دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی در زمره درمان‌های پرطرفدار در تمام دنیاست ولی باید گفت در ایران ما اطلاعات چندان دقیق و کاملی از این روش‌های درمانی در اختیار مردم قرار نگرفته است.
به انگیزه برگزاری هشتمین کنگره انجمن متخصصان ترمیمی ایران پای صحبت‌های رئیس این کنگره، دکتر فرخ آصف‌زاده نشستیم تا اطلاعات بیشتری از دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی در اختیار شما قرار دهیم. دکتر فرخ آصف‌زاده یکی از متخصصان صاحب‌نام و مطرح ایران در رشته دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی و عضو هیأت علمی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه شاهد است. این گفت‌وگو پیش از برگزاری کنگره انجام شده است.
- به عنوان شروع بحث، درباره محورهای هشتمین کنگره انجمن متخصصین ترمیمی ایران توضیح دهید؟
تمرکز ما در این کنگره بیشتر روی درمان‌های محافظه‌کارانه و دندانپزشکی زیبایی و روش‌های نوین در ترمیم تاج دندان است. جدا از همکاران داخلی از چند سخنران برجسته خارجی هم دعوت کرده‌ایم که در کنگره از نظراتشان استفاده خواهیم کرد.
- اصلا دندانپزشکی ترمیمی یعنی چه؟
دندانپزشکی ترمیمی قسمتی از علم دندانپزشکی است که در آن تاج دندان ترمیم و بازسازی می‌شود. در دندانپزشکی ترمیمی هدف ما روکش کردن دندان نیست بلکه ترمیم با اضافه‌کردن ماده مصنوعی انجام می‌شود، یعنی بافت‌های از دست رفته دندان با مواد ترمیمی بازسازی می‌شوند که امروزه عمدتا از جنس کامپوزیت (مواد ترمیمی همرنگ دندان) یا پرسلن (چینی) هستند.
با توجه به پیشرفت‌های اخیر در زمینه کامپوزیت‌ها، پرسلن‌ها و باندینگ (موادی که به واسطه آنها می‌توان مواد مختلف ترمیمی را به دندان یا به مواد ترمیمی دیگر چسباند) چند سالی است که رشته‌ای به نام دندانپزشکی زیبایی از دل رشته ترمیمی متولد شده است. به هر حال در رشته ترمیمی بیشتر از کامپوزیت و پرسلن استفاده می‌شود. ما آن قسمتی از دندان را که سالم مانده حفظ کرده و بافت‌های تخریب شده را با اضافه‌کردن مواد ترمیمی بازسازی می‌کنیم. البته اگر دندان در حدی تخریب شده باشد که تاج آن از بین رفته باشد، آن وقت دندان باید روکش شود که در حیطه کار پروتز است و به عنوان آخرین تیر ترکش برای حفظ دندان از آن استفاده می‌شود.
- چه اتفاقی می‌افتد که نسج دندان از بین می‌رود و چطور باید با آن مقابله کرد؟
پوسیدگی مهمترین عامل از بین رفتن نسوج دندانی است و به دلیل عدم‌رعایت بهداشت دهان و دندان اتفاق می‌افتد. جلوگیری از این قضیه به بحث رعایت بهداشت و پیشگیری مربوط می‌شود. از کودکی یعنی از زمانی که دندان شیری در داخل دهان ظاهر می‌شود باید با روش‌های مختلف از پوسیدگی پیشگیری کرد؛ روش‌هایی مثل مسواک زدن، اضافه کردن فلوراید به آب آشامیدنی شهری، استفاده از ژل‌های فلوراید، استفاده از نخ دندان و استفاده از فیشور سیلنت (شیارپوش). این وظیفه پدر و مادر است که از کودکی فرزند را به رعایت بهداشت دهان و دندان عادت بدهند. بچه باید از دوران کودکی تحت نظر دندانپزشک باشد تا سطوح صاف دندانی با فلوراید و شیارهای سطوح جونده با فیشور سیلنت در برابر پوسیدگی مقاوم شوند.
اگر هر دندانی در مراحل اولیه پوسیدگی تشخیص داده شود، می‌توان با یک ترمیم ساده یا حتی با فلورایدتراپی یا با روش‌های نوین‌تر آن را درمان کرد تا اینکه پوسیدگی به عصب برسد و نیاز به درمان ریشه و روکش داشته باشد.
- چه روش‌های نوینی برای درمان پوسیدگی دندان وجود دارد؟
در حال حاضر دستگاه‌های متعددی برای این کار روانه بازار شده که ما در کنگره خود آنها را معرفی خواهیم کرد. در یکی از این روش‌ها دستگاه مورد نظر روی دندان با پوسیدگی اولیه سطح جونده قرار داده شده و حالت خلأ روی دندان ایجاد می‌کند، سپس حجم بسیار بالایی از ازن را در مجاورت شیارهای پوسیده قرار می‌دهد. این کار باعث مرگ باکتری‌ها شده و سپس روی آن را با فیشور سیلنت پر می‌کنند. در نتیجه باکتری‌ها مرده، سطح دندان کاملا ضدعفونی شده و بدون اینکه دندان دست خورده باشد روی آن پوشانده می‌شود. به این ترتیب دندان فرصتی پیدا می‌کند تا مجددا مواد معدنی را جذب کند.
- یکی از مهمترین بحث‌های حال حاضر دندانپزشکی در تمام دنیا به درمان‌های زیبایی مربوط می‌شود. اصولا درمان زیبایی یعنی چه؟
چیزی که الان به عنوان دندانپزشکی زیبایی مطرح است سال‌های قبل از طرف دندانپزشکان مرتبط با هالیوود پایه‌ریزی شد. در دهه 40 یک دندانپزشک آمریکایی که بیمارانش بازیگران هالیوود بودند، چیزی ابداع کرد به نام لبخند هالیوودی(Hollywood Smile). او پوسته‌هایی شبیه لامینیت‌های چینی امروزی ولی از جنس آکریل درست می‌کرد و در مدت فیلمبرداری روی دندان بازیگران می‌چسباند. البته این کار موقت بود و آن پوسته خیلی زود از دندان جدا می‌شد. آن موقع نمی‌توانستند آن را به طور دائمی روی دندان بچسبانند.
این کار نوعی گریم کردن دندان بود. در 20 سال گذشته پیشرفت‌هایی که در زمینه پرسلن، باندینگ و کامپوزیت صورت گرفت باعث تکامل رشته دندانپزشکی زیبایی شد. به نحوی که این رشته از حالت تخصصی خارج شد و الان همه مردم می‌توانند از این امکانات درمانی استفاده کنند نه فقط هنرپیشه‌ها. این چیزی که امروزه به عنوان دندانپزشکی زیبایی مطرح می‌شود شامل درمان‌های همرنگ دندان‌ها با کامپوزیت، لامینیت، روکش‌های تمام سرامیک و بلیچینگ (سفید کردن دندان) است. البته دقت کنید که مثلا در ارتودنسی هم به نوعی دندانپزشکی زیبایی را داریم که دندان‌های نامرتب، شکل و وضعیت زیبا و متناسبی پیدا می‌کنند اما اینجا منظور ما از دندانپزشکی زیبایی آن چیزی است که از دندانپزشکی ترمیمی منشعب شده است؛ یعنی همین مواردی که در بالا ذکر کردیم.
نکته بسیار مهم در دندانپزشکی زیبایی این است که زیباتر کردن شکل و فرم دندان‌ها با حداقل تخریب نسج دندانی همراه بوده و کاملا محافظه‌کارانه است.
- بلیچینگ یکی از پرطرفدارترین درمان‌های دندانپزشکی زیبایی است که متقاضیان زیادی هم دارد. درباره این روش توضیح دهید.
بلیچینگ یعنی سفید کردن دندان با یک ماده اکسیدان. این ماده از سطح خلل و فرج میکروسکوپی مینا جذب دندان شده و رنگ دندان را سفید می‌کند که هم در مطب و هم در خانه قابل انجام است و توصیه بر این است که در کنار درمان در مطب حتما درمان در خانه هم طبق دستور دندانپزشک ادامه پیدا کند. این کار باید یکی، دو هفته انجام شود. بلیچینگ در مواردی استفاده می‌شود که فرم و ساختار دندان مناسب و سالم است و فقط رنگ آن باید تغییر کند، مثلا اگر دندانی جرم داشته باشد یا پوسیده باشد یا دندان پر از پرکردگی‌های متعدد قدیمی و نامناسب باشد بلیچینگ درمان مناسبی نخواهد بود. یا اگر فردی سیگاری باشد درصورتی که بلیچینگ انجام شود خیلی زود دوباره دندان‌ها رنگ می‌گیرند، همین طور اگر فردی قهوه یا چای زیاد مصرف می‌کند، در عین حال بیمار باید بهداشت مناسبی داشته باشد.
- یعنی اگر کسی زیاد سیگار بکشد یا چای و قهوه بخورد نمی‌تواند بلیچینگ کند؟
در این موارد ابتدا باید تصحیح عادات غذایی و ترک سیگار مد نظر قرار گیرد و اگر بیمار توانست عادات قبلی‌اش را اصلاح کند و بهداشت مناسبی هم داشته باشد آن موقع برایش بلیچینگ انجام می‌گیرد.
- دوام این درمان چقدر است؟
رنگ دندان بلیچینگ شده بسته به بهداشت و رژیم غذایی به رنگ قبلی برمی‌گردد. معمولا بلیچینگ باید هر 6 ماه تا یک سال تکرار شود.
- در حال حاضر کیت‌های بلیچینگ در داروخانه‌ها در دسترس مردم قراردارد. آیا استفاده از این کیت‌ها از نظر علمی تأیید شده است؟
این کیت‌ها توسط هیچکدام از انجمن‌های دندانپزشکی در سراسر دنیا تأیید نشده است و بهتر است مردم از آنها استفاده نکنند. بلیچینگ باید تحت نظارت دندانپزشک و با کیت‌های حرفه‌ای انجام شود. در خیلی از موارد مشکل بیمار اصلا با بلیچینگ حل نمی‌شود.
- ما همه روزه می‌بینیم که بسیاری از مردم می‌خواهند دندان‌هایشان را سفید کنند تا بشوند شبیه فلان هنرپیشه بدون اینکه عوامل دیگری مثل نژاد، رنگ پوست و ... را در نظر بگیرند و برای انجام این کار روش‌های مخربی را انتخاب می‌کنند. مثلا بدون مشورت دندانپزشک کیت‌های بلیچینگ را از داروخانه تهیه کرده و استفاده می‌کنند یا با خمیردندان‌های سفیدکننده و ساینده و با مسواک‌های زبر به‌شدت مسواک می‌زنند.
برخی از بیماران فکر می‌کنند با محکم مسواک زدن و استفاده از خمیردندان ساینده، دندان‌هایشان سفید می‌شود. این افراد نتیجه معکوس می‌گیرند چون مینای دندان ساییده شده و قسمت سفید آن از بین می‌رود و قسمت زرد دندان که همان عاج زیر میناست پدیدار می‌شود.
من بیماران زیادی دارم که با این روش‌ها مسواک زده‌اند و به من می‌گویند هرچه مسواک می‌زنیم دندانمان زردتر می‌شود! اینجا مینای دندان کاملا از بین رفته و عاج زردرنگ از زیر دیده می‌شود! با این روش ها لثه تحلیل می‌رود، ریشه دندان پدیدار شده و مشکلات دیگری هم به مشکل قبلی اضافه می‌شود. تازه بعضی‌ها بعد از مسواک لیموترش و آبلیمو هم روی دندان می‌مالند که اسید آنها مینا را بیش از پیش تخریب می‌کند. ما با موارد فراوانی از سایش سطوح صاف روبه‌رو هستیم که در اثر مسواک زدن شدید و استفاده از مواد اسیدی ایجاد شده. برای چنین بیمارانی اغلب نمی‌توان و نباید بلیچینگ کرد، چون به دندان صدمه بیشتری وارد می‌شود.
- به‌نظر می‌رسد این سفید کردن دندان‌ها و بلیچینگ بیشتر به‌صورت یک مد درآمده است؟
بله درست است. مسئله بلیچینگ الان به‌خصوص در آمریکا خیلی مد شده . آنجا دوست دارند رنگ دندان‌هایشان از حالت سفید طبیعی خارج شده و به سفید صدفی و غیرطبیعی تبدیل شود که این رنگ حتی در نمونه‌های رنگ دندانپزشکی وجود ندارد. دندان می‌شود شبیه یک کاشی سفید.این یک مد است و مثل هر مد دیگری لزوما چیز صحیحی نیست و الان وارد ایران هم شده است. تغییر رنگ دندان به این شکل مورد تأیید بسیاری از دندانپزشکان به‌خصوص دندانپزشکان آمریکایی نیست. خیلی از دندانپزشکان از جمله خود من این رنگ سفید را نمی‌پسندند چون غیرطبیعی است. آن رنگ سفیدی زیبا است که طبیعی باشد و به عوامل مختلفی بستگی دارد، مثل رنگ پوست، رنگ چشم و نوع لبخند و فرهنگی که فرد در آن زندگی می‌کند.
- فرهنگ چه تأثیری در این قضیه دارد؟
مثلا این رنگ سفید در اروپا بسیار کمتر طرفدار دارد چون این قبیل مدها در آمریکا به خاطر وجود هالیوود بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. همان طور که اشاره کردم دندانپزشکی زیبایی اصلا از هالیوود به‌وجود آمد. اکثر بازیگران هالیوود یا لامینیت دارند یا بلیچینگ انجام داده‌اند و دندان‌های طبیعی خودشان چنین رنگی ندارد. مردم هم به‌شدت تحت تأثیر رسانه‌ها هستند و می‌خواهند شبیه بازیگران باشند.
- لامینیت یکی دیگر از درمان های بسیار شایع و رایج دندانپزشکی زیبایی است، در این روش چه عملی انجام می‌شود؟
لامینیت همانطور که قبلا هم اشاره کردم برای بازیگران هالیوودی استفاده می‌شد ولی الآن یک ترمیم دائمی است و همه می‌توانند از آن استفاده کنند. این درمان تقریبا محافظه‌کارانه محسوب می‌شود و مثل روکش دور تا دور دندان تراشیده نمی‌شود. فقط سطح بیرونی دندان به مقدار بسیار کمی تراشیده شده و یک پوسته چینی شبیه ناخن مصنوعی که توسط لابراتوار ساخته می‌شود روی دندان به طور دائمی چسبانده می‌شود. لامینیت چون از جنس چینی است، نیاز به مراقبت‌های خاصی دارد.دندان‌هایی که سایز و ارتفاعشان کمی دچار مشکل است را می‌توان لامینیت کرد ولی باید مینای دندان کافی باشد.
اگر دندان‌ها ریز باشند و فواصل متعددی بین آنها وجود داشته باشد یا اگر درهم ریختگی مختصری در دندان‌ها وجود داشته باشد و فرد نخواهد ارتودنسی کند می‌توان آنها را با لامینیت مرتب کرد. البته اگر این درهم ریختگی در حد متوسط یا شدید باشد باید حتما با ارتودنسی درمان شود. تغییر رنگ‌های خیلی شدید مثل تغییر رنگ ناشی از تتراسیکلین که به بلیچینگ جواب نمی‌دهد با لامینیت به راحتی قابل درمان هستند. اگر در دندان‌های جلو چندین پرکردگی کامپوزیت قدیمی و نامناسب وجود دارد می‌توان تمام آنها را برداشت و روی همه را با لامینیت به‌صورت یک دست پوشاند. برای افرادی هم که دندان‌هایشان خیلی سریع و شدید رنگ می‌گیرد هم می‌توان از لامینیت استفاده کرد چون سطح آن صیقلی بوده و رنگ پذیری کمتری دارد.
- آیا همه می‌توانند از این درمان استفاده کنند؟
کسی که بهداشت خوبی ندارد، لثه‌هایش عفونی است یا دچار تحلیل شده است، یا اگر دندان‌ها بیش از حد کوتاه باشد یا مینای دندان از بین رفته باشد، دندان پوسیدگی‌های شدیدی داشته باشد یا نسج دندان خیلی تخریب شده باشد درمان لامینیت تجویز نمی‌شود.
- بعضی از بیماران اصرار دارند ترمیم‌های آمالگام( فلزی) دندان‌های عقبی‌شان با کامپوزیت جایگزین شود؟
اگر آمالگام‌ها سالم باشند و زیر آمالگام پوسیدگی نداشته باشد، من توصیه نمی‌کنم تعویض بشوند چون هر بار که دندان پر و خالی می‌شود مقداری از نسج سالم دندان هم ناخواسته از بین می‌رود.
- متأسفانه بعضی‌ها فکر می‌کنند دندان که پر شد دیگر ضد‌ضربه شده و نیازی به نخ و مسواک ندارد!
این طرز فکر کاملا اشتباه است. مثل همان طرز فکری که خیلی‌ها تا دندانشان درد نگیرد به دندانپزشک مراجعه نمی‌کنند. همه باید هر 6 ماه یکبار به دندانپزشک مراجعه کرده تا دندان‌هایشان چک شود و اگر نیازی به درمان هست انجام شود و آموزش بهداشت مجدد به بیمار داده شود. وقتی دندانی ترمیم می‌شود آسیب‌پذیرتر می‌شود و باید با دقت و وسواس بیشتری از آن مراقبت کرد.
- ویژگی‌های یک خمیردندان خوب چیست؟
فلوراید داشته باشد، قدرت پاک کردن آن مناسب باشد، باعث سایش و تخریب دندان نشود و حساسیت دندان را کاهش دهد. در ضمن درباره خمیر دندان‌های سفیدکننده که امروزه طرفداران زیادی دارد باید عرض کنم استفاده از این خمیردندان‌ها به عنوان روشی برای سفیدکردن دندان مورد تأیید نیست و نمی‌توانند دندان را سفید کنند.
خمیردندان‌هایی هم که تحت عنوان خمیردندان برای سیگاری‌ها در دسترس است مواد ساینده زیادی دارد تا بتواند جرم سیگار را پاک کند ولی فرد سیگاری هر بار که سیگار بکشد دوباره آن رنگ برمی‌گردد. بنابراین افراد سیگاری در درجه اول باید سیگار را ترک کنند و اگر به هر دلیلی نمی‌توانند این‌کار را انجام دهند بهتر است هر 6 ماه به مطب دندانپزشکی مراجعه کرده تا این رنگ‌ها به‌صورت حرفه‌ای و صحیح از روی دندان‌ها پاک شوند. بنابراین به طور کلی ما زیاد خمیردندان‌های سفیدکننده و ساینده را پیشنهاد نمی‌کنیم چون می‌توانند باعث از بین رفتن مینا و حساسیت دندان شوند.