همشهری‌آنلاین - فتانه احدی: چندی پیش عباس‌زاده عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت که اگر پیمان استراتژیک در حوزه نفت و گاز ایران با روسیه عملیاتی شود دو کشور می‌توانند در تعیین قیمت و اعمال مدیریت بر بازار نفت جهان بالاترین نقش را داشته باشند و این موضوع به نفع دو کشور است.» اما این ادعا تا چه اندازه با واقعیت های موجود و نیز مولفه های موثر بر بازار جهانی انرژیمنطیق است و آیا همکاری ایران و روسیه که البته فعلا در حد تفاهم‌نامه است، می‌تواند آینده خوبی برای دو کشور رقم بزند؟ به عقیده بهشتی‌پور اینکه گمان کنیم با امضای قرارداد و همکاری‌های دو جانبه نفتی این دو کشور می‌توانند بر بازار نفتی جهان تاثیرگذار باشند امری محال است اما همکاری آنها می تواند تاثیر به سزایی در منطقه داشته باشد.
- ایران و روسیه در آغاز راه یک پیمان استراتژیک
- بزرگترین تفاهم‌نامه سرمایه‌گذاری خارجی تاریخ ایران اجرا می شود؟ | ایران و روسیه به دنبال کنترل قیمت ها در بازار نفت | ناخشنودی غرب از یک قرارداد
در ادامه متن کامل گفت‌وگوی همشهری آنلاین با حسن بهشتی پور کارشناس مسائل بین‌الملل و حوزه اورآسیا را بخوانید.
به عقیده یکی از نمایندگان مجلس، امضای قرارداد همکاری ایران و روسیه که قطب بزرگ تولید کننده انرژی هستند باعث می شود که این دو کشور ابتکار عمل در منطقه را به دست بگیرند. تحلیل شما در این‌باره چیست؟ آیا اینگونه خواهد شد؟
البته تشکیل یک بلوک مشترک و همکاری دوجانبه قطعا اقدام بسیار خوب و سازنده‌ای است. اما اکنون در واقع فقط تفاهم‌نامه‌ای بین ایران و روسیه امضا شده است و تا قراردادهایی ذیل این تفاهم‌نامه امضا نشود، هیچ تعهدی برای دو دولت به وجود نمی‌آورد. و دو طرف تفاهم‌نامه می‌توانند، مفاد تفاهم‌نامه را نادیده بگیرند، حتی بدون اینکه لازم باشد اعلام کنند. برای امضا قرارداد نیز باید مجلس دو کشور مفاد آن را تصویب کنند تا اجرایی شود که این اقدام نیز یک تا ۵ سال به طول می‌انجامد. بنابراین برای اینکه بخواهیم در مورد پیش‌بینی کنیم اکنون زود است. اما به طور کل این اقدام و قرارداد همکاری قطعا امری به موقع و خوب است.
امضای این قرارداد چه تحولاتی در منطقه به وجود خواهد آورد؟
ایران یک قدرت منطقه‌ای است و هر چند از نظر اقتصادی وضعیت بهتر داشته باشد، طبیعتا در منطقه هم نقش بهتری ایفا می‌کند.
برجام نیز بسیار در این جایگاه ایران در منطقه موثر بوده است. از سال ۲۰۱۵ که ایران وارد توافقات برجامی شد ودرآمدهایش افزایش پیدا کرد، نقش منطقه‌ای ایران از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ بسیار افزایش پیدا کرد. بنده مدعی هستم یکی از دلایل افزایش تغییر جایگاه، تحت تاثیردرآمدهای حاصله از برجام بوده است.
پس اگر ما بتوانیم روابط خود را با کشورهای منطقه خوب کنیم. در سایه این بهبودی روابط با کشورهای همسایه و منطقه می‌توانیم جایگاه خود را ارتقا دهیم. برای مثال ایرانی که با عربستان سعودی اختلاف داشته باشد و درگیر باشد، کمتر تاثیر گذار است تا ایران مقتدری که با عربستان سعودی نشسته و توافق منطقه‌ای امضا کرده است. با اینکه ایران و عربستان رقیب هستند اما وقتی با هم همکاری داشته باشند حتما سطح جایگاه هر دو کشور تغییر خواهد یافت. البته این مثال را می‌توان برای ایران و کشورهای دیگر منطقه مانند ترکیه، امارت و دیگر کشورها زد.
آیا دو کشور می توانند در تعیین قیمت و اعمال مدیریت در بازار نفت جهان نقش داشته باشند و در قبال آن چه تاثیرات سیاسی به دنبال خواهد داشت؟
در واقع این کشورهای در مورد انرژی نمی‌توانند تعیین‌کننده باشند. از سویی یک طرف متقاضی نفت و گاز است، حتی با وجود تشکیل بلوک و همکاری مشترک که قطعا اقدام خوبی است. به جای اینکه دو تولیدکننده نفت و گاز با رقابت کنند بهتر است که همکاری داشته باشند.
اما از سویی باید این مسئله را واقع بینانه تحلیل کنیم، باید توجه داشته باشیم در بازار نفت و گاز طرف مقابلی به عنوان مصرف کننده وجود دارد که در آنجا او تعیین‌کننده است. این گونه نیست که فقط از شما خرید کند. حتی اینکه با چه قیمت و کیفیت و درکجا تحویل می‌دهید، نیز همگی تعیین‌کننده است. تاثیرگذاری در بازار انرژی نیاز به داشتن سهم کافی است وقتی دو کشور تحریم هستند این سهم اندک می‌شود.
در واقع هم‌اینک روسیه و ایران با اوپک همکاری می‌کنند. ایران عضو اوپک است و روسیه نیز در قالب اوپک‌پلاس در تعیین قیمت و سطح تولید همکاری دارد. اوپک نیز که تکلیفش معلوم است، تصمیم می‌گیرد که قیمت نفت چقدر باشد و تعیین‌کننده سقف تولید و سهم کشورهاست. بنابراین ایران و روسیه حتی اگر امضای قرارداد نفتی هم داشته باشند، نمی توانند بازار را بسیار تحت تاثیر خود قرار دهند. با توجه به اینکه هر دو کشور با اوپک همکاری می‌کنند، و این همکاری بین عربستان، روسیه، امارات، سوریه، ایران، کویت، ونزوئلا و اعضای اوپک قبلا وجود داشته است.
تحریم‌های این دو کشور چه میزان در کاهش نقش این دو کشور در بازار جهانی انرژی دارد؟
باز هم تکرار می‌کنم قطعا همکاری این دو کشور بسیار خوبتر و بهتر از رقابت آنها با هم است، اما از آنجایی که هر دو فعلا تحریم هستند، به شدت تحت تاثیر تحریم‌ها قرار خواهند گرفت. نمی توانند بازار را تحت کنترل خود قرار دهندو اینکه گمان کنیم با امضای قرارداد و همکاری‌های دو جانبه نفتی این دو کشور می‌توانند بر بازار نفتی جهان تاثیرگذار باشند امری محال است.
حالا فرض کنیم تحریم هم نباشند و تحریم‌های این دو کشور لغو شود. کشورهایی می‌توانند در بازار تعیین‌کننده باشند که سهمشان از تولید و صادرات نفت سهم برجسته‌ای باشد. برای مثال سهم نفت مصرفی دنیا حدودا روزانه ۱۰۰ میلیون بشکه است. اوپک چیزی نزدیک ۲۰ میلیون را تامین می‌کند. سهم ایران نیز ۲ میلیون، روسیه هم ۵ میلیون بشکه باشد، این می شود ۷ میلیون از آن ۲۰ میلیون اوپک و ۷ میلیون از ۱۰۰ میلیون جهانی.
پس زمانی می‌توانیم تاثیرگذار باشیم که سهم بزرگی در این بازار داشته باشیم. البته نباید نادیده گرفت که بازار نفت بازار حساس و پرکششی است. یعنی کاهش و افزایش یک میلیون بشکه نیز در قیمت نفت تاثیر دارد. حتی اگر یک میلیون در مقابل ۱۰۰ میلیون بشکه باشد.
اکنون نیز شواهد و قرائن اینگونه نشان می‌دهد که همکاری این دو کشور از سویی به نفع باشد اما قطعا در بازارهای نفتی جهان تاثیرگذار نخواهند بود. تا زمانی هم که تحریم وجود دارد از نظر صادرات و واردات نفتی و غیره به طور کل مشکل خواهیم داشت.
آیا نزدیک شدن روابط ایران و روسیه در توافقات برجام تاثیر گذار است و آیا واکنشی از سوی آمریکا دیده می شود؟
نظریه‌ای بین مذاکره‌کنندگان وجود دارد. این نظریه می‌گوید که باید به طرف مذاکره نشان دهیم که دستمان پر است. برای مثال با چین قرارداد ۲۵ ساله امضا می‌کنیم، به روسیه پیشنهاد قرارداد ۲۰ ساله داده‌ایم که البته فعلا پیش‌نویس است و هنوز جوابی داده نشده است. از سویی هم با ترکیه توافق کرده‌ایم. این اقدامات برای نشان دادن پر بودن دستان مذاکره‌کننده است. و نشان‌دهنده این است که علی‌رغم تحریم‌ها می‌توانیم در حد گسترده با کشورهای دیگر رابطه برقرار کنیم. از سویی دیگر می خواهد بگوید برجام را به اقتصاد خود گره نزدهایم. منتظر نمی‌مانیم تا ببینیم که نتیجه برجام چه خواهد شد، بلکه کار خود را پیش خواهیم برد و اگر هم برجام نتیجه نداد چیزی را از دست نمی‌دهیم. یکی از اقدامات خوب دولت سیزدهم در مقابل آمریکا توافق با روسیه، چین، ونزوئلا، ترکیه و کشورهای همسایه است.
البته طرف مقابل نیز اقدامات طرف خود را مدام رصد خواهد کرد تا در جریان آن قرار بگیرد. به وی‍ژه بازار انرژی. چراکه اینکه روزانه چه مقدار نفت می‌فروشیم کاملا رصد می‌شود. چون نفت را نمی‌شود مخفیانه فروخت. رصد نفت در دنیا خیلی قوی است. حتی می‌دانند که چه میزان نفت داریم و چه میزان می فروشیم. البته ممکن است که فروشنده اطلاعات خود را مخفی نگه دارد اما خریدار در بازار انعکاس می‌دهد. فروشنده و خریدار کاملا رصد می‌شوند.
بنابراین طرف مقابل مذاکره‌کننده با استفاده از نتیجه این رصد قضاوت می‌کند و فعالیتهای طرف خود را می‌سنجد.