همشهری‌آنلاین ـ زهرا رستگارمقدم: مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران می‌گوید که ۱۱ هزار و ۹۸۵ دانش‌آموز در ۳۳ مدرسه سمپاد تحصیل می‌کنند. این در حالی است که اخبار مربوط به درخشش دانش‌آموزان ایرانی در عرصه المپیادهای جهانی و کسب مدال‌های طلا، نقره و برنز در چند روز گذشته در صدر اخبار آموزشی کشور قرار گرفته است. اینکه چه امکاناتی برای این نخبگان در طول تحصیل‌شان درنظر گرفته می‌شود، زمانی اهمیت پیدا می‌کند که مهاجرت‌های تحصیلی روزبه‌روز افزایش یافته و از سویی سرپرست معاونت امور دانشجویان داخل اعلام می‌کند که تقاضای انتقال از خارج به داخل کشور با وجود گرانی و قیمت ارز به‌شدت پایین آمده است.
او می‌گوید: حدود ۸ سال پیش سالی ۶۰۰ تا هزار نفر درخواست داشتیم، اما اکنون جمعا این درخواست‌ها به ۱۰۰ نفر هم نمی‌رسد. سؤال اصلی اینجاست که نخبگان ایرانی که برای تحصیل به خارج از ایران سفر می‌کنند، یا آن دسته که مهاجران تحصیلی هستند، چرا با وجود موانع و مشکلات در سال‌های تحصیل به ایران باز نمی‌گردند؟ چرا آمار بازگشت دانشجویان به‌شدت افت کرده و برای بهبود این وضعیت و ایجاد انگیزه میان آنها چه باید کرد؟
امتیاز در کنکور سراسری برای مدال‌آوران
موفقیت تیم ملی المپیاد زیست‌شناسی ایران با کسب ۴ مدال طلا در سی و سومین المپیاد بین‌المللی زیست‌شناسی و کسب رتبه اول جهانِ تیم المپیاد ریاضی ایران در شصت و سومین المپیاد جهانی ریاضی در نروژ و کسب مقام هشتمِ تیم المپیاد ملی فیزیک‌دانش‌آموزی ایران با ۲ مدال نقره و ۳ برنز و تیم ملی المپیادِ شیمی ایران با کسب ۲ مدال طلا و ۲ مدال نقره باعث افتخار ایران در عرصه‌های بین‌المللی شده است. نوجوانان ایرانی با کسب این افتخارات توانستند جایگاه ایران را در عرصه علم و آموزش ارتقا داده و مردم را دلگرم به آینده درخشان علمی فرزندانش کنند. در این میان افتخارات جهانی دانش‌آموزان تمرکز عموم را به سمت عملکرد مدارس سمپاد و حضور دانش‌آموزان در این مدارس برده است.
علیرضا کریمیان، مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران نیز درباره پرورش استعدادهای درخشان در شهر تهران می‌گوید: با تأکید بر مطالبه رهبر معظم انقلاب درباره تربیت افراد نخبه و دانشمند، هدف اصلی مدارس سمپاد ارتقای سطح علمی دانش‌آموزان با بهره هوشی بالاست که در مسیر تحقق تولید، دانش‌بنیان و افتخارآفرین نیز قرار دارد. به گفته او دانش‌آموزان در دوره اول متوسطه طی فرایند هدایت تحصیلی و پرورش استعدادها، با موضوعات متناسب با المپیادها آشنا شده و افراد علاقه‌مند، از پایه دهم امکان شرکت در کلاس‌های تخصصی را پیدا می‌کنند تا بتوانند برای شرکت در المپیادها آماده شوند. در چارچوب‌های آموزش و پرورش مدارس سمپاد رشد دانش‌آموزان با بهترین کیفیت محقق می‌شود.
کریمیان معتقد است: دانش‌آموزانی که حائز مدال طلای کشوری می‌شوند در انتخاب رشته دانشگاه، امکان انتخاب رشته‌های متناسب با موضوع و رشته المپیاد خود را در هر دانشگاهی دارند. همچنین، دانش‌آموزانی که موفق به کسب مدال نقره و برنز کشوری می‌شوند هم، امتیازاتی در کنکور سراسری دارند و تسهیلاتی از طرف بنیاد نخبگان برای دانش‌آموزان مدال طلا، نقره و برنز درنظر گرفته می‌شود.
۱۰۰ نفر هم نمی‌خواهند برگردند
این در حالی است که در همین روز سرپرست معاونت امور دانشجویان داخل اعلام می‌کند که تقاضای انتقال از خارج به داخل کشور در حوزه وزارت علوم به‌شدت پایین آمده است. او می‌گوید: حدود ۸ سال پیش سالی ۶۰۰ تا هزار نفر درخواست داشتیم، اما حالا فکر نمی‌کنم جمعا به ۱۰۰ نفر هم برسد.
اردوان ارژنگ، درباره شاخص‌های پذیرش و انتقال دانشجویان ایرانی که خارج از کشور درس خوانده‌اند و می‌خواهند برای ادامه تحصیل به ایران برگردند، می‌گوید: دانشجویان هر زمانی که خواستند می‌توانند در سامانه جامع امور دانشجویان (سجاد) درخواست خود را ثبت کنند. البته معمولش اینطور است که یک یا ۲ماه قبل از شروع ترم جدید دانشگاه‌های ایران درخواست‌شان را اعلام کنند، ولی این امکان هم وجود دارد که در طول سال چنین اقدامی انجام دهند.
سرپرست معاونت امور دانشجویان داخل اضافه می‌کند: نزدیک به آغاز ترم دانشگاه‌ها، جلسه‌ای در شورای انتقال تشکیل می‌دهیم و درخواست‌هایی که مشکلی ندارند به دانشگاه‌های داخل معرفی می‌کنیم. تقاضای انتقال از خارج به داخل کشور در حوزه وزارت علوم به‌شدت پایین آمده است. داخل کشور زمینه درس خواندن هست و همه رشته‌هایی که دانشجویان برای تحصیل در آن رشته به خارج از کشور می‌روند داخل ایران هم وجود دارد و می‌توانند به شکل‌های مختلف ازجمله بدون آزمون پذیرش براساس معدل، فراگیرهای پیام نور و دانشگاه آزاد اسلامی و… در کشور تحصیل کنند. خیلی از صندلی‌ها در رشته‌های مختلف خالی می‌ماند.
او با اشاره به اینکه تعداد دانشجویانی که به کشور برمی‌گردند خیلی کم است یادآوری کرد: گرانی‌ها و تغییرات نرخ ارز هم موجب نشد که آمار بازگشت دانشجویان بالا برود. البته شعبه انتقال ما آماده بررسی مدارک دانشجویان است. بیشتر کسانی که برای تحصیل به خارج می‌روند دانشجوی رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی هستند و ما داخل کشور برای رشته‌های علوم انسانی، کشاورزی و… ظرفیت زیاد داریم و صندلی‌ها پر نمی‌شود. همکاران ما رایزنی‌های علمی با کشورهای مختلف داشته و طرح‌هایی، هم برای جذب دانشجوی خارجی دارند و هم برای ایجاد انگیزه بازگشت در دانشجویان ایرانی معاونت امور بین‌الملل سازمان امور دانشجویان اقداماتش را دنبال می‌کند.
اعداد درباره بازگشت نخبگان چه می‌گویند؟
در پیمایش‌های انجام‌شده توسط رصدخانه مهاجرت ایران در میان گروه‌های مختلف اجتماعی، شاخص «میل به مهاجرت»، از درصد فراوانی پاسخ «خیلی زیاد» به سؤال «هم‌اکنون چه میزان تمایل به مهاجرت از ایران دارید؟» به‌دست‌آمده است. در همه گروه‌های مورد مطالعه تراز شاخص بیش از ۴۰درصد بوده است. تمایل به مهاجرت (به‌صورت بسیار زیاد) در میان گروه «پزشکان و پرستان» و همچنین «استادان و محققان» از سایر گروه‌ها بالاتر است. این شاخص برای گروه‌های «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» و «استارت‌آپی‌ها» در تراز ۴۰درصد است. تنها ۷تا ۱۱درصد افراد در همه گروه‌ها تمایل به مهاجرت خیلی کم دارند. شاخص میل به بازگشت، میل به بازگشت را در میان مهاجرانی می‌سنجد که مایل هستند درصورت وجود فرصت، به کشور مبدأ خود بازگردند. با وجود اینکه میل به بازگشت مفهومی ارزشمند است، اما درعین‌حال چالش‌برانگیز است. چراکه درباره مهاجرت بازگشتی تقریبا یک قاعده کلی وجود دارد و آن‌هم این است که اغلب مهاجران در ابتدا قصد مهاجرت دائمی ندارند و خواهان بازگشت هستند، اما اکثر آنها پس از مهاجرت در مقصد مهاجرتی خود باقی می‌مانند.
شاخص «میل به بازگشت به کشور» پس از مهاجرت از سه گروه «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان»، «پزشکان و پرستاران» و « فعالان استارت‌آپ‌ها» به‌صورت سؤال مستقیم، پرسش شده است. بیشترین میل (قطعی) بازگشت به کشور پس از مهاجرت در میان فعالان استارت‌آپی و در حدود ۱۲درصد بوده است. شاخص میل (قطعی) بازگشت به کشور پس از مهاجرت در میان «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» ۶درصد و در میان «پزشکان و پرستاران» ۳درصد است. نرخ مرددین به بازگشت در میان گروه‌های مختلف شرکت‌کننده در پیمایش متفاوت و درعین‌حال حائز توجه است. مرددین به بازگشت در میان «پزشکان و پرستاران» ۶۶درصد، در میان «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» ۵۷درصد و در میان «فعالان استارت‌آپی» حدود ۳۳درصد است.