مدیر طرح: زهرا ادریس‌آبادی
همکاران: شبنم چهره، سامک کفایی، فریده درفشی، زهره دیداری، میترا زاغی، سمیه گایگانی و پیمان محمودی
پیشگفتار
در گذشته‌ای نه چندان دور در شهر تهران فامیل یا آشنایان دور و نزدیک در یک خانه، در کنار هم زندگی می‌کردند و ساکنان یک محله را بیشتر فامیل تشکیل می‌دادند. فاصله محل سکونت اقوام آن قدر نزدیک بود که تقریبا همه روزه با هم در تعامل بودند. دستگیری کردن از همسایه‌ها از مهمترین اهداف ساکنان محله به شمار می‌رفت. با گسترش شهرنشینی و توسعه محله‌ها، ساکنان شهرهای بزرگ در آپارتمان‌ها ساکن شدند که در این میان برخورد و تنش‌های میان همسایگان به لحاظ تنوع فرهنگی و آداب اجتماعی، اجتناب ناپذیر بود.
هنجارهای همسایگی همان ارزش‌هایی هستند که روابط میان همسایگان را نظم می‌بخشند. این هنجارها در برخورد با افراد یک محله رفتار آنان را تحت تأثیر قرار می‌دهند و نوعی تعامل جمعی را ایجاد می‌کنند. از آنجایی که ممکن است همسایه‌ها سال‌ها در یک محل زندگی کنند لذا ارتباط و برخورد میان آنان در ایجاد آرامش و بالعکس در سلب آسایش آنان نقش مهمی خواهد داشت.
" فرهنگ عمومی به مجموعه‌ای از شیوه‌های زندگی، آئین، سنت، عادات، عقاید، ارزش‌ها و رفتارهایی اطلاق می‌شود که یک جامعه یا یک واحد از اجتماع بزرگ بشری به آن پایبند است. مفهوم فرهنگ عمومی یا فرهنگ عام همیشه در تاریخ تمدن بشری از دوران باستان گرفته تا قرون وسطی و عصر جدید وجود داشته است." 1
"پیامبر بزرگوار اسلام( ص) کیفیت رفتار همسایه‌ها را با یکدیگر در تأمین سعادت و آسایش انسان‌ها مؤثر می‌دانستند و به یاران‌شان توصیه می‌کردند تا در جایی مسکن گزینند که بتوانند از نعمت وجود همسایگان شایسته‌تری برخوردار شوند. با وجود این، شرایط اجتماعی به گونه‌ای شده است که امروزه در انتخاب خانه توجه به همسایگان در پایین ترین رتبه قرار می گیرد. گذشته از قیمت و شرایط مالی، امروزه بیش از هر چیز دیگر مواردی مانند ظاهر زیبا، چشم انداز، مسافت خانه از محل کار و از این قبیل موضوعات در انتخاب خانه مدنظر افراد قرار دارد. نتیجه این طرز تلقی نسبت به محل سکونت ضعف پیوندهای فرهنگی در محلات و نیز نارضایتی و عدم آسایش از همجواری با افراد ناشناس است."2
مساله تحقیق
به نظر می‌رسد با آن‌که فرهنگ همسایگی برای افراد معنی یکسان ندارد، اما همه افراد در مورد رعایت حقوق همسایگان در محیط زندگی خود نظر یکسانی دارند. اگر از بعد اجتماعی به این مساله نگاه کنیم، آموزش رعایت نظم و مقررات ساده اى مثل مراعات پاکیزگی در راهروى آپارتمان ها ،گذاشتن کفش ها در جاکفشی، حفظ نظم و کاهش سروصدا در ساختمان، اندک اندک نقش هاى جدیدى را به حیات اجتماعى ما وارد می‌کند که عرف و شرع نیز بر حضور آنها انگشت تأیید گذاشته و آنها را پذیرفته‌اند.
فرهنگ همسایگی همان هنجارها و ارزش‌هایی است که مسائل روزمره زندگی و همجواری، از قبیل پرداخت‌های مرتب ماهیانه، مراعات آسایش دیگران و ...، را تنظیم می‌کند. این مجموعه ارزش‌ها، افکار ، احساسات و رفتار همسایگان را شکل می‌دهد و به نوعی بر آنها تأثیر می‌گذارد.
انسان‌هایی که با یکدیگر در یک محل یا یک ساختمان زندگی می کنند و پیوسته با هم در تعامل هستند، خواه ناخواه با یکدیگر ارتباط خواهند داشت و در نتیجه کیفیت این ارتباط بر بهداشت روانی و در نهایت آرامش آن ها تاثیر به سزایی دارد.
بسیاری از موضوعات ساده و پیش پاافتاده هستند که عدم رعایت آنها منشا بسیاری از نابسامانی‌ها و مشکلات جاری در میان همسایه‌ها است. مساله این تحقیق بررسی برخی از این مشکلات است که در قالب پرسشهای زیر مطرح می‌شود:
پرسشهای تحقیق:
• ارتباط همسایه‌ها با هم در شهر تهران تا چه حد است؟
• حقوق همسایگی در تهران تا چه حد رعایت می‌شود؟
• مشکلات همسایگی در شهر تهران بیشتر بر سر چه مسائلی است؟
• کدام نهادها و ارگان‌ها می‌توانند به آشنایی مردم به رعایت حقوق همسایگی کمک کنند؟
کلیات تحقیق
در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و به دست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده به نظر پاسخگویان در مورد فرهنگ همسایگی دست یابیم. این گزارش حاصل جمع‌آوری پاسخ 1177 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن‌ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته‌اند، منعکس شده است.
هدف تحقیق:
هدف از این تحقیق بررسی اجتماعی فرهنگ همسایگی در شهر تهران شناسایی نوع مشکلات رایج در مجموعه های مسکونی و رعایت حقوق همسایگان است.
کاربرد
از نتایج به عمل آمده از این تحقیق می‌توان در‌جهت هرچه بهتر شدن روابط بین همسایه ها و آگاه کردن مردم نسبت به حقوق همدیگر استفاده کرد.
روش تحقیق و گردآوری اطلاعات
در این پژوهش پیمایشی، با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) گردآوری شده است .عددهای داخل جدول گرد شده است.
جامعه نمونه
در این تحقیق نمونه آماری شامل 1177 نفر از مردم تهران است. گفتنی است که از این تعداد 34 درصد مرد و 66 درصد زن هستند.
زمان اجرای نظرسنجی
این نظرسنجی از تاریخ 18 تا 21 آبان ماه 1387 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.
پرسشنامه نظرسنجی
1- شما همسایه هاتون را می شناسید؟
2- چند تاشون را می شناسید؟
3- چه چیزهایی می تونه به آسایش همسایه ها کمک کند؟
4- شما تا چه حد رعایت حال همسایه هاتون را می کنید؟
5- تا به حال با همسایه هاتون مشکلی داشته اید؟
6- بر سر چه موضوعی ؟
7- چه طوری مشکلتون را با همسایه ها حل می کنید؟
8- به نظر شما معنی چهار دیواری اختیاری یعنی چه ؟
9- به نظر شما برطرف کردن مشکلات همسایگی وظیفه کیست ؟
10- نقش کدام نهاد در آشنایی مردم نسبت به رعایت حقوق همسایگی موثرتراست؟
11- نوع واحد مسکونی شما چیست ؟
12- چند واحد هستید ؟
13- سن
14- تحصیلات
15- جنس
چکیده:
-66 درصد از پاسخگویان زن و 34 درصد مرد هستند.
- 28 درصد پاسخگویان در گروه سنی 30-21 سال قرار دارند.
- 40 درصد از پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند.
- 38 درصد از پاسخگویان، همسایگان شان را می شناسند.
- 54 درصد از پاسخگویان بین 1 تا 5 همسایه خود را می شناسند.
-46 درصد از پاسخگویان عنوان کردند، جلوگیری از آلودگی صوتی، می تواند به آسایش همسایه ها کمک کند.
- 89 درصد از پاسخگویان عنوان کردند، خیلی زیاد رعایت حال همسایه ها را می کنند.
- 80 درصد از پاسخگویان با همسایه ها مشکلی ندارند.
- 38 درصد از پاسخگویان سرو صدا را عامل مشکلات بین همسایه ها می دانند.
- 71 درصد پاسخگویان معتقدند با صحبت کردن مشکلات خود را با همسایه ها حل می کنند.
- از نظر 58 درصد از پاسخگویان معنی چهار دیواری اختیاری "زندگی راحت در حریم شخصی بدون مزاحمت برای همسایه" است.
- 64درصد از همسایه ها خودشان مشکلات شان را حل می کنند.
- 62درصد معتقدند که صدا و سیما نهادی است که می تواند در آشنایی مردم نسبت به رعایت حقوق همسایگی موثر باشد.
- 71درصد از مردم در خانه های شخصی (منظور غیر آپارتمانی است) زندگی می کنند.
- 25درصد پاسخگویان در آپارتمان های 5 تا 10 واحد زندگی می کنند.
- به منظور بررسی دقیق‌تر نتایج به دست آمده بین سوال های پرسش نامه با جنسیت پاسخگویان تقاطع گرفته شد که نتایج حاصل از جداول( کا اسکوار ) بیانگر آن است که بین سوال های (2 و 9 ) با جنسیت رابطه معنی داری به شرح زیر وجود دارد:
- مردان بیشتر از زنان همسایگان خود را می شناسند.
- زنان برطرف کردن مشکلات همسایگی را بیشتر وظیفه مدیر ساختمان و مردان برطرف کردن مشکلات همسایگی را وظیفه مراجع قانونی می دانند.
جنس پاسخگویان
بر اساس جدول شماره 1، از میان 1177 نفر پاسخگو 66 درصد زن و 34 درصد مرد هستند.
جدول شماره 1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس
| جنس |
تعداد |
درصد |
| زن |
773 |
66 |
| مرد |
404 |
34 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 1- پراکندگی پاسخگویان بر اساس جنس
سن پاسخگویان
جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می‌شود بزرگ‌ترین گروه سنی در 1177 نفر پاسخگوی این تحقیق را گروه سنی 21 تا 30 سال (28 درصد) و کوچک‌ترین گروه سنی را افراد 71 سال به بالا (3 درصد) تشکیل می‌دهند.
جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن
| سن |
تعداد |
درصد |
| 21 تا 30 سال |
330 |
28 |
| 31 تا 40 سال |
306 |
26 |
| 41 تا 50 سال |
203 |
17 |
| 51 تا 60 سال |
155 |
13 |
| 15 تا 20 سال |
81 |
7 |
| 61 تا 70 سال |
67 |
6 |
| 71 سال به بالا |
35 |
3 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 2- پراکندگی پاسخگویان بر اساس سن
سطح تحصیلات پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3، از میان 1177 نفر پاسخگو 40 درصد دیپلم و 3درصد کارشناس ارشد و بالاتر هستند.
جدول شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات
| تحصیلات |
تعداد |
درصد |
| دیپلم |
474 |
40 |
| زیر دیپلم |
357 |
30 |
| کارشناس |
166 |
14 |
| دانشجو و کاردانی |
94 |
8 |
| بی‌سواد |
35 |
3 |
| کارشناس ارشد و بالاتر |
33 |
3 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 3- پراکندگی پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات
میزان آشنایی با همسایگان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره4، از میان 1177 نفر پاسخگو 38 درصد همسایه‌هایشان را می‌شناسند.
جدول شماره 4- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان شناخت آنان از همسایه‌ها
| همسایه‌هاتون را می شناسید |
تعداد |
درصد |
| بله |
448 |
38 |
| خیر |
388 |
33 |
| تا حدی |
341 |
29 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 4- پراکندگی پاسخگویان بر اساس شناخت همسایه‌ها
تعداد همسایگانی که پاسخگویان آنان را می‌شناسند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 789 نفر پاسخگو 54 درصدشان 1 تا 5 همسایه را می‌شناسند.
جدول شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس شناخت تعداد همسایه‌ها
| چند تا همسایه؟ |
تعداد |
درصد |
| 1 تا 5 |
423 |
54 |
| 5 تا 10 |
194 |
25 |
| بیشتر از 15 |
97 |
12 |
| 10 تا 15 |
75 |
9 |
| جمع |
789 |
100 |
نمودار شماره 5- پراکندگی پاسخگویان بر اساس شناخت تعداد همسایه‌ها
از نظر پاسخگویان چه مواردی می‌تواند به آسایش همسایه‌ها کمک کند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره6، 46 درصد از پاسخگویان جلوگیری از آلودگی صوتی را از موارد کمک به آسایش همسایه ها می دانند.
جدول شماره 6 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان نسبت به مواردی که به آسایش همسایه‌ها کمک می‌کند
| چیزهایی که می‌تواند به آسایش همسایه‌ها کمک کند |
تعداد |
درصد |
| جلوگیری از آلودگی صوتی |
366 |
46 |
| رعایت نظم و انضباط |
264 |
33 |
| صمیمیت و یکرنگی |
50 |
6 |
| رعایت حقوق همسایگی |
45 |
6 |
| مرتب کردن کفش‌ها |
36 |
5 |
| گذاشتن آشغال‌ها سر ساعت |
28 |
4 |
| جمع |
789 |
100 |
نمودار شماره 6- پراکندگی پاسخگویان بر اساس نظر آنان نسبت به مواردی که به آسایش همسایه‌ها کمک می‌کند
پاسخگویان تا چه حد حال همسایگان را رعایت می‌کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، 89 درصد پاسخگویان معتقدند که ،زیاد رعایت حال همسایه‌هاشون را انجام می‌دهند.
جدول شماره 7 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان درمورد رعایت حال همسایه
| تا چه حد رعایت حال همسایه هاتون را می‌کنید؟ |
تعداد |
درصد |
| زیاد |
702 |
89 |
| تا حدی |
78 |
10 |
| کم |
9 |
1 |
| جمع |
789 |
100 |
نمودار شماره 7– پراکندگی پاسخگویان بر اساس نظر آنان درمورد رعایت حال همسایه
پاسخگویان تا به حال با همسایگان خود مشکلی داشتند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، 80 درصد پاسخگویان با همسایه‌هاشون مشکلی ندارند.
جدول شماره 8 – توزیع پاسخگویان بر اساس مشکل داشتن با همسایگان
| با همسایه هاتون مشکلی داشته‌اید |
تعداد |
درصد |
| خیر |
944 |
80 |
| بله |
233 |
20 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 8– پراکندگی پاسخگویان بر اساس مشکل داشتن با همسایگان
موضوعاتی که موجب ایجاد مشکل میان پاسخگویان با همسایه‌ها شده است
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9، 38 درصد از پاسخگویان سرو صدا را یکی از عوامل بروز مشکلات بین همسایگان عنوان کرده‌اند.
جدول شماره 9 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان درباره عوامل بروز مشکلات میان همسایه‌ها
| مشکلات همسایگی |
تعداد |
درصد |
| سرو صدا |
89 |
38 |
| پارک کردن ماشین |
45 |
19 |
| مسائل مالی ساختمان |
34 |
15 |
| بازی بچه‌ها |
23 |
10 |
| نظافت |
12 |
5 |
| زباله |
11 |
5 |
| مشکلات ساخت و ساز |
10 |
4 |
| مسائل اخلاقی |
5 |
2 |
| نا مرتب بودن |
4 |
2 |
| جمع |
233 |
100 |
نمودار شماره 9– پراکندگی پاسخگویان بر اساس نظر آنان درباره عوامل بروز مشکلات میان همسایه‌ها
راه‌حل‌هایی که مشکلات میان همسایه‌ها را برطرف می‌کنند
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، 71 درصد از پاسخگویان معتقدند که با صحبت کردن مشکلات خود را با همسایه‌ها حل می‌کنند.
جدول شماره 10 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان درمورد راه‌حل‌هایی که مشکلات همسایگی را برطرف می‌کند
| چگونه مشکلات خود را با همسایه‌ها حل می‌کنید؟ |
تعداد |
درصد |
| با صحبت کردن |
165 |
71 |
| توسط مدیر ساختمان |
31 |
13 |
| توسط پلیس |
23 |
10 |
| حل نمی‌شود |
14 |
6 |
| جمع |
233 |
100 |
نمودار شماره 10- پراکندگی پاسخگویان بر اساس نظر آنان درمورد راه‌حل‌هایی که مشکلات همسایگی را برطرف می‌کند
معنی چهار دیواری اختیاری از نظر پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره11، 58درصد پاسخگویان معتقدند، معنی چهار دیواری اختیاری یعنی زندگی راحت در حریم شخصی بدون مزاحمت برای همسایه است.
جدول شماره 11 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان درمورد معنی چهار دیواری اختیاری
| چهار دیواری اختیاری یعنی چه؟ |
تعداد |
درصد |
| زندگی راحت در حریم شخصی بدون مزاحمت برای همسایه |
684 |
58 |
| زندگی راحت در حریم شخصی |
493 |
42 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 11- پراکندگی پاسخگویان بر اساس نظر آنان درمورد معنی چهار دیواری اختیاری
به نظرپاسخگویان برطرف کردن مشکلات همسایگی وظیفه کیست؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره12، به نظر 64 درصد از پاسخگویان خود همسایه‌ها فقط توانایی حل مشکلات میان خود را دارند.
جدول شماره 12– توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان درمورد وظیفه بر طرف کردن مشکلات همسایگی
| برطرف کردن مشکلات همسایگی وظیفه کیست ؟ |
تعداد |
درصد |
| خود همسایه ها |
754 |
64 |
| مدیر ساختمان |
222 |
19 |
| بزرگ محل |
149 |
13 |
| شهرداری |
42 |
3 |
| پلیس |
10 |
1 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 12- پراکندگی پاسخگویان بر اساس نظر آنان درمورد وظیفه بر طرف کردن مشکلات همسایگی
پاسخگویان نقش کدام نهاد را در آشنایی مردم نسبت به رعایت حقوق همسایگی موثرتر می‌دانند
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره13، به نظر 62 درصد از پاسخگویان صدا و سیما یکی از نهادهای موثر در آشنایی مردم نسبت به رعایت حقوق همسایگی است.
جدول شماره 13– توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان درمورد نهاد موثر در آشنایی مردم نسبت به رعایت حقوق همسایگی
| نقش کدام نهاد در آشنایی مردم نسبت به رعایت حقوق همسایگی موثرتراست؟ |
تعداد |
درصد |
| صدا و سیما |
728 |
62 |
| شهرداری |
261 |
22 |
| هیچ کدام |
93 |
8 |
| روزنامه‌ها |
61 |
5 |
| آموزش و پرورش |
34 |
3 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 13-پراکندگی پاسخگویان بر اساس نظر آنان درمورد نهاد موثر در آشنایی مردم نسبت به رعایت حقوق همسایگی
نوع واحد مسکونی پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره14، 71درصد از پاسخگویان خانه شخصی دارند.
جدول شماره 14– توزیع پاسخگویان بر اساس نوع واحد مسکونی
| نوع واحد مسکونی شما |
تعداد |
درصد |
| خانه شخصی |
833 |
71 |
| آپارتمان |
344 |
29 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 14-پراکندگی پاسخگویان بر اساس نوع واحد مسکونی
تعداد واحدهای مسکونی پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 15، 25 درصد از پاسخگویان در آپارتمان‌های 5 تا 10 واحدی زندگی می‌کنند.
جدول شماره 15– توزیع پاسخگویان بر اساس تعداد واحدهای مسکونی
| چند واحد هستید |
تعداد |
درصد |
| 5تا 10واحد |
293 |
25 |
| خانه شخصی |
193 |
16 |
| 4 واحد |
174 |
15 |
| 3 واحد |
173 |
15 |
| بیش از 10واحد |
173 |
15 |
| 2 واحد |
171 |
14 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 15-پراکندگی پاسخگویان بر اساس تعداد واحدهای مسکونی
1.گذر از نوگرایی، ترجمه شکرخواه یونس ، تهران1369
www.apartment.blogfa.com