همشهری آنلاین- محمد بیاتی: آخرین قسمت از سریال طنز «راز بقا» ساخته سعید آقاخانی و نویسندگی امیروفایی که در تولید سریال‌های پرمخاطب «نون خ» نیز با این کارگردان همکاری داشته در حالی از شبکه نمایش خانگی منتشر شد که بازتاب‌های فراوانی را در میان مخاطبان به دنبال داشته است. این سریال در حالی هفته گذشته به ایستگاه پایانی رسید که علاوه بر جذب مخاطب عام نگاه مثبت منتقدان را هم به خود جلب کرده‌است.
اگرچه پلتفرم فیلم‌نت به عنوان پخش‌کننده سریال رازبقا گستره مخاطبان محدودتری را نسبت به دیگر برندهای موجود در بازار شبکه نمایش خانگی به خود اختصاص می‌دهد اما آنچه مشخص است نخستین تجربه کارگردانی آقاخانی در این مدیای نوپا به سیاق دیگر آثار او با موفقیت همراه بوده است. با افشین علیار منتقد سینما و تلویزیون درباره کم و کیف سریال رازبقا که اگرچه شباهت‌هایی با سریال «نون خ» دارد اما در نهایت در دفاع از هویت مستقل خود موفق ظاهر می‌شود، گپ و گفتی صمیمانه انجام داده‌ایم.
مخاطبان وفادار به «نون خ»
افشین علیار منتقد سینما و تلویزیون راز بقا را به لحاظ تماتیک در ادامه دیگر آثار سعید آقاخانی در سریال‌سازی تلویزیونی می‌داند و می‌گوید: سعید آقاخانی هم مانند مهران مدیری و رضا عطاران در ساخت سریال‌های کمدی سبک و سیاق خاص خودش را دنبال می‌کند و امضای خودش را دارد. آقاخانی با جنس، لحن و زبانی که در کمدی‌هایش دارد و البته حجم تولیداتی که داشته موفق به جذب مخاطبان بسیاری شده است این اتفاق در این روزگار مخاطب حداقلی سینما و تلویزیون ایران اتفاق خوشایندی است.به هرحال مخاطبان آنقدر پیگیر و و فادار به آثار او بوده‌اند که مجموعه‌های قبلی او در بازپخش هم بیشترین آمار تماشا را به خود اختصاص می‌دهد.
علیار با اشاره به بحرانی که برای جذب مخاطب، گریبان سازندگان آثار کمدی را چه در تلویزیون و چه شبکه نمایش خانگی گرفته، ادامه می‌دهد: به طور کلی اغلب سریال‌هایی که در ژانر کمدی وارد شبکه خانگی هم شده است موفق به برقراری ارتباط درست با مخاطب نشده است و او را با خود همراه نمی‌کند. اغلب آنها در جذب مخاطب تا انتهای سریال ناکام مانده اند.
این منتقد با بیان وجوه کمتر تجربه شده این سریال می‌افزاید: آقاخانی مخاطب را می‌شناسد و می‌داند چطور و چگونه باید از او خنده بگیرد. او در رازبقا در کنار وجوه تجربه شده کمدی یک وجه تخیلی هم وارد داستان کرده که به موازات تم کمدی هم باورپذیر است و هم به نظر گام رو به جلویی محسوب می‌شود.
شاید یکی از نقدهای منفی که به این مجموعه وارد شده مسیر مشابه آن با مجموعه موفق «نون خ» است. به نظر می‌رسد تعمدی در نوشتن و اجرای راز بقا با المان‌هایی شبیه آن مجموعه وجود داشته است. علیار در این‌باره می‌گوید: یکی از نکاتی که به نظرم این فیلمساز را به سمت محافظه‌کاری برده، شخصیت‌پردازی و انتخاب بازیگر است. این اتفاق بیشتر از همه درباره شخصیت الماسی (که خودش آن را بازی می‌کند) و شباهت‌های آشکاری که با فریدون خانزاده سریال نون خ دارد افتاده است. هر دو این کاراکترها تقریبا «دانای جمع» هستند و مسئولیت رهبری بقیه شخصیت‌ها را به عهده می‌گیرند.
حاج آقا الماسی یا همان فریدون خانزاده؟
این فرمول به هر حال وقتی در فیلمنامه و شخصیت‌پردازی برخی آثار مخاطب پیدا می کند، متاسفانه کارگردان را از تجربه های جدید باز می‌دارد و او را به همان مسیر موفق قبلی سوق می‌دهد. این شباهت‌ها نه تنها در حضور دوباره برخی بازیگران نون خ بلکه حتی در شیوه حرف‌زدن الماسی و خانزاده هم رخ داده است. در این شباهت‌ها حتی پرداخت مناسبی به کاراکتر حاج آقا الماسی در حد فریدون خانزاده هم نشده است. به نظر من اگر سعید آقاخانی در نقش الماسی رازبقا حضور نداشت هم خللی در روند سریال رخ نمی داد.
یکی از نکات برجسته و قوت این سریال حضور متفاوت بازیگری مانند بهرام افشاری(رحیم تیمسار) و حسن معجونی (حاتم تیمسار) است. این حضور اما تا چه حد متکی به فیلمنامه و کارگردانی است و تا چه حد به قابلیت و توانایی‌های خود بازیگران. افشین علیار در این باره می‌گوید: به طور کلی کارنامه بازیگری بهرام افشاری نشان می‌دهد که بازیگر مستعد و توانمندی است. به نظرم نقش رحیم تیمسار در فیلمنامه رازبقا بر اساس جنس بازی افشاری نوشته شده است.
او در ادامه بیان می‌کند: جنس شوخی‌های رحیم تیمسار هم در حد و اندازه افشاری است و او توانسته دیالوگ‌ها را با چهره، بیان و بدن خود به خوبی کنترل کند. در واقع جریان کمدی را ما در تمام سکانس‌هایی که افشاری حضور دارد حس می‌کنیم. چه کمدی موقعیت و چه کلامی.
این منتقد با اشاره به انتخاب حسن معجونی در نقش حاتم تیمسار بیان می‌کند: حسن معجونی برای نقش حاتم تیمسار انتخاب مناسب و به جایی بوده هرچند به نظر می‌رسد نقش او در این سریال جای عمق و ابعاد بیشتری داشت. معجونی در بازیگری به ویژه کمدی قابلیت های خوبی دارد که در این سریال تا حدی نادیده گرفته شده است. شاید اگر آقاخانی بار کمدی بیشتری را از دوش خودش به عهده کاراکتر حاتم تیمسار (حسن معجونی) می‌گذاشت نتیجه بهتری به دست می‌آمد. او در این سریال در قالب آدمی که سودای جایگاه مقام کشوری دارد برای مخاطب معرفی بیشتری نمی‌شود و در حد و اندازه یک تیپ باقی می‌ماند.
فیلمنامه‌ایی منسجم که کمدی لحظه می‌آفریند
یکی از بیشترین نقدهایی که به سریال وارد شده این موضوع است که کمدی لحظه‌ای به تدریج جای فیلمنامه منسجم را در روایت راز بقا می‌گیرد. این منتقد سینما و تلویزیون با رد این مطلب توضیح می‌دهد: من اینطور فکر نمی‌کنم. اتفاقا در قیاس با دیگر آثار این روزهای کمدی که سطح مبتذلی دارد راز بقا فیلمنامه دارد اینکه فیلمنامه ضعیف است یا قوی مقوله دیگری‌ست که باید به آن پرداخته شود. اما راز بقا از معدود آثار کمدی‌ست که چه در تلویزیون و شبکه نمایش خانگی دارای فیلمنامه منسجم است. کمدی لحظه‌ای به خودی خود امتیاز منفی برای اثر نیست. نکته اینجاست که کمدی لحظه و موقعیت باید از دل فیلمنامه بیرون آمده باشد.
علیار در ادامه می‌گوید: در راز بقا یک خط روایی قابل قبول و مرسوم فیلمنامه دیده می‌شود و همه اجزا بر اساس متر و معیار فیلمنامه پیش می‌رود. چیدمان رخدادهای داستان راز بقا بر اثر لودگی و بداهه نیست. این موضوع در قیاس با دیگر آثار کمدی سال‌های اخیر بیشتر حس می‌شود که ما معمولا با یک بداهه‌پردازی صرف مواجهیم حتی دیالوگ‌ها هم بر اساس همان موقعیت‌های لحظه‌ای نوشته می‌شود.
اما آیا این سریال از منظر لذت و سرگرمی با توجه به همه نقاط ضعف و قوت خود و در قیاس با دیگر آثار کمدی فرصتی ایجاد کرد که مخاطب بدون افتادن در دام ابتذال از ته دل بخندد.
این منتقد سینما و تلویزیون در این‌باره می‌گوید: بر خلاف آنچه به نظر می‌رسد یکی از سخت‌ترین کارها خنداندن از ته دل مخاطب است. من بیشتر از آنکه خنده از ته دل را معیار مهمی بدانم. معتقدم خنده در تماشای یک اثر کمدی باید واقعی باشد.
مهم این است که مخاطب به چه موضوع و صحنه‌ای بخندد. به هر حال سعید آقاخانی می‌داند چطور با خلق موقعیت‌های کلامی باید از مخاطب خنده بگیرد. این خنده شاید از ته دل نباشد و ولی واقعی است. او در ادامه توضیح می‌دهد: اینکه او می‌تواند با چیدمان یک سکانس حتی بدون دیالوگ، موقعیت خنده‌آور خلق کند یعنی در اجرا کاربلد و موفق است. رازبقا به هیچ وجه خودش را به در و دیوار نمی زند تا از مخاطب خنده بگیرد و برای خنده‌دار جلوه دادن وارد ابتذال نمی‌شود. دیالوگ هایش یک‌دست و تمیز نوشته شده است.