اگرچه گمانه‌زنی‌های متفاوتی در این مورد از سوی کاربران و متخصصان حوزه اینترنت و فناوری اطلاعات عنوان می‌شود، اما شاید مهم‌ترین نکته، فعال بودن یک گزینه در یاندکس است. گوگل گزینه‌ای به نام safe search دارد که پیش از این فعال بود و اخیرا وزیر ارتباطات اعلام کرد که به درخواست خانواده‌ها فعال شده است.
با فعال شدن این گزینه و نبود امکان بازگشت به حالت خاموش آن، دسترسی به محتوای نامناسب محدود شده است. همین گزینه در یاندکس با نام family search مشاهده می‌شود که تجربه کاربران حاکی از آن است که این گزینه به‌طور پیش فرض پس از رفع فیلتر برای کاربران ایرانی از سوی موتور جست‌وجوی روسی فعال شده است. روی اپراتورهای تلفن همراه، امکان خاموش کردن این گزینه در یاندکس وجود ندارد. وزیر ارتباطات هم به تازگی از همکاری ایران و روسیه در راستای جایگزینی غرب در حوزه فناوری اطلاعات خبر داده است. به‌گفته زارع‌پور، این ۲ کشور در زمینه فعالیت پلتفرم‌های بومی، راه‌اندازی دیتابیس‌های بومی، تجهیزات مخابراتی و... همکاری‌هایی خواهند داشت.
یاندکس چگونه رفع فیلتر شد؟
موتور جست‌وجوی یاندکس در سال ۱۳۹۴ در ایران فیلتر شد. در آن زمان یکی از دیپلمات‌های روس که به ایران مأمور شده بود، با اظهار تأسف از این موضوع، از فیلتر شدن شبکه اجتماعی محبوب روس‌ها به نام «وی‌کی» خبر داد. در آن زمان، فیلتر شدن یاندکس چندان توجه کاربران ایرانی را جلب نکرد، زیرا گوگل به‌عنوان یک جایگزین فعال بود و کاربران نیازهای خود را از طریق آن برآورده می‌کردند.اکنون به‌نظر می‌رسد که همزمان با سفر وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به روسیه، کاربران شاهد رفع فیلتر از این موتور جست‌وجو هستند. البته می‌توان این اقدام را در چارچوب توافق همکاری ۲۰ساله ایران و روسیه ارزیابی کرد که حوزه فناوری اطلاعات یکی از بخش‌های مهم این توافقنامه محسوب می‌شود.
مقابله با تهدیدها در حوزه تضمین امنیت اطلاعات، کمک به همکاری میان مؤسسات علمی و آموزشی و همچنین بخش‌های خصوصی در حوزه امنیت اطلاعات، شناسایی، هماهنگی و انجام همکاری لازم در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی برای تضمین امنیت ملی و بین‌المللی اطلاعات، تدوین و پیشبرد قواعد حقوق بین‌الملل قابل اعمال به‌منظور تضمین امنیت ملی و بین‌المللی اطلاعات بخشی از حوزه‌های همکاری ایران و روسیه است.
تلاش ناکام در دولت یازدهم
در حالی شاهد رفع فیلتر از یاندکس هستیم که در زمان وزارت محمود واعظی در وزارتخانه ارتباطات و فناوری اطلاعات، زمزمه‌های افتتاح دفتر رسمی یاندکس در تهران به گوش می‌رسید.حتی واعظی با وزیر ارتباطات روسیه ملاقات کرد و وزیر ارتباطات روسیه برای ارائه پیشرفته‌ترین سیستم‌های طراحی شده برای موتورهای جست‌وجو در ایران اعلام آمادگی کرد. با این حال، اگرچه یاندکس در همان روزها اعلام کرد که برنامه‌ای برای افتتاح چنین دفتری در تهران ندارد، اما به‌نظر می‌رسد، با رفع فیلتر این موتور جست‌وجو در ایران، می‌توان به افتتاح دفتر رسمی آن هم امیدوار بود.
ویژگی‌های یاندکس
موتور جست‌وجوی روسی یاندکس در روسیه از محبوبیت زیادی برخوردار است و به نوعی رقیب گوگل محسوب می‌شود. تقریبا نیمی از مردم روسیه از این موتور جست‌وجو استفاده می‌کنند و در کشورهایی چون بلاروس، قزاقستان، ازبکستان و ترکیه هم به‌طور رسمی فعال است. این جست‌وجوگر همچنین مانند گوگل از قابلیت نقشه، ایمیل و ترجمه برخوردار است.
به تازگی هم کانال تلگرامی یکی از خبرگزاری‌ها از تفاوت نتایج جست‌وجوی کلمه iran در یاندکس و گوگل از طریق انتشار برخی تصاویر خبر داده بود که البته با واکنش وزیر سابق ارتباطات و بعضی از کاربران روبه‌رو شد. محمدجواد آذری جهرمی تفاوت نتایج جست‌وجوی کلمه iran در موتورهای جست‌وجوی یاندکس و گوگل را در میزان استفاده از این ۲ جست‌وجوگر عنوان کرد.
او در کانال تلگرامی خود نوشت: «۱- نخستین خبر بین سطور این خبر این است که موتور جست‌وجوی یاندکس روس که قبلا در ایران فیلتر بود، هم‌اکنون رفع فیلتر شده و در دسترس مردم قرار گرفته است. ۲- آنچه تفاوت نتایج ۲ «مرورگر» نامیده شده، در واقع تفاوت نتایج ۲ موتور جست‌وجو است، نه مرورگر، ۳- آنچه به‌عنوان تفاوت ذکر شده، الزاما ارتباطی با روس یا آمریکایی بودن موتور جست‌وجو ندارد، اگر یاندکس نیز به‌طور گسترده مورد استفاده علاقه‌مندان به «Iran» قرار گیرد، احتمالا نتایج مشابهی خواهد داشت.
تأکید بر موتور جست‌وجوی بومی
رفع فیلتر یاندکس در روزهای اخیر در حالی اتفاق افتاده است که حدود ۱۰ روز پیش، جلسه شورای‌عالی فضای مجازی به ریاست سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشور برگزار شد.
آن گونه که پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری نوشته «در بخش پایانی این جلسه اعضای شورای‌عالی فضای مجازی در بررسی حوزه‌های زیرساختی، تصمیم گرفتند که ارائه خدمات دولت روی شبکه‌های پیام‌رسان داخلی افزایش یابد. بر این اساس با توجه به افزایش کاربران شبکه‌های پیام‌رسان داخلی در ماه‌های اخیر، مقرر شد ارائه خدمات دیجیتال دولتی روی این شبکه‌ها افزایش یابد و خدماتی از قبیل مرورگرهای داخلی و موتورهای جست‌وجوی داخلی هم راه‌اندازی شوند.»
گزارش: عمادالدین قاسمی‌پناه