حج در لغت به معنی قصد و هدف قراردادن کار معین است و در اصطلاح فقه اسلامی به قصد رفتن به سوی مکه و خانه خدا در روزهای معینی از سال به هدف انجام تکالیف دینی آن است.
بر هر مسلمانی واجب است با داشتن شرایط برای یک بار در عمر خود آن را انجام دهد و انجام ندادن آن با دارا بودن شرایط و اقرار و اعتراف به وجوب آن از گناهان کبیره شمرده شده است.
عبادت حج از سنن یکتا پرستی حضرت ابراهیم (ع) است که پس از قرن‌ها فراموشی و انحراف و آلودگی به مظاهر شرک بت پرستی، پیامبر اسلام (ص) آن را مجددا احیا نمود و مسلمانان را به انجام آن تشویق کرد.
شرایط واجب شدن حج از منظر فقهای امامیه:
- بلوغ و دارا بودن رشد عقلی
- آزادی
- دارا بودن لوازم و وسائل سفر
- فراخی وقت و زمان کافی برای رسیدن به مکه
- صحت و سلامتی بدن
- امنیت راه
اقسام حج:
حج اِفراد: این گونه حج بر مسلمانی واجب است که فاصله منزل تا مسجدالحرام کمتر از ۸۸ کیلومتر بوده باشد.
حج قِرانْ: مانند حج اِفراد است.
حج تمتع: این گونه حج بر تمام کسانی واجب است که فاصله وطن و منزلگاه دائمی آنها تا مکه و مسجدالحرام بیش از ۸۸ کیلومتر بوده باشد. از این رو بیشتر مسلمانان این گونه حج را بجا می آورند.
حج تمتع از دو عبادت جداگانه ولی پیوسته به هم تشکیل شده است که عبارتند از: عمره تمتع، حج تمتع.
مقصود از پیوسته و جداگانه بودن این دو عبادت این است که مسلمان حج‌گزار می‌بایست عمره تمتع را با شرایطی و در حال احرام پیش از روز نهم ذیحجه به جای آورده و آن گاه از احرام بیرون می‌آید، لیکن در فاصله میان پایان یافتن مناسک عمره تمتع و روز نهم ذیحجه حق بیرون رفتن از مکه را نداشته و باید خود را برای حج تمتع و پوشیدن احرام و رفتن به سوی دشت عرفات در روز ذی‌الحجه آماده کند.
حج عمره: اصل عبادت عمره مستحبی بود و تنها در صورت استطاعت برای حج و یا نذر و یا با سوگند خوردن به انجام آن و یا عهد و پیمان بستن با خداوند برای انجام آن واجب می‌گردد.
عمره مفرده را می‌توان در تمام ماه‌های قمری انجام داد لیکن انجام آن در دو ماه رجب و رمضان نیکوتر است.
۱۳ اعمال واجب حج تمتع:
- پوشیدن لباس احرام درون شهر مکه یا درون مسجدالحرام پس از نیت حج تمتع.
- رسانیدن خود به صحرای عرفات به گونه‌ای که از ظهر شرعی تا غروب آفتاب روز نهم ذیحجه را در محدوده این دشت بگذارند.
- حرکت به سوی مشعرالحرام که در فاصله ده کیلومتری عرفات قراردارد و گذراندن تمامی شب تا هنگام طلوع آفتاب روز دهم ذیحجه را در آن.
- حرکت از دشت مشعر به سوی دشت منا از مسیر معینی که بدان وادی محسر گویند و پرتاپ نمودن سنگ ریزه به نخستین ستون شیطان (که به حجره عقبه شهرت دارد).
- قربانی نمودن گاو یا شتر یا گوسفند در قربانگاه منا در همان روز.
- تراشیدن سر یا کوتاه کردن قسمتی از موی آن در دشت منا.
- ماندن در منا در شب‌های یازدهم و دوازدهم ذیحجه.
- پرتاپ نمودن سنگ ریزه به سه ستون شیطان در روزهای یازدهم و دوازدهم.
- حرکت از منا به سوی مکه پس از ظهر شرعی روز دوازدهم ذیحجه و ۷ بار طواف نمودن گرد خانه کعبه که طواف حج تمتع شهرت دارد.
- خواندن دو رکعت نماز طواف پشت مقام حضرت ابراهیم (ع).
- ۷ بار سعی و راه رفتن بین صفا و مروه.
- انجام ۷ بار طواف دیگر گرد خانه خدا که میان شیعیان به طواف نساء و در میان سنیان به طواف وداع شهرت دارد.
- بجای آوردن دو رکعت نماز طواف نساء پشت مقام حضرت ابراهیم (ع).
بدین سان مناسک و کارهای واجب حج تمتع به پایان می‌رسد و مسلمان (حاجی) و تکلیف حج از او برداشته می‌شود.
فضیلت و حکمت تشریع آن:
در برخی از روایات خداوند برای هر قدمی که حج‌گزار در راه مکه و رسیدن به آن می‌گذارد وعدة ثواب و پاداشی دنیوی و اخروی داده است.
انجام فریضه حج و عمره و طواف بیت الله الحرام خود میزان و پاداش و ارزش‌گذاری کردارهای نیک مسلمانان است. یعنی انجام بسیاری از کارهای نیک (مثل زیارت امام حسین (ع) با تعدادی حج وعمره پاداش داده می‌شود.
همچنین حج به عنوان جایگاهی برای اجتماع سالیانه مسلمانان مورد خواسته و نظر شریعت بوده و شرع بسیاری از مسلمانان متمکن و دارا را به رفتن سوی آن برای به دست آوردن منافع دینوی و اخروی آن تشویق نموده است.
میزان و اصل در حج ابراهیمی که پیامبر(ص) احیاء کننده آن است حجی است که حج‌گزار آگاهانه در مقام تقرب به درگاه پروردگار و برای زدودن زنگار خود پرستی و دنیا پرستی و منیتهای پلید نفس اماره، و وسوسه‌های شیاطین انس و جن بدان قیام کند و حجی است که حج‌گزار با آگاهی و آشنایی با اولیایی که خداوند آنان را ولی قرار داده و ولایت امر را به آنان سپرده است انجام پذیرد.
در روایات متعددی آمده است که همه ساله امام زمان (عج) در حج مسلمانان شرکت کرده و در روز عرفه و صحرای عرفات ناظر و شاهد عبادت مردم خواهد بود، از این رو شرکت در حج وقوف در عرفات به گونه‌ای تجدید پیمان و بیعت با آن حضرت از سوی شیعیان شمرده می‌شود.
از سوی دیگر اجتماع و گرد آمدن جمعیت فراوانی از مسلمانان درحرم امن الهی یکی از عوامل بسیار مهم در نزدیکی و دوستی و الفت و رفع کدورت‌ها و فراهم آمدن برادری و همکاری شمرده شده است.
آخرین بروزرسانی چهارشنبه ۱ تیر ۱۴۰۱