همشهری‌آنلاین -یکتا فراهانی: ناباروری در زنان دلایل زیادی دارد. بیماری‌های زمینه‌ای، مشکلات رحم و تخمدان یا اختلالات هورمونی گاهی باعث ناباروری می‌شود. اما بیشتر زنانی که مشکل ناباروری دارند، با اقدام به موقع و انتخاب روش درمانی مناسب می‌توانند باردار شوند. به همین دلیل، مراجعۀ زودهنگام به پزشک و تشخیص و درمان ناباروری می‌تواند شانس زن را برای بارداری افزایش دهد.
تعریف ناباروری
دکتر اشرف آل‌یاسین، متخصص زنان و فلوشیپ ناباروری، استاد دانشگاه تهران و رییس بخش زنان بیمارستان دکتر شریعتی در مورد تعریف ناباروری می‌گوید: «زمانی می‌توانیم زوجی را نابارور بدانیم که قبل از ۳۵ سالگی و یک سال پس از ازدواج، با داشتن سه تا پنج بار رابطه زناشویی در هفته و بدون هیچ‌گونه روش جلوگیری از بارداری نتوانند صاحب فرزند شوند که این زمان در افراد بالای ۳۵ سال به ۶ ماه کاهش پیدا می‌کند. یعنی زوج ها با گذشت مدت زمان؛ در صورت بارور نشدن می‌توانند برای بررسی علل و عوامل آن به پزشک مراجعه کنند.»
درمان به موقع
به گفته آل‌یاسین، زوج‌ها می‌توانند با توجه به شرایط خود پس از شش ماه تا یک سال پس از ازدواج به پزشک مراجعه کنند. در سراسر ایران و در تمام استان‌ها نیز مراکز ناباروری به اندازه کافی وجود دارد و می‌توان گفت در کشور ما کمبودی در این خصوص وجود ندارد.
در مرحله نخست مراجعه؛ بررسی‌های لازم انجام می شود. یعنی شرح حال دقیقی از مرد و زن گرفته می‌شود چون باید مشخص شود که تخمک‌گذاری درست انجام می‌شود یا نه. همچنین با سونوگرافی از رحم، لوله‌های رحمی نیز بررسی می شوند. البته مرد نیز باید آزمایش اسپرم بدهد تا شرایط او مورد توجه قرار گیرد.
اهمیت سبک زندگی سالم و کاهش وزن
متخصص زنان می‌گوید پس از این بررسی‌ها و آزمایش‌های کامل از بیماران؛ خواسته می‌شود که اگر چاق هستند و اضافه وزن دارند سبک زندگی خود را تغییر دهند، تغذیه درستی داشته باشد و لاغر شوند، از مصرف سیگار و هرگونه دخانیات پرهیز کنند و از سلامت عمومی برخوردار باشند.
همچنین معاینات کافی برای بررسی بیماری‌های زمینه‌ای هم صورت بگیرد و هر مشکلی در زنان از جمله بیماری تیرویید و دیابت بررسی می‌شود.
نقش بیماری‌های زمینه‌ای
دکتر آل یاسین می‌گوید باتوجه به اینکه مشکلات تیرویید می‌توانند باعث اختلالات هورمونی شوند؛ گاهی مانع از بارداری هم خواهندشد. یعنی با توجه به اینکه مشکلات تیرویید اغلب باعث اختلالات هورمونی در زن می‌شود و سیکل پریود را به‌هم می‌زند؛ می توانند باعث نازایی هم بشوند.
پس‌از شناسایی چنین مشکلاتی، این افراد به متخصص غدد ارجاع داده می‌شوند تا TSH آنها به حد نرمال (تا۲.۵) کاهش پیدا کند.
همچنین مشکلات مربوط به دیابت هم می‌تواند گاهی باعث سقط‌جنین شود. به‌همین دلیل زنانی که می‌خواهند باردار شوند حتما باید از لحاظ دیابت بررسی شوند و قند خون یا TSH آنها به حد نرمال برسد.
بعد از بررسی کامل این موارد، مشکلات مربوط به قلب و دیگر ارگان‌های بدن و همچنین امکان وجود بیماری‌های مختلف مربوط به آن هم بررسی می‌شوند. پس از بررسی‌های کامل زن و مرد مشخص می‌شود مشکل مربوط به کدام یک از آنهاست.
استرس و اضطراب نازایی
به گفته این متخصص زنان، وقتی به دلایل مختلف نمی‌توانیم به نتیجه لازم برسیم؛ در واقع نتوانسته‌ایم مشکل را شناسایی کنیم؛ ولی این به آن معنا نیست که مشکلی وجود ندارد.
گاهی وجود استرس و اضطراب هم می‌تواند مشکل نازایی را تشدید کند ولی نمی‌توان گفت این مشکل می تواند به تنهایی باعث بروز ناباوری در زوج‌ها شود.
آل یاسین می‌گوید وقتی بررسی‌های لازم در مورد احتمال وجود همه بیماری‌ها برای درمان نازایی در نظز گرفته شود؛ علاوه بر معاینات در مورد علل جسمانی توسط تیمی متشکل از متخصص غدد و گوارش و ... زوجین برای مشاوره‌های لازم به روان‌پزشک هم ارجاع داده می‌شوند تا فشار مشکلات ذهنی و روانی آنها هم برطرف شود.
به گفته این استاد دانشگاه تهران در مواقعی که بیش از سه سال از ازدواج زوجین نگذشته باشد، مشکل و مانع خاصی برای باروری در زن و مرد شناسایی نشود و زوجین نیز جوان باشند به آنها توصیه می‌شود صبر داشته باشند و به‌اندازه کافی (سه تا پنج‌بار در هفته) نزدیکی داشته باشند و به خودشان فرصت دهند تا مشکل برطرف شود.
مراحل درمان
آل یاسین می‌گوید در صورتی که مشخص شد دو طرف قادر به باروری نیستند؛ درمان با روش‌های ساده‌ای مانند تحریک تخمک‌گذاری و بررسی تعداد تخمک هایی که نشان می‌دهد شانس حاملگی به چه میزان است آغاز می‌شود و پس از آن، روش‌های دیگری مانند لاپاراسکوپی برای یافتن مشکلاتی همچون کیست، چسبندگی، عفونت و فیبروئیدها (توده‌ها) ی رحمی انجام می‌شود.
آزادسازی چسبندگی و آی‌وی‌اف یا IVF (لقاح خارج رحمی) هم از مراحل دیگر درمان است. همچنین با آزمایش اسپرم آقایان هم میزان صحت و سلامت و قدرت یا ضعف اسپرم ها مشخص می شود. در صورت ضعیف بودن بیش از حد اسپرم آقایان به آنها پیشنهاد میکرواینجکشن یا لقاح مصنوعی داده می‌شود. در این روش، متخصصان به وسیله سرنگ‌های مخصوصی با تزریق کاملا مستقیم اسپرم به درون تخمک، آن را بارور می‌کنند و معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که اسپرم مرد قادر به بارورکردن تخمک‌ها نیست.
اهدای جنین
به گفته آل‌یاسین، گاهی نیز اگر زوجین با روش‌های مختلف، قادر به باروری نشوند می‌توانند از فرایند اهدای جنین استفاده کنند. در این فرایند، جنینی که حاصل لقاح اسپرم و تخمک فرد دیگری است در درون رحم مادر کاشته می شود تا آنجا رشد ونمو پیدا کند.
معمولا در آزمایشگاه‌های نازایی، جنین‌هایی هستند که افراد حاضر به اهدای آنها شده‌اند که می‌توان آنها را در اختیار زوجین ناباروری قرار داد که شرایط پذیرش آن را داشته باشند.
این پزشک متخصص زنان می‌گوید با وجود چنین روش‌هایی، زوجین نباید نگران مشکلات ناباروری باشند؛ به‌ویژه اینکه هزینه چنین درمان‌هایی هم در ایران بسیار پایین‌تر از کشورهای دیگر است.
فریز کردن تخمک و اسپرم
گاهی به دلایل زیاد مانند بیماری زوجین یا قرار گرفتن در شرایط مختلف؛ امکان باروری برای زوجین وجود ندارد. به همین علت برای اینکه
شانس بچه‌دار شدن برای آنها از دست نرود می‌توان از فریز تخمک یا اسپرم استفاده کرد.
دکتر آل یاسین می‌گوید گاهی ابتلا به بعضی سرطان‌ها و همچنین برخی مراحل شیمی درمانی، تخمک زنان یا ا سپرم مردان غیر فعال می‌شود. بنابراین برای اینکه شانس بچه دار شدن این افراد از دست نرود؛ قبل از شروع درمان برای آنها داروهایی تجویز می‌شود و همچنین تعداد تخمک‌های آنها بررسی می‌شود.
مدت زمان محدود برای فریزکردن تخمک
به گفته این متخصص زنان برای فریزکردن تخمک، شرایط سنی خاصی وجود دارد. یعنی امکان استفاده از چنین روشی فقط تا ۴۲ سالگی و همچنین برخوردار بودن از ذخیره تخمک کافی برای زنان امکان‌پذیر خواهد بود.
آل یاسین می‌گوید در مرکز نازایی بیمارستان دکتر شریعتی هم با استفاده از لاپاراسکوپی، تخمک‌های زنانی که به دلایل مختلف نمی‌توانند باردار شوند گرفته و فریز می‌شوند تا بتوانند پس از درمان و رفع مشکل؛ شانس خود را برای بارداری در آینده امتحان کنند.
فریز کردن اسپرم
به گفته این منخصص زنان، این موضوع در مورد اسپرم مردانی هم که تحت درمان نوع خاصی از شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند که می‌تواند اسپرم را از بین ببرد قابل اجراست. یعنی آنها هم می‌توانند قبل از شروع شیمی درمانی، اسپرم‌شان را فریز کنند.
اسپرم و تخمک فریز، ضمانتی برای بچه دار شدن در آینده نیست
آل یاسین می‌گوید در این میان؛ بعضی زنان هم که به دلایل دیگری از جمله اینکه ازدواج نکرده‌اند؛ اما می‌خواهند در آینده شانس بچه‌دار شدن را از دست ندهند یا به هر دلیل و مشکل دیگری مانند آندومتریوز (وقتی یاخته های پوشش داخلی رحم در بیرون از آن رشد کنند) که امکان بارداری را به زن نمی‌دهد می‌توانند ازاین روش استفاده کنند. مدت زمان نگهداری از تخمک‌ها نیز۱۰ تا ۱۵ سال و گاهی بیشتر است و تا یائسگی هم با آزمایش‌های مختلف می‌توان با گرفتن اسپرم از همسر، جنین را به رحم زن منتقل کرد.
به گفته رییس بخش زنان بیمارستان دکتر شریعتی؛ این روش سالیان درازی است که اجرا می‌شود. اما توجه داشته باشیم علاوه بر اینکه فقط تا سن خاصی (۵۰ سالگی) امکان انتقال تخمک فریز شده به رحم زن وجود دارد؛ فقط ۳۰ تا ۴۰ درصد انتقال‌های جنین با استفاده از این روش به زن شانس بارداری خواهند داد.
بنابراین به زوجین توصیه می‌شود اگر قصد بچه‌دار شدن دارند، این فرصت را به بهانه‌های مختلف و دلایل غیر موجه از دست ندهند. چون بانک تخمک و اسپرم فقط امکانی برای امتحان شانس بچه‌دار شدن است کسانی است که مشکل جدی برای باروری دارند.