیت و عوامل تأثیرگذار بر آن پرداختیم.
آمارها و نظرسنجی‌ها می‌گوید زوجین تمایل به فرزندآوری دارند اما چرا وضعیت رشد جمعیت و فرزندآوری در ایران مطلوب نیست؟
دکتر اکبری: در مورد افزایش جمعیت باید به این نکته توجه داشته باشیم که لازمه افزایش جمعیت در کشور ما، بالاتر رفتن آمار ازدواج است؛ باید توجه داشت که در سایر کشورهای جهان 44 درصد فرزندان، نکاحی نیستند اما در کشور ما فرزندآوری غیرنکاحی نزدیک به صفر درصد است بنابراین باید در زمینه تسهیل ازدواج کار کنیم.
در حال حاضر 30 درصد دختران در داخل کشور ازدواج نمی‌کنند! در حالی که طی یک نظرسنجی، زنان اظهار کردند که تمایل دارند به طور میانگین 2.3 بچه داشته باشند با این وجود 30 درصد آنها ازدواج نمی‌کنند و تک فرزندند! این نشان می‌دهد که ما ملزم هستیم روی بحث تسهیلات ازدواج و فرزندآوری کار کنیم.
دکتر محمدبیگی: الان فاصله بین ازدواج تا تولد نخستین فرزند در کشور به طور متوسط 5 سال است! آمارهای استخراج شده از یک نظرسنجی درباره تعداد فرزند دلخواه می‌گوید 39 درصد افراد جامعه تمایل به داشتن دو فرزند داشته‌اند، 61 درصد جامعه سه فرزند و بیشتر می‌خواهند و 15.5 درصد از افراد جامعه اظهار کرده‌اند 5 بچه و بیشتر می‌خواهند داشته باشند.
پس می‌توان نتیجه گرفت که جامعه ایرانی فرزندخواه است اما علت عدم افزایش فرزندآوری، عدم حمایت مناسب در سیاستگذاری‌هاست.
علاوه بر تشویق جوانان به ازدواج، یکی از راهکارهای افزایش جمعیت درمان زوج‌های نابارور است اما این روش، نسبتاً گران‌قیمت‌تر از سایر روش‌های افزایش جمعیت است؛ راهکار چیست؟
دکتر اکبری: درباره ناباروری تصورات اشتباهی وجود دارد؛ اگر زوجی روابط زناشویی صحیحی داشته باشند در سال اول پس از ازدواج تا 80 درصد موفق به باروری می‌شوند؛ این آمار در سال دوم به 95 درصد میرسد و در واقع تنها 5 درصد موفق به باروری نمی‌شوند اما اعلام می‌شود که آمار ناباروری در کشور 20 درصد است!
این ناشی از این مسئله است که ناباروری اولیه و ثانویه با یکدیگر در نظر گرفته می‌شود و از سوی دیگر زوجی که باید از ناباروری آنها پیشگیری شود، به مرحله‌ای می‌رسند که مجبورند ناباروری را درمان کنند؛ این رویکرد برای این است که درمان ناباروری برای مراکز درمانی، گردش مالی دارد!
دکتر محمدبیگی: در الگوی باروری کشور، بیشترین سن باروری در کشور ما 29 سالگی است و این عدد باید به 24 سالگی برسد زیرا بهترین زمان و فرصت طلایی برای مادر شدن 20 تا 24 سالگی است یعنی اگر کسی در بازه سنی 20 تا 24 سالگی بخواهد اقدام به فرزندآوری کند، عمدتا دچار ناباروری ثانویه نمی‌شود و بدن زنان در این سن در آماده‌ترین حالت برای پذیرش جنین قرار دارد.
ما فرصت زیادی برای افزایش جمعیت نداریم و باید جوانان را تشویق به ازدواج کنیم و با ارائه تسهیلات به دهه شصتی‌ها و هفتادی‌ها که در اواخر سنین باروری قرار دارند، آنها را تشویق به فرزندآوری کنیم
کشورهای خارجی برای رفع مشکلات حوزه جمعیت چه کرده‌اند؟
دکتر اکبری: بر اساس استانداردهای علمی، جمعیت صفر تا 15 ساله باید 24 درصد جمعیت را شامل شود، جمعیت مولد یعنی جمعیت 15 تا 65 سال باید حدود 70 درصد ساختار جمعیت را تشکیل دهد و جمعیت سالمند که بالای 65 سال سن دارند باید 6 درصد باشد.
وضعیت آمریکا و اروپا در حوزه فرزندآوری از ایران بدتر است با این تفاوت که کاهش فرزندآوری در کشورهای غربی 100 سال طول کشید اما در ایران 10 سال طول کشید تا جمعیت ایران کاهش یابد! با این وجود آمار جمعیت مولد کشورهای آمریکایی و اروپایی هرگز کمتر از 70 درصد نشده است زیرا با مهاجرپذیری این جمعیت مولد را تأمین کرده‌اند.
ما نمی‌توانیم جلوی سالمند شدن مردم را بگیریم؛ متأسفانه ما در ایران، مهاجرین را به راحتی از دست می‌دهیم و از این ظرفیت استفاده نمی‌کنیم؛ کشورهای دیگر برای پذیرش مهاجر برنامه دارند و سعی در نگهداری مهاجرین در کشورشان دارند و نمی‌گذارند جمعیت مولد کشورشان از بین برود؛ اگر این مفاهیم را ندانیم، امکان انجام وظیفه درست را هم نخواهیم داشت.
دولت سیزدهم در راستای جوانی جمعیت باید به چه مسائل و مشکلاتی توجه داشته باشد؟
دکتر اکبری: در دولت قبلی برنامه‌های مناسبی برای افزایش جمعیت وجود نداشت و خیلی قبول نداشتند که باید جمعیت افزایش یابد اما در دولت فعلی، این دغدغه وجود دارد اما باید روی مسائل اجرایی کار شود. الان 40 درصد دهه شصتی‌ها شغل ندارند و 22 درصد آنها حتی سواد ندارند.
این در حالی است که باید توجه داشت که منظور از شغل داشتن، تعریف مرکز آمار است که می‌گوید اگر کسی حتی یک ساعت در هفته نیز کار کند به او شاغل می‌گویند؛ این یعنی بی‌توجهی به سرمایه‌های مهم کشور. باید به جوانان خود بها بدهیم زیرا در 20 سال آینده هر کشوری زیر 100 میلیون نفر جمعیت مولد داشته باشد از صحنه جهانی حذف می‌شود یعنی کشورهایی مانند چین، هند، پاکستان، اندونزی و ... در دنیا حرفی برای گفتن خواهند داشت.
دکتر محمدبیگی: یکی از معضلاتی که مطرح است؛ تأثیر کرونا بر جمعیت است؛ کرونا باعث کاهش جمعیت شد و عوارضی که ناشی از آن ایجاد شده باعث شده کشورها در حوزه جمعیت، آسیب‌های روحی- روانی، اشتغال و ... ورود کنند که ما نیز باید به آن توجه داشته باشیم.
ما باید با کشورهای منطقه به تقویت پیمان‌هایمان در همه حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی بپردازیم و اجازه ندهیم کشورهای غربی مردم کشورهای منطقه را جذب کنند و شرایطی را فراهم کنیم تا این تبادل میان کشورهای منطقه رخ دهد یعنی در بحث آموزش دانشجویان و مدیریت جمعیت منطقه غرب آسیا اقدامات مثبت باید بین کشورهای منطقه انجام شود اما این اتفاق نمی‌افتد و به سرمایه‌های داخل کشور بیتوجهیم.
یک مثال بزنم؛ امسال ما بیشترین درخواست پزشکان را برای خروج از کشور داشته‌ایم؛ 3000 پرستار و 6000 پزشک تقاضای مهاجرت داشته‌اند و این در حالی است که برای مادرانی که پزشک هستند، ماده 27 قانون جوانی جمعیت در کشور اجرا نمی‌شود! بر حسب این قانون، به ازای هر فرزند 6 ماه از تعهدات موضوع «قانون مربوط به خدمت پزشکان و پیراپزشکان» از مادران مشمول این قانون کسر می‌شود و بانوان متأهل دارای فرزند می‌توانند تعهدات خود را در محل سکونت خانواده بگذرانند همچنین بر اساس این قانون مادران باردار و مادران دارای فرزند زیر دو سال، می‌توانند طی دوره بارداری و تا دو سالگی فرزند، آغاز طرح خود را به تعویق بیاندازند.
اخیراً حواشی زیادی مبنی بر حذف غربالگری جنین ایجاد شد و برخی مدعی شدند که طرفداران قانون جوانی جمعیت، از راه تولد نوزادان معلول به دنبال افزایش جمعیت هستند! ماجرا چیست؟
دکتر اکبری: در غربالگری به دنبال یافتن افراد معلول و سندروم داون هستیم؛ باید به این آمار توجه داشت که از هر 200 مادر بزرگتر از 45 سال، صرفاً یک نفر از آنها ممکن است کودک سندروم داون به دنیا بیاورد یعنی 99.5 درصد احتمال به دنیا آمدن بچه سالم وجود دارد!
در مادران بالای 40 سال این ریسک کاهش می‌یابد و یک نفر از 250 نفر ممکن است به سندروم داون مبتلا باشد؛ به عبارت دیگر 99.96 بچه‌ها در مادران بالای 40 سال سالم به دنیا میایند!
در مادرانی که سن کمتر از 35 سال دارند آمار سندروم داون به یک هزارم میرسد یعنی 99.99 درصد فرزندان سالم به دنیا می‌آیند!
در مادران کوچکتر از 30 سال از 1500 کودک، یک نفر با سندروم داون به دنیا می‌آید اما ما همه را غربالگری می‌کنیم که همین احتمال‌های بسیار کم را پیدا کنیم.
در آیین‌نامه جدید غربالگری مادران باردار آمده‌اند و دوباره بر غربالگری تأکید کرده‌اند در حالی که اصلاً احتمال به دنیا آمدن جنین ناسالم در مادران زیر 30 سال بسیاربسیار کم است و نیاز به این میزان غربالگری نیست.