به گزارش همشهری‌آنلاین، هدایت تحصیلی هر ساله پس از ارائه کارنامه یک سال تحصیلی به دانش‌آموزان آغاز خواهد شد، این فرایند معمولاً در اواسط تیرماه است، گرچه نمی‌توان تاریخ دقیقی برای آن در نظر گرفت.
هر منطقه‌ای که با اتمام تصحیح اوراق و پایان‌بندی کارنامه، آمادگی داشته باشد می‌تواند روال هدایت تحصیلی را انجام دهد که بتدریج در سراسر مناطق اجرایی خواهد شد. هدایت تحصیلی یکی از چالش‌برانگیزترین تصمیمات در دوره تحصیل افراد است؛ چرا که انتخاب رشته تمام مسیر تحصیلی، اجتماعی و فرهنگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
سال‌ها شعار انتخاب رشته بر علاقه و توانایی دانش‌آموز متمرکز می‌شد، اما اکنون هدف فراتر از آن رفته و دانش‌آموزان باید از پایه دهم که وارد متوسطه دوم می‌شوند در توسعه کشور خود سهیم باشند.کارشناسان و معاونان وزارت آموزش و پرورش این توسعه را متوجه رشته‌های مهارتی می‌دانند، گرچه نمی‌توان منکر موج عجیب دانش‌آموزان به سمت رشته تجربی برای پذیرش در رشته پزشکی شد، اما گفته می‌شود آینده از آن افرادی است که در رشته‌های ریاضی فیزیک، فنی و حرفه‌ای و علوم پایه تحصیل می‌کنند.
امسال متقاضیان کنکور در رشته انسانی هم غیرقابل پیش‌بینی شد و همپای تجربی رسید و ممکن است در رشته‌های متوسطه دوم نیز متقاضی زیاد شود.اگر به آموزش و پرورش بازگردیم، دستورالعمل هدایت تحصیلی عملاً در این سال‌ها نتوانسته است به شکلی فرایندی به انتخاب رشته دانش‌آموزان در متوسطه دوم بر حسب استعداد، شایستگی‌ها و نیاز جامعه تبدیل شود و تنها محتوایی روی کاغذ باقی مانده است.
شاهد این ادعا را می‌توان‌عدم توان آموزش و پرورش برای معرفی رشته‌های فنی و حرفه‌ای به دانش‌آموزان، بی‌سرانجامی طرح شهاب که قرار بود خروجی استعدادیابی دانش‌آموزان در دوره دبستان باشد و به هدایت تحصیلی بینجامد و کمبود حدود ۲۰ تا ۳۰ هزار مشاور مدرسه که از الزامات اجرای این طرح است و در نهایت نمره‌سالاری در این طرح ذکر کرد.آموزش و پرورش همواره ادعای این را دارد که در صدد افزایش دانش‌آموزان در رشته‌های مهارتی است، اما متأسفانه هر ساله دانش‌آموزان برای تحصیل در رشته تجربی گوی سبقت را از سایر دانش‌آموزان می‌ربایند
این آمار کاذبی است که کمبود دانش‌آموزان در رشته ریاضی فیزیک را محسوس‌تر می‌کند. همچنان حدود ۶۰ درصد داوطلبان کنکور رشته تجربی را انتخاب می‌کنند و این یعنی شکست هدایت تحصیلی، زیرا از هر ۱۰۶ دانش‌آموز در رشته تجربی فقط یک نفر از آنها شانس قبولی در رشته پزشکی را دارد.
روند هدایت تحصیلی و تلاش برای سوق دادن دانش‌آموزان به سمت توسعه بازار کار کشور را در گفت‌وگو با معاون متوسطه وزارت آموزش و پرورش مورد بررسی قرار داده ایم. مهدی کاظمی، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش درباره اصلاحاتی که باید بر روند هدایت تحصیلی صورت بگیرد، گفت: ما تغییر خاصی را در روند هدایت تحصیلی نداریم به دلیل اینکه قانون نظام جامع آموزش و تربیت فنی موضوع را تعیین کرده و تنها تفاوت این است که قانون نظام جامع تعیین و تصویب شده و قبل از سال، یعنی در پایان سال ۱۴۰۰ تصویب شد و ما باید متناسب با آن برنامه‌ریزی لازم را انجام دهیم.
فرایند هدایت تحصیلی که ما به دنبال آن هستیم از چهارم دبستان آغاز می‌شود
وی در ادامه گفت: آنچه که طبق این آیین‌نامه اتفاق می‌افتد، این است که باید هدایت تحصیلی به صورت فرایندی باشد، همچنین آن فرایندی که ما دنبال آن هستیم از پایان دوره ابتدایی یعنی در پایه چهارم دبستان آغاز خواهد شد و در دوره متوسطه اول و نهایتاً تا پایه نهم ادامه دارد که پس از آن دانش‌آموزان برای پایه دهم انتخاب رشته را انجام داده‌اند.کاظمی در ادامه گفت: طبیعتاً پارامترهای مختلفی در این خصوص نقش دارد، از جمله تست‌های چندگانه که برای کشف استعداد و علاقه دانش‌آموزان در نظر گرفته می‌شود؛ همچنین رغبت دانش‌آموزان برای انتخاب رشته بسیار مؤثر است. علاوه بر این، عملکرد دانش‌آموزان در دوره متوسطه اول در دروس مختلف ارزیابی می‌شود.
وی با اشاره به طرح جدید معاونت متوسطه برای روند هدایت تحصیلی از سال آینده که پایه هفتم را مورد توجه قرار داده است، توضیح داد: نظر معلمان و اولیای دانش‌آموزان هم اهمیت بسیاری دارد، اما آنچه که ما در معاونت متوسطه به دنبال آن هستیم، برنامه‌ریزی دقیق آموزشی با کمک معلمان برای متوسطه اول بویژه پایه هفتم است. البته این طرح برای هدایت تحصیلی سال آینده خواهد رسید.
برای این طرح باید از ابتدای سال آموزشی برنامه‌ریزی صورت بگیرد، بدین صورت که دوره‌های آموزشی را برای معلمان در نظر خواهیم گرفت تا فرایند تحصیلات تکمیلی با شیوه درست‌تری انجام شود.
کاهش شدید دانش‌آموز در رشته ریاضی‌فیزیک
معاون وزیر آموزش و پرورش درباره توجه به بازار کار در امر هدایت تحصیلی اظهار داشت: امسال فرایند هدایت تحصیلی به همان رویه سال گذشته انجام شد، ولی یک نکته مهم نیاز جامعه به بازار کار امروز است.
زیرا معتقدیم، نیاز بازار کار باید جدی گرفته شده و این مورد در جهت توسعه اقتصادی آینده کشور لحاظ شود، بنابراین هدایت تحصیلی باید متناسب با این مهم انجام شود.
وی درباره کاهش دانش‌آموزان رشته ریاضی فیزیک گفت: ما طی سال‌های گذشته بخصوص در هشت سال اخیر با کاهش شدید دانش‌آموزان در رشته ریاضی فیزیک مواجه بوده‌ایم که این طبیعتاً متناسب با نیازهای کشور در آینده نیست و حتماً باید اقدام ویژه‌ای در این راستا انجام دهیم که یکی از اولویت‌های ما توسعه سهم دانش‌آموزان رشته ریاضی فیزیک در سال‌های آتی است.
کاظمی در پاسخ به این سؤال که آیا کاهش متقاضی در رشته ریاضی فیزیک مربوط به نبود اشتغال در این حوزه می‌شود یا دشواری دروس؟ گفت: شاید در حال حاضر بحث شغل خیلی مطرح نباشد زیرا بازار کار به نسبت شرایط کنونی وضعیت مناسبی دارد، اما در رشته‌های فنی و حرفه‌ای عمدتاً می‌توان شاهد خوداشتغالی‌های بیشتری هم باشیم.
وی درباره ذهنیت‌هایی که نسبت به دشواری رشته ریاضی وجود دارد، بیان کرد: بالاخره ذهنیتی از گذشته وجود دارد که رشته ریاضی فیزیک رشته دشواری است و یکی از علل می‌تواند این طرز تفکر باشد، اما لزوماً دلیل اصلی کاهش متقاضی در رشته ریاضی فیزیک نیست. هدفگذاری و برنامه‌ریزی در این راستا بسیار مهم است و شاید خیلی با اولویت و جدیت طی هفت، هشت سال گذشته برنامه‌ای برای آن وجود نداشته است.
معاون وزیر آموزش و پرورش گفت: ما بیشترین افت دانش‌آموز در رشته ریاضی فیزیک را طی هشت سال اخیر داشتیم و از میزان سهم ۲۸ درصد به ۱۴.۷ درصد دانش‌آموز رسیده‌ایم. این آمار مربوط به رشته ریاضی فیزیک در سال ۹۹ است. یک علت کاهش تقاضا در رشته ریاضی فیزیک، تقاضای کاذب برای رشته علوم تجربی است. بالاخره تب پزشک شدن در میان دانش‌آموزان ما وجود دارد و این قضیه در کاهش دانش‌آموز در رشته ریاضی فیزیک تأثیرگذار بوده است، اما به طور کلی باید نیازهای کشور را در انتخاب رشته نیز در نظر بگیریم.
رشته‌های ریاضی فیزیک و فنی مهندسی در آینده بازار کار خوبی خواهند داشت
کاظمی در ادامه با تأکید بر رشد اشتغال در رشته‌های ریاضی و علوم پایه خاطرنشان کرد: به نظر می‌آید بر اساس مشاغل آینده که رصد شده است رشته ریاضی فیزیک و فارغ‌التحصیلان آن، همچنین گروه علوم پایه و فنی مهندسی در آینده نه چندان دور وضعیت بازار کار خوبی خواهند داشت.
البته روند توسعه در دنیا در حال حرکت به این نوع رشته‌ها و مشاغل است. مشاغل آینده را که رصد می‌کنیم، می‌بینیم در ذیل این رشته‌ها قرار دارند و قطعاً نیاز بازار کار در این رشته‌ها رشد خواهد کرد.
وی در پاسخ به این سؤال که بارها از طرف وزارت آموزش و پرورش تأکید شده، باید ۵۰ درصد دانش‌آموزان در رشته‌های مهارتی و فنی تحصیل کنند، اکنون برنامه معاونت متوسطه برای افزایش دانش‌آموزان در این رشته و سوق دادن آنها به سمت رشته‌های مهارتی چیست، گفت: یکی از بحث‌هایی که داشتیم، طبق مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش، عدد حضور دانش‌آموزان در رشته‌های مهارتی باید به میزان ۴۸.۲۶ درصد می‌رسید و بر اساس قانون برنامه ششم توسعه باید این عدد ۵۰ درصد باشد.
تلاش‌هایی هم در این مدت صورت گرفته، ولی آنچه که اتفاق افتاده این است که، آمار دانش‌آموزان در پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم رشته فنی و حرفه‌ای ۳۵.۶۷ درصد است.معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش بر توسعه رشته‌های مهارتی با کمک صاحبان صنایع تأکید کرد و گفت: از این رو یکی از برنامه‌ها و اولویت‌های معاونت آموزش متوسطه، توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای با مشارکت صاحبان صنایع، مشاغل و همچنین ایجاد هنرستان‌ها در جوار کارخانه است، زیرا نیاز به بازار کار در این خصوص برای ما بسیار مهم است که اینها هم در راستای توسعه کمی و کیفی آموزش قرار دارد.
ما معتقدیم اگر نگاه آینده‌پژوهانه به موضوع توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای داشته باشیم، طبیعتاً توسعه مهارتی باید با استفاده از صاحبان صنعت، مشاغل و شهرک‌های صنعتی و بخش‌های مختلف اقتصادی اتفاق بیفتد.
وی اضافه کرد: ما اکنون پیگیریم تا توسعه را با ایجاد هنرستان‌ها در جوار کارخانه پیش ببریم و با این اولویت برنامه‌ریزی توسعه را پیش می‌بریم. برای سال تحصیلی آینده هدفگذاری کردیم تا آمار دانش‌آموزان رشته‌های مهارتی را به ۴۰ درصد برسانیم، اما این کار هم شرایط و الزامات خاص خودش را می‌طلبد و ان‌شاءلله برنامه‌ریزی‌های انجام شده محقق شود.
کاظمی در واکنش به اجبار والدین در انتخاب رشته و حتی تحت تأثیر قرار گرفتن دانش‌آموزان نسبت به جو جامعه برای انتخاب رشته‌هایی از جمله تجربی و تأثیری که روی دانش‌آموزان و روند تحصیل آنها خواهد گذاشت، توضیح داد: موضوع انتخاب رشته بسیار مهم است، بالاخره دانش‌آموز در پایان پایه نهم انتخاب می‌کند که در چه رشته‌ای تحصیل کند. وقتی دانش‌آموز رشته هنرستانی یا نظری را انتخاب می‌کند تا پایان تحصیل در همان مسیر خواهد بود به همین خاطر است که هدایت تحصیلی مهم و حیاتی است و همه ما از مسئولین گرفته تا خانواده و خود دانش‌آموزان باید نسبت به این مسأله احساس مسئولیت کنند. البته رسانه در این زمینه می‌تواند نقش کلیدی ایفا کند.
برخی از انتخاب‌ها تحت تأثیر فضای احساسی و عاطفی صورت می‌گیرد
معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: همه باید کمک کنند تا دانش‌آموزان انتخاب درستی داشته باشند؛ برخی از انتخاب‌ها تحت تأثیر فضای احساسی و عاطفی صورت می‌گیرد و دانش‌آموزان
بعضاً به علت نظرات خانواده عمل می‌کنند، زیرا برخی پدر و مادرها از فرزندان خود انتظار دارند، آمال و آرزوهای آنها در دوران جوانی را محقق کنند که ممکن است این مسیر با علاقه دانش‌آموز نباشد. ما باید کمک کنیم که این نظرات با هم همگرایی داشته باشد تا دانش‌آموز به درستی انتخاب کند. طبیعتاً والدین و معلمان به دلیل ارتباطی که با دانش‌آموزان دارند باید آنها را به مسیر درستی سوق دهند و در این خصوص سعی کنیم آگاهی دانش‌آموزان با تحلیل به یک انتخاب درست منجر شود.
کاظمی بیان کرد: اغلب دانش‌آموزان با توجه به رشته پزشکی وارد رشته علوم تجربی می‌شوند و بالاخره از مجموعه ۱۰۶ نفر، فقط یک نفر در رشته پزشکی پذیرفته می‌شود. لذا بقیه دانش‌آموزان در صورت عدم موفقیت با مشکل مواجه می‌شوند. نتایج آزمون کنکور سراسری سال گذشته نیز حاکی از این موضوع است که نسبت دانشجویان پذیرفته شده در رشته ریاضی به ثبت‌نام شدگان ۶۶.۱ درصد بوده ولی در رشته علوم تجربی آمار پذیرفته‌شدگان فقط ۱۴.۴ درصد نسبت به ثبت‌نام شدگان بوده است.
وی خاطرنشان کرد: همین آمار نشان می‌دهد که ظرفیت، متناسب با تعداد متقاضیان نیست و هر سال ظرفیت پشت کنکوری‌ها برای رشته تجربی افزایش می‌یابد و فشار و استرس شدیدی به دانش‌آموزان وارد می‌کند. ما باید اینها را در نظر بگیریم، ضمن اینکه آینده انتخاب رشته تحصیلی و آینده شغلی دانش‌آموزان باید متناسب با سیاست‌های توسعه‌ای کشور باشد. انتخاب رشته و هدایت تحصیلی دانش‌آموزان باید به صورت متوازن و نیاز بازار کار کشور در راستای توسعه‌ای باشد، اما در این خصوص نقش معلمان برای بهبود فرایند تحصیلی بسیار مهم است. معاون متوسطه آموزش و پرورش با اشاره به نقش معاونت پرورشی در هدایت تحصیلی دانش‌آموزان، گفت: هرچند که بخشی از فرایند هدایت تحصیلی در معاونت متوسطه به عهده ما است اما بخش دیگر آن در معاونت پرورشی شکل می‌گیرد. ما خودمان را موظف می‌دانیم در این راستا برای مشارکت بیشتر معلمان در فرایند هدایت تحصیلی اقدام کنیم.
کاهش میانگین نمره دانش‌آموزان
کاظمی در پاسخ به این سؤال که علیرضا منادی سفیدان، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی میانگین معدل دانش‌آموزان متوسطه را ۱۰ و ۱۱ و میانگین دانش‌آموزان فنی را ۸، ۹ اعلام کرد. علت افت معدل در دانش‌آموزان چیست، گفت: البته میانگین نمرات دانش‌آموزان ما طی سال‌های گذشته روند کاهشی نداشته اما باز هم عدد پایینی است. عددی که عنوان شده نمره پایانی دانش‌آموزان نبوده زیرا نمره پایانی ماحصل عملکرد یکساله آنها است.وی ادامه داد: آنچه در معدل دانش‌آموزان تأثیرگذار بوده عملکرد یکساله نوبت اول و نمره‌های مستمر آنها است، ولی روند نمرات کاهشی نبوده است. سال‌ها، به‌جز این دو سال که شاهد شیوع کرونا بودیم، به صورت میانگین میزان کاهش نمره‌ها ۸۷ صدم بوده است.
معاون وزیر آموزش و پرورش در پاسخ به این سؤال که برنامه معاونت متوسطه برای ارتقای معدل دانش‌آموزان چیست و چقدر می‌توان گفت معلمان در این خصوص کم‌کاری کرده‌اند، گفت: معلمان کم‌کاری نداشته و هرچقدر که توانسته‌اند تلاش خود را کرده‌اند، البته عوامل مختلفی مثل شیوع کرونا و آموزش غیرحضوری تأثیر زیادی داشت، این موضوع در تمام دنیا محسوس بوده و ثابت شده است.
وی با اشاره به اینکه زمان آموزش در دوران کرونا کم شد، گفت: ما در شرایط غیرحضوری آموزش‌مان کمتر بود، بدین صورت که پژوهش‌های داخلی و بین‌المللی حاکی از آن است؛ آموزش‌ها در هفته بین ۴ تا ۸ ساعت، کمتر از قبل ارائه شدند. طبیعتاً این نوع عوامل هم تأثیرگذار است به همین خاطر ما یک برنامه تابستانی با عنوان طرح «جبران و تثبیت یادگیری» را پیش‌بینی کردیم.
کاظمی درباره کاهش نمره دانش‌آموزانی که در امتحانات نهایی شرکت کردند، گفت: وضعیت دو سال و نیم گذشته قطعاً بر معدل و نمره دانش‌آموزان تأثیر گذاشته است، مثلاً ما در سایر پایه‌ها به‌جز امتحان نهایی افزایش معدل دانش‌آموزان را داشتیم، یعنی در مجموع نمره امتحانات نهایی کاهش داشته و این تحت تأثیر آموزش غیرحضوری بوده است.
افت یادگیری در رشته‌های تحلیلی مانند علوم انسانی، معارف و برخی دروس رشته ریاضی فیزیک
معاون متوسطه آموزش و پرورش گفت: وضعیت دروس با هم متفاوت است، این را بر اساس پژوهش‌ها و بررسی میدانی به شما می‌گویم؛ بیشترین افت را در دروس تحلیلی چه در مقاطع ابتدایی و چه در مقاطع متوسطه اول و دوم داشته‌ایم. همچنین افت قابل ملاحظه‌ای در رشته‌های تحلیلی علوم انسانی، علوم معارف و برخی دروس رشته ریاضی فیزیک مشاهده شده است.
وی تأکید کرد: در این مدت برنامه درسی نیز تغییر کرده که متناسب با آن باید برنامه آموزشی برای معلمان تدوین شود. کاظمی با اعلام اجرای طرح «جبران و تثبیت یادگیری» در تابستان گفت: با توجه به بررسی‌هایی که انجام داده‌ایم، برنامه «جبران و تثبیت یادگیری» را برای دانش‌آموزان ابتدایی تا پایان مقطع یازدهم متوسطه برنامه‌ریزی کرده‌ایم. دانش‌آموزان متوسطه اول و دوم در پایه دهم و یازدهم مشمول این طرح هستند. حداکثر ۳۶ ساعت آموزش را برای چهار عنوان درسی پیش‌بینی کردیم تا دانش‌آموزانی که بیشترین افت را داشتند و حدود ۲۰ درصد می‌شوند، از این فرصت استفاده کنند.
معاون متوسطه وزارت آموزش و پرورش در پایان توضیح داد: دو گروه در متوسطه مشمول این طرح می‌شوند؛ گروه اول دانش‌آموزانی که حد نصاب قبولی را کسب نکرده‌اند، گروه دوم دانش‌آموزانی که حد نصاب قبولی را متناسب با آیین‌نامه کسب کرده‌اند، اما شورای مدرسه تشخیص می‌دهد برای تعمیق یادگیری، شرکت آنها در طرح «جبران و تثبیت یادگیری» ضرورت دارد.