همشهری‌آنلاین - فتانه احدی: گرفتن حق‌آبه از افغان‌ها به مطالبه‌ای بی‌حاصل تبدیل شده است که در دولتهای مختلف هر دو کشور اقدامی مناسبی برای حل این مشکل صورت نگرفته است. اینک اما رئیس جمهور ایران این موضوع را با جدیدت پیگیری می‌کند و خواستار حل آن است. اما باید دید اکنون از چه شیوه‌ای می‌توان به خواسته بر حق خود رسید. به گفته محسن روحی صفت کارشناس مسائل بین‌الملل قبل از مطالبه‌گری آب از افغان‌ها باید با مدیریتی درست از هدر رفت منابع آبی داخلی جلوگیری کرد تا از سر احتیاج دست نیاز به سوی کشور همسایه دراز نکرد. چرا که تجربه ثابت کرده است که حکوتها از دست نیازمند را پس می‌زنند. بنابراین موضع قدرت کمک موثری برای رسیدن به هدف است.
گفت وگوی همشهری آنلاین با رایزن سابق اقتصادی ایران در مالزی، سرپرست سابق سرکنسول گری جمهوری اسلامی ایران در مزار شریف، پیشاور، قندهار، رئیس سابق ستاد افغانستان و کارشناس مسائل شبه قاره و جنوب شرق آسیا را بخوانید.
با توجه به اینکه حقابه ایران از سوی افغانستان وصول نمی‌شود و آقای رئیسی هم وزیر نیرو را مامور پیگیری این حق‌آبه کرده‌اند، از سوی هم و سدسازی‌های افغان‌ها هم باعث شده که آب به ایران نر سد، از نظر شما این تعلل برای دادن حقابه به ایران برای چیست؟
نخست قبل از اینکه بدون برنامه‌ریزی به دنبال حق‌آبه‌ای باشیم که سالهاست و حتی در دولتهای مختلف همواره بر سر آن جدال بوده، باید به مدیریت منابع آب داخلی پرداخت تا با وجود بارش‌ها و حتی سیلاب‌هایی که به‌وجود می‌آید، کمبود و نبود آب را جبران کرد. تا به این شکل آب مورد استفاده و آشامیدنی زاهدان و زابل تامین شود. در نهایت با مدیریتی درست و بستری فراهم به دنبال حق‌خواهی خود باشیم.
مثلا در این منطقه نیم‌چاه‌هایی وجود دارد که در دوره‌ای پر از آب می‌شود اما تبخیر می‌شوند باید جلوی تبخیر آن آبها را گرفت. وقتی این آبها به سختی از افغانستان آمده و در نیم چاه‌ها ریخته می‌شود چرا باید بگذاریم به راحتی تبخیر شود. و از سویی دیگر هم طرح انتقال آب از خلیج فارس هنوز اجرایی نشده است. بودجه‌ای هم برای این‌کار تخصیص پیدا کرد اما برای کار دیگه‌ای مصرف شد. امری که مجلس تخصیص داده بود.
البته آبی که از افغانستان می‌خواهیم حق ایران است و این حق باید از سوی ما مطالبه شود. ولی نه از روی ضعف و از سر نیاز. ما از سر نیاز نخواهیم توانست آنچه را که از افغانستان به عنوان معاهده حقوقی است بگیریم. بلکه ما باید در حالت بی‌نیازی این آب را از افغانستان طلب کنیم. این ریشه در روحیه مردم آن سرزمین دارد و ربطی به حکومت‌ها هم ندارد. در همه حکومت‌ها چنین روحیه‌ای حاکم است که اگر از سر نیاز دستت را دراز کردید و آب خواستید، آب به دستتان نخواهد رسید. باید از سر بی‌نیازی، طلب آب کرد. آن هم در قالب یک قرارداد جامع و همکاری در ابعاد و موضوعات مختلف اقتصادی، تجاری، انرژی، مهاجرت، معدن و همه مسائل آب هم به عنوان یکی از موضوعات در آن بطن قرارگیرد و به عنوان نیاز اصلی تلقی نشود و اگر در چنین بستری قرار گیرد ما می‌توانیم افغان‌ها را وادار کنیم که حق‌آبه ما را بدهند. اما از سر نیاز انجام نخواهد شد.
پس اگر مطالبات ما به‌گونه‌ای باشد که دست نیاز به سویشان دراز کنیم، آیا ممکن است از دادن حق قانونی ما سرباز زنند؟
بله، زیر بار نخواهند رفت. ضمن اینکه ما خودمان می‌توانیم آب مورد نیاز منطقه را تامین کنیم.چرا که مدیریت آب در آنجا کار سخت و زمان‌بری است. نیاز به برنامه‌ریزی دارد. مشکل پول هم نیست. یک بار هم بودجه تخصیص شده است اما در جای دیگری برای کار دیگری هزینه شده است. اما باید برای تبخیر آب نیم چاه‌های موجود در منطقه اقداماتی صورت داد و نگذارند آبها هدر رود. پمپاژ آب دریای عمان نیز نیاز به برنامه ریزی و مدیریت و پشتکار دارد.
تا زمانی که به این شیوه به دنبال آب از افغانستان هستیم. یعنی ناکارآمدی در زمینه مدیریت منابع آبی؛ به هدف نمی رسیم. بخشی دیگری که باید به آن توجه وی‍ژه داشت، هدر رفت منابع آبی است. اینها را از روی تجربه‌های بیش از ۳۷ ساله خود در موضوع افغانستان و ارتباط با آنها می‌گویم. مطمئنم از سر نیاز نخواهیم توانست حق‌آبه خود را به دست آوریم. باید از موضع قدرت و از سر بی‌نیازی حق‌آبه را از آنها گرفت، چرا که در گذشته برای امضای معاهده حقوقی هیرمند از همین موضع اقدام شد تا به نتیجه رسید.
آیا به نظر شما پیگیری برای گرفتن حق‌آبه از سوی ایران به نتیجه خواهد رسید یا خیر؟
من مطمئنم پیگیری‌های اکنون ایران با این ر روش‌ها نتیجه بخش‌نخواهد بود. اکنون اقدامات صورت می‌گیرد، پی‌گیری‌ها انجام می‌شود اما نیاز به تصمیمات هوشمندانه دارد و بدون مدیریت درست راه به جایی نخواهیم برد.
آیا برای گرفتن آب با طالبان دچار مشکل جدی خواهیم شد؟ چه اقدامات موثری باید انجام داد؟
تجربه نشان داده است که در موضوع آب رژیم‌های متعدد در افغانستان تدبیری نیندیشیده‌اند. از زمان ظاهر شاه، داود، مجدالدین، کرزی، اشرف غنی و اکنون هیچ یک اقدام درستی صورت نداده‌اند، چرا که ما از راه اشتباهی وارد می‌شویم همانطور که در گذشته هم به نتیجه نرسیده ایم. به نظر من باید مسیر جدیدی برای این مطالبه‌ای که ما داریم پیموده شود.
برای دستیابی به نتیجه مطلوب باید نخست مدیریتی داخلی صورت گیرد، دوم اینکه خواسته‌های ما در قالب پکیجی، که آب هم از عناصر آن باشد، در مقابل افغان‌ها گذاشته شود و در قالب همکاری‌های دوجانبه این موضوع را مطالبه کرد.