به‌گزارش همشهری آنلاین، روسای‌جمهور ایران و چین در روزهای اخیر طی گفت‌وگوی تلفنی یک‌ساعته، به بحث و تبادل‌نظر پیرامون موضوع‌های مهم دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی پرداختند؛ گفت‌وگویی که نقشی اساسی در نزدیک کردن هرچه بیشتر دیدگاه‌های دوطرف دارد و چشم‌انداز نوینی پیش‌روی توسعه مناسبات تهران و پکن ترسیم می‌کند.
این درحالی است که کارشناسان معتقدند روند رویدادهای منطقه‌ای و جهانی زمینه‌ساز هدایت ایران و چین به مسیر ائتلاف‌سازی در مقابل یکجانبه‌گرایی غرب شده و تحولات ماه‌های اخیر نشان می‌دهد رویکرد «نگاه به شرق» دولت سیزدهم فضای مساعدی را برای همگرایی روزافزون تهران، پکن و مسکو به‌وجود آورده‌است؛ موضوعی که ابراز نگرانی مقام‌های غربی از چنین اتحادی دلیلی بر جهت‌گیری دقیق آن به‌شمار می‌رود.
حضور اخیر پوتین در تهران در هفته‌های اخیر از یک‌سو و رایزنی‌های مستمر ایران و چین برای توسعه مناسبات دوجانبه از شکل‌گیری پیوندهایی خبر می‌دهد که چه در قالب همکاری‌های دوجانبه و چه در بستر سازمان‌ها و اتحادیه‌های منطقه‌ای (مانند بریکس یا شانگهای)، مزیت‌های فراوانی برای همه طرف‌ها به‌همراه دارد.
همگرایی روزافزون
گذشته از مزایای بسیار در گسترش همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه میان محور تهران- پکن- مسکو، مقابله با یکجانبه‌گرایی غرب و به‌ویژه آمریکا، از مهم‌ترین موضوع‌هایی است که ازسوی این کشور پیگیری می‌شود؛ رویکردی که در گفت‌وگوی تلفنی اخیر روسای‌جمهور ایران و چین نیز بسیار به چشم آمد.
سیدابراهیم رئیسی در گفت‌وگو با همتای چینی خود دخالت آمریکا در امور داخلی کشورها را در ادامه سیاست مخرب یکجانبه‌گرایی این کشور دانست که اکنون تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی محسوب می‌شود؛ برهمین اساس هم بود که رئیس‌جمهور کشورمان احترام به حاکمیت ملی و حفظ تمامیت ارضی کشورها را از اصول بنیادین سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی عنوان کرد و در این چارچوب، حمایت از سیاست «چین واحد» را سیاست قطعی و اصولی ایران دانست.
رئیسی همچنین ضمن تأکید بر عزم کشورمان برای توسعه همه‌جانبه روابط با چین، فارغ از تحولات بین‌المللی، همکاری مستقلانه و مبتنی بر منافع ملی کشورهای دارای حاکمیت را الگوی صحیح حکمرانی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی برشمرد و ضمن اشاره بر لزوم غلبه «عدالت» و «انصاف» در نظم نوظهور بین‌المللی، هرگونه تلاش آمریکا برای تکرار الگوی جنگ سرد در جهان را نشانه ضعف و افول آن قلمداد کرد.
رئیس‌جمهور کشورمان همچنین در واکنش به تحسین سیاست توسعه روابط و همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران با همسایگان و دستاوردهای آن ازسوی همتای چینی‌اش، تأکید کرد: این رویکرد جمهوری اسلامی ایران بسترهای لازم برای امنیت و توسعه جمعی در غرب آسیا را فراهم آورده‌است و می‌تواند الگویی برای تقویت اعتماد سیاسی و توسعه اقتصادی منطقه باشد.
استقبال از بسط همکاری‌های چندجانبه اقتصادی در بستر ترتیبات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، مانند سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس و همچنین توافق درباره راهکارهای توسعه و تسریع در روند اجرایی شدن برنامه همکاری جامع ۲۵ساله از دیگر موضوع‌هایی بود که در این گفت‌وگوی یک‌ساعته مورد تأکید دوطرف قرار گرفت.
مخالفت چین با یکجانبه‌گرایی
رئیس‌جمهور چین نیز در دومین گفت‌وگوی سران ۲ کشور در دولت سیزدهم، از همکاری ایران و چین در عرصه بین‌المللی و حمایت متقابل ۲ کشور از مواضع یکدیگر در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی قدردانی و تأکید کرد که چین مخالف سیاست فشار و یکجانبه‌گرایی است.
شی جین پینگ همچنین با تأکید بر اهمیت استراتژیک روابط چین و ایران و نیز اهتمام کشورش بر تقویت و توسعه همکاری‌های کلیدی، راهبردی و امنیتی ۲ کشور، به‌ویژه در حوزه تجاری، اقتصادی، زیرساختی و انرژی اضافه کرد: اجرایی شدن سند جامع همکاری‌های ۲۵ساله ۲ کشور گامی بزرگ در این زمینه است و بر همین مبنا، دستورهای لازم برای توسعه روابط همه‌جانبه استراتژیک با ایران، ازجمله در عرصه اقتصادی را صادر می‌کنم.
ساختار نظام جهانی بر سر پیچ تاریخی
یک کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به گفت‌وگوی تلفنی اخیر روسای‌جمهور ایران و چین و اهمیت راهبردی آن به همشهری گفت: واقعیت این است که ساختار نظام بین‌الملل و به‌طورکلی جهان در آستانه یک پیچ تاریخی قرار دارد؛ پیچی که اتفاقا می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
نوذر شفیعی با بیان اینکه جهان در حال گذار است و ما در چنین دوره‌ای به‌سر می‌بریم، افزود: شواهد موجود گویای این نکته مهم است که ساختار نظام بین‌الملل در شرایط تغییر و تحول قرار گرفته‌است؛ یعنی ساختار نظام جهانی از حالت «تک‌قطبی» به‌سوی «دوقطبی» یا «چند قطبی» در حال دگرگونی است و شاهد ظهور قدرت‌های جدیدی در سطح این ساختار هستیم که نقش تعیین‌کننده آنها روزبه‌روز افزایش می‌یابد.
وی افزود: ساختار نظام بین‌الملل، از زمان شکل‌گیری دولت - ملت‌ها تاکنون، ۱۶ دوره گذار را تجربه کرده است؛ از این تعداد، ۱۲ دوره گذار با جنگ همراه بوده است. بنابراین با توجه به تحولات جاری در سطح نظام جهانی شاید بتوان این‌گونه تحلیل کرد که اکنون در چنین شرایطی یا حداقل قبل از آن به‌سر می‌بریم که وضعیت خطرناک و پرمخاطره‌ای محسوب می‌شود.
شفیعی با تأکید بر اینکه قدرت چین درحال نزدیک شدن به آمریکاست، ادامه داد: با توجه به این موضوع آمریکایی‌ها ممکن است به بهانه بحث تایوان، جنگی به راه انداخته و پکن را درگیر معادلات جدیدی کنند و درواقع مانع قدرت‌گیری مضاعف چین در برابر هژمون آمریکا شوند.
وی عنوان کرد: در چنین شرایطی است که همه کشورها، اعم از کوچک و بزرگ، می‌کوشند با نگاه به آینده، خود را برای مواجهه با شرایط جدید و تحولات نوین آماده کنند و نوعی هم‌سازی مؤثر در این عرصه به‌وجود آورند تا منافع‌شان دستخوش تندبادهای تحول ساختاری نشود.
توسعه روابط راهبردی ایران
این استاد دانشگاه در حوزه روابط بین‌الملل افزود: براساس شرایط پیش‌گفته در ساختار نظام بین‌الملل هم شاهد نوعی بازگشت آمریکا به خاورمیانه هستیم که سفر اخیر بایدن به منطقه نمودی از آن به‌حساب می‌آید. ازسوی دیگر حضور فعال‌تر قدرت‌های بزرگ در آفریقا نیز در این راستا قابل ارزیابی است.
شفیعی ادامه داد: در چنین وضعیتی «عضوگیری»، «ائتلاف‌سازی» و «تعیین‌تکلیف سیاست‌خارجی» ازجمله راهبردهایی است که در دستورکار همه کشورها قرار می‌گیرد. با توجه به این موضوع، می‌توان این‌گونه تحلیل کرد که ایران یکی از مسیرهای قطعی خود را در نظم نوین جهانی مشخص کرده‌است؛ گسترش همکاری‌ها و مناسبات راهبردی با چین و روسیه را در همین راستا باید تحلیل کرد. وی تأکید کرد: برهمین اساس همکاری‌های ایران با روسیه و چین در قالب قراردادهای ۲۰ و ۲۵ ساله تنظیم شده‌است؛ موضوعی که گویای روابط باثبات و طولانی‌مدت بوده و اهمیت راهبردی بسیاری دارد و درعین‌حال عنوان آن «توافقنامه مشارکت استراتژیک جامع» انتخاب شده‌است. شفیعی افزود: در اینجا «مشارکت» یعنی برابری، «استراتژیک» گویای اهمیت موضوع است و «جامع» نیز معنای «دربردارنده همه ابعاد» را در خود نهفته دارد؛ بنابراین مشاهده می‌کنید که این کشورها عملا درحال گام برداشتن در مسیر «آینده» هستند. اکنون اهمیت توسعه روابط ایران و چین بیش از پیش نمایان می‌شود.
چین؛ قطب مهم آینده
نوذر شفیعی به اهمیت گسترش مناسبات با چین اشاره کرد و گفت: اکنون بسیاری از تحلیلگران به این نتیجه رسیده‌اند که پکن قدرت مهم آینده است. این کشور براساس برنامه «ساخت چین ۲۰۲۵» به موتور تولید جهان تبدیل می‌شود و براساس استراتژی‌های تدوین شده خود، در قامت «قطب مهم جهان» نقش‌آفرینی خواهد کرد.
شفیعی با بیان اینکه با توجه به چنین شرایطی، کشورها نسبت به توسعه روابط با چین تمایل روزافزون دارند، افزود: ازسوی دیگر قدرتی مانند چین، برای گسترش روابط خود دارای مبناهایی است؛ از قبیل اینکه کشور مقابل در یک موقعیت ژئوپلیتیک قرار دارد یا نه؛ چنین کشوری برای پکن اهمیت راهبردی بسیاری دارد. وی ادامه داد: همچنین چینی‌ها درنظر می‌گیرند که کشور مقابل از منابع غنی برخوردار است یا نه؟ «منابع مالی قوی» و «بازار مناسب» نیز از دیگر شاخص‌هایی به‌حساب می‌آید که چینی‌ها برای گسترش مناسبات راهبردی با یک کشور مدنظر قرار می‌دهند. اینها موضوع‌هایی است که اولویت کشورها در سیاست‌خارجی چین را مشخص می‌کند. اینها اجزای یک تحلیل است که دلیل اهمیت روابط تهران - پکن را توضیح می‌دهد.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: با توجه به موارد پیش‌گفته، می‌توان گفت از نگاه پکن، جمهوری‌اسلامی شریکی بسیار مهم برای این کشور محسوب می‌شود.
اتئلاف در مقابل نظم لیبرالی
شفیعی به ائتلاف‌سازی ایران، روسیه و چین باهدف مقابله با یکجانبه‌گرایی غرب و به‌ویژه آمریکا نیز اشاره کرد و گفت: در طول تاریخ هرگاه یک قدرت در سطح جهانی قد علم کرده و به قدرت برتر تبدیل شده، سایر قدرت‌ها به‌صورت یکجانبه یا چندجانبه علیه او وارد عمل شده‌اند تا قدرت و رفتارش را متعادل کنند؛ بنابراین همگرایی روزافزون ایران، روسیه و چین برای مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا روندی طبیعی است.
شفیعی افزود: نظم لیبرالی که آمریکا در ساختار جهانی ایجاد کرده و به‌شدت از آن محافظت می‌کند تا تداوم یابد، رویکردی نیست که مورد قبول بسیاری از قدرت‌های دیگر باشد؛ بنابراین یکی از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری چنین اتحادها و ائتلاف‌هایی این است که قدرت‌های موجود در سطح جهان در قدرت هژمون و نظم پدید آمده ازسوی او ناراضی و به‌دنبال تحول در چنین وضعیتی هستند. وی اضافه کرد: با توجه به این، می‌توان چنین تحلیل کرد که اتحاد راهبردی ایران، روسیه و چین و ائتلاف‌هایی از این دست، منطق تاریخ است و ریشه‌های آن را باید در رفتارهای هژمون مسلط جست‌وجو کرد.
نگرانی آمریکا از توسعه روابط ایران و چین
سفیر سابق جمهوری‌اسلامی در چین درباره گام‌های تهران و پکن برای توسعه مناسبات دوجانبه به همشهری گفت: ۲ کشور ایران و چین در شرق و غرب آسیا، علاوه‌بر برخورداری از روابط مستمر دوجانبه، از گذشته‌های دور به اشکال مختلف دارای تأثیرگذاری قابل‌توجهی در مناسبات منطقه‌ای بوده‌اند که اکنون شاهدیم وارد مرحله نوینی شده‌است. جواد منصوری افزود: نکته اینجاست که روابط و مناسبات دوجانبه ایران و چین معمولا مورد توجه قدرت‌های دیگر و به‌ویژه آمریکا بوده و آنها همواره روابط ۲ کشور را با حساسیت ویژه‌ای پیگیری کرده‌اند؛ حساسیتی که پس‌از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با شدت بیشتری وجود داشته است.
وی با بیان اینکه روابط ایران و چین با توجه به مشترکات موجود، در زمینه‌های مختلف همواره روبه توسعه بوده و زمینه‌ساز شکل‌گیری دیدگاه‌های مشترک در مسائل منطقه‌ای و جهانی شده‌است، ادامه داد: با وجود این گسترش مناسبات پکن - تهران در شرایط امروز منطقه از اهمیت دوچندانی برخوردار است؛ چراکه شاهدیم آمریکایی‌ها در شرق آسیا و همچنین خاورمیانه درحال شکل‌دهی بحران‌های جدید و تنش‌های روزافزون هستند. منصوری با بیان اینکه با توجه به تحولات کنونی، آمریکایی‌ها اصرار دارند روابط ایران، روسیه و چین به کمترین سطح برسد، عنوان کرد: اخیرا برخی مقام‌های آمریکایی به‌صراحت گفتند که نگران توسعه چنین روابطی هستند. علاوه‌براین در هفته‌های گذشته موضوع تایوان شرایط جدیدی را به‌وجود آورده‌است؛ آمریکایی‌ها از یک‌سو می‌خواهند سطح تنش را با چین افزایش دهند و ازسوی دیگر مانع افزایش همکاری‌های تهران و پکن شوند.
سفیر سابق ایران در چین با تأکید بر اینکه آمریکا می‌کوشد در روابط ایران و چین اخلال ایجاد کند، عنوان کرد: با وجود این دیپلماسی منطقه‌ای دولت سیزدهم با گام‌های موفقی همراه بوده‌است. ظرفیت‌های همکاری میان تهران و پکن بیش‌از آن چیزی است که اکنون وجود دارد. منصوری با بیان اینکه حمایت ایران و چین از یکدیگر باید در صحنه جهانی نمود داشته باشد، اضافه کرد: گفت‌وگوی تلفنی اخیر روسای‌جمهور ۲ کشور در این راستا قابل تفسیر است و دوطرف تأکید کردند که محدودیتی در توسعه مناسبات دوجانبه ندارند.