همشهری‌آنلاین-منهای سیاست: استیضاح یکی از ابزارهای نظارتی قوه مقننه محسوب می‌شودکه هیچ یک از در ۱۰ دوره پیشین مجلس از کنار آن نگذشته‌اند. اهرمی که در برخی موارد منجر به برکناری وزرای ناکارآمد شده است اما در بسیاری از موارد به ابقای وزیر استیضاح شده انجامیده است. در ۱۰ دوره مجلس نمایندگان ۳۰ بار وزرای دولت‌ها را استیضاح کردند که از این میان ۹ وزیر با رای مجلس از کابینه کنار رفتند و ۲۱ وزیر نیز توانستند در سمت خود ابقا شوند. به این ترتیب همه دولت‌ها چه با گرایش همسو با مجلس وقت و چه رویکرد غیرهمسو با استیضاح مواجه شدند و به نظر می‌رسد که دولت سیزدهم و مجلس یازدهم نیز از این روند مستثنی نشوند. هر چند که برخی تصور می‌کردند با توجه به یک دست بودن مجلس و هماهنگی و همگرایی با دولت دوره سیزدهم تبدیل به نخستین دوره بدون استیضاح در ادوار مجلس شود. اما ببینیم که دوره‌های مختلف آمار استیضاح‌ها به تفکیک دولت‌ها چطور بوده و کدام وزرا و وزارت‌خانه بیشترین آمار استیضاح و پاسخگویی به مجلس را داشتند.
آغاز استیضاح از سومین دولت
اولین استیضاح پس از انقلاب به دولت سوم برمی‌گردد. در این دوره وزیر مسکن و شهرسازی استیضاح شد که توانست در سمت خود ابقا شود. همچنین در دولت چهارم و تا پایان سال ۶۸ وزرای کشور و صنایع سنگین نیز از سوی مجلس استیضاح شدند اما توانستند بار دیگر از نمایندگان رای اعتماد بگیرند. در دولت‌های مرحوم هاشمی رفسنجانی نیز ۴ استیضاح انجام شد که رییس‌جمهوری فقط در یکی از آن‌ها حضور داشت. نخستین وزیر دولت پنجم وزیر بهداشت بود که خیلی زود یعنی پس از یک سال با رای مجلس از کابینه کنار رفت. تا پایان دولت ششم هاشمی رفسنجانی سه وزیر دیگر نیز استیضاح شدند که شامل وزرای آموزش و پرورش، راه و ترابری، معادن و فلزات بودند اما هر سه توانستند نمایندگان مجلس را برای ابقا در کرسی وزارت قانع کنند.
اوج‌گیری استیضاح‌ها در دولت‌های هفتم و هشتم
به گزارش همشهری آنلاین ،آمار استیضاح‌ها در دولت هفتم و هشتم ناگهان بالا رفت. در این دولت ۷ استیضاح انجام شد که ۴ مورد آن در مجلس ششم رخ داد. این در حالی بود که مجلس یک‌دست اصلاح‌طلب ششم همگرایی زیادی با دولت وقت داشت. در دو دولت سیدمحمد خاتمی وزرای کشور، فرهنگ ، مسکن و شهرسازی، بهداشت، آموزش و پرورش، ارتباطات و راه و ترابری استیضاح شدند که از این میان عبدالله نوری وزیر کشور و احمد خرم وزیر راه با رای مجلس صندلی وزارت را ترک کردند و از کابینه کنار رفتند.
دولت نهم و دهم نیز مثل دو دولت پیشین با ۷ استیضاح مواجه شد. نکته اینجا بود که محمود احمدی نژاد بر خلاف روسای‌جمهور پیشین تقریبا در همه جلسات استیضاح وزرای خود حضور داشت. وزرای کشاورزی، آموزش و پرورش، کشور، راه و ترابری، نیرو، اقتصاد، کار و امور اجتماعی در دو دولت او استیضاح شدند. اما در نهایت سه وزیر یعنی علی کردان وزیر کشور، حمید بهبهانی وزیر راه، و عبدالرضا شیخ‌الاسلامی وزیر کار از کابینه کنار رفتند.
دولت یازدهم دوازدهم؛ رکوردار بیشترین وزرای استیضاح‌ها
بیشترین آمار استیضاح وزرا برای دولت‌های یازدهم و دوازدهم است. در این دوره در مجموع ۹ استیضاح انجام شد که شامل وزرای علوم، آموزش و پرورش، راه و شهرسازی، کار، کشاورزی و اقتصاد بود. در نهایت نیز رضا فرجی دانا وزیر علوم و مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد و علی ربیعی وزیر کار با رای مجلس از کابینه خدا حافظی کردند. در این میان فرجی دانا پس تنها پس از یک سال حضور در دولت سال ۹۳ استیضاح شد و کنار رفت.
مجلس یازدهم؛ بیشترین کارت زرد، کمترین استیضاح
با روی کار آمدن مجلس یازدهم اما در قریب به ۱۴ ماه هیچ استیضاحی در دولت دوازدهم انجام نشد. هر چند که نمایندگان در این مدت بیشترین کارت زرد را به وزرای دولت دادند و بارها نیز بحث استیضاح وزرا و حتی حسن روحانی رییس‌جمهوری مطرح شد اما هرگز به جریان نیفتاد. حالا دولت سیزدهم نیز در آستانه یک سالگی با استیضاح مجلس روبه‌رو شده است. طرح استیضاح رضا فاطمی امین وزیر صنعت، معدن و تجارت در مجلس به جریان افتاده و تا لحظه تنظیم این گزارش به گفته اعضای کمیسیون صنایع ۳۵ امضا برای استیضاح او وجود دارد.
رکوردهای استیضاح در ادوار مجلس
عباس آخوندی وزیر راه دولت یازدهم و دوازدهم با طرح ۳ استیضاح بیشترین پاسخگویی را به مجلس داشته است. همچنین وزرای مسکن، راه و شهرسازی با ۵ استیضاح، وزرای راه و ترابری، وزرای کشور، وزاری تعاون، کار، رفاه و امور اجتماعی و وزاری آموزش و پرورش نیز هر یک با ۳ استیضاح بیشترین آمار استیضاح در دولت‌ها را داشتند.
در این میان مجلس دهم با ۶ استیضاح در ادوار مجلس رکوردار استیضاح محسوب می‌شود و پس از نمایندگان دوره دهم نمایندگان مجلس‌های ششم، هشتم و نهم با ۴ استیضاح قرار دارند. در بین همه وزرایی که استیضاح شدند نیز عبدالرضا شیخ‌الاسلامی وزیر کار دولت دهم با ۱۹۲ رای منفی و علی کردان وزیر کشور دولت نهم با ۱۸۸ رای منفی وزرای دولت‌های نهم و دهم بیشترین رای منفی را گرفتند.
اما استیضاح‌های پرمناقشه نیز بخش دیگری از روابط میان دولت‌ها و نمایندگان مجلس بوده است. از جمله این استیضاح‌های پرحاشیه و جدل باید به استیضاح عطاءالله مهاجرانی وزیر فرهنگ و ارشاد در سال ۷۸ به دلیل ایجاد تغییر در برخشی از سیاست‌گذاری فرهنگی و علی کردان وزیر کشور در سال ۸۷ به دلیل شبهه در مدارک دانشگاهی او اشاره کرد. همچنین رضا فرجی دانا وزیر علوم در سال ۹۳ به دلیل برخی انتصابات و عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی در سال ۹۶ به دلیل ادعای سوءمدیریت و فساد در وزارت‌خانه استیضاح‌های پرسروصدایی داشتند. استیضاح علی ربیعی وزیر تعاون، کار، رفاه و امور اجتماعی در مرداد ۹۷ به دلیل افشای فساد نهان و رانت میان برخی نمایندگان و دولت نیز تا مدت‌ها حواشی بسیار داشت و درباره آن صحبت‌های زیادی شد.
در چنین شرایطی باید دید که روابط مجلس یازدهم و دولت سیزدهم که تاکنون در مسیر همگرایی بوده چطور پیش می‌رود و استیضاح وزرا تا چه اندازه در راستای سیاست‌های ترمیم کابینه دولت قرار دارد.