علت این اختلال آنگونه که اعلام شد مربوط به آتش‌سوزی فیبرهای مستقر در مخزن (manhole) مرکز انقلاب اسلامی شرکت ارتباطات زیرساخت بوده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که بعضی از اپراتورها قطعی ۱۱ساعته را هم تجربه کردند و گستردگی آن قابل توجه بوده است. اما اینکه چرا فیبرها به‌سادگی در دسترس قرار دارند، موضوعی است که پاسخی به آن داده نشده است. هفته گذشته هم قطعی برق در همین مرکز LCT باعث اختلال در بخشی از شبکه ارتباطی کشور شد که وزیر ارتباطات هفته گذشته به خاطر این اختلال از مردم عذرخواهی کرد و به مسئولان این وزارتخانه دستور بررسی دلایل بروز حادثه را داد. این در حالی است که کاربران پیش از این هم بارها چنین اختلال‌هایی را تجربه کرده‌اند و به‌نظر می‌رسد، از آنجا که با نوعی تمرکز در توزیع روبه‌رو هستیم، این اتفاق در آینده هم تکرار شود.
اختلال‌های ۱۴۰۰
شرکت ابرآروان در گزارشی به قطعی‌ها و اختلال‌های سال گذشته پرداخته و اعلام کرده: «براساس داده‌های سامانه رادار ابرآروان اینترنت دیتاسنترهای داخلی در سال۱۴۰۰ با ۴ساعت و ۴۸دقیقه قطعی، ۸ساعت و ۳۴دقیقه اختلال پراکنده، ۲ ساعت و ۲۰ دقیقه اختلال همزمان و بیش از ۴۰۹۶ ساعت اختلال جزئی روبه‌رو بوده است.» درواقع «۱۷۱ روز و ۳ ساعت و ۴۲ دقیقه معادل ۴۷درصد سال۱۴۰۰ در ارتباطات اینترنتی دیتاسنترهای داخلی اختلال وجود داشته است» که به معنای این است که نیمی از سال گذشته اختلال اینترنتی داشته‌ایم. این شرکت همچنین ۸۹ درصد اختلالات اینترنت دیتاسنترها را مربوط به وب‌سایت‌های بین‌المللی و ۶۷درصد اختلالات را مربوط به ارتباطات اینترنتی اینستاگرام گزارش کرده است. همچنین ۳وب‌سایتی که در سال۱۴۰۰ بیشترین میزان اختلالات را تجربه کرده‌اند، هر ۳ خارجی بوده‌اند. این در حالی است که در سال گذشته «ارتباطات دیتاسنترهای کشور ۲۸۸ دقیقه معادل ۴ساعت‌و۴۸دقیقه به‌شکل کامل قطع بوده است.»
گزارش اردیبهشت ۱۴۰۱ رادار نشان می‌دهد، وب‌سایت‌های خارجی که رادار، آنها را به‌شکل مستمر پایش می‌کند در دیتاسنترهای ایران ۲۵برابر دیتاسنترهای خارجی با اختلال ارتباطات اینترنتی روبه‌رو بوده‌اند؛ بر این اساس می‌توان گفت اختلالات اینترنت در دیتاسنترهای ایران (بر پایه وب‌سایت‌های جهانی) ۲۵برابر میانگین اختلال اینترنت در دیتاسنترهای بین‌المللی بوده است.
تمرکز اپراتورها در یک نقطه
رضا زند، کارشناس شبکه در گفت‌وگو با همشهری مخزنی را که آتش گرفت، مربوط به یکی از ورودی‌های اصلی فیبر نوری شرکت زیرساخت می‌داند که فیبر بیشتر اپراتورها از این نقطه به مرکز مخابراتی «انقلاب اسلامی» می‌رسد. زند با اشاره به اینکه این مرکز از قدیم محل تجمع اپراتورها بوده است، می‌گوید: «اپراتورها سرویس را باید از زیرساخت بگیرند و مهم‌ترین مرکز زیرساخت هم مرکز انقلاب اسلامی است.» او با اشاره به قطعی ۱۱ساعته بعضی از اپراتورها یادآوری می‌کند که اپراتورها حتی ورودی دومی هم ندارند که بتوانند فیبرکشی دوم را انجام دهند.
هزینه بالای فیبرکشی
این کارشناس همچنین هزینه فیبرکشی برای اپراتورها را بسیار بالا می‌داند و معتقد است این موضوع باعث می‌شود که اپراتورها تنها به یک مسیر بسنده کنند. به‌گفته زند «اپراتورها اگر بخواهند فیبرکشی دوم را انجام دهند، هزینه چند میلیاردی را باید متحمل شوند؛ بنابراین در این شرایط طبیعی است که وقتی برای یک مسیر مشکل ایجاد می‌شود، بیشتر اپراتورها تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند.»
این کارشناس همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا خسارت قطعی شبکه برای اپراتورها بیشتر است یا هزینه فیبرکشی مسیر دوم، می‌گوید: «به‌جز ۲ اپراتور بزرگ سیار کشور، بقیه FCPها از سرمایه کافی برای فیبرکشی مسیر دوم برخوردار نیستند. به‌عبارت دیگر، فیبری که حدود ۵ یا ۶ کیلومتر طول دارد می‌تواند بین ۷ تا ۸ میلیارد تومان هزینه به اپراتورهای ثابت که درآمد زیادی ندارند، تحمیل کند؛ به همین‌خاطر، اپراتورهای ثابت، قطعی احتمالی را که ممکن است در طول چند سال، یکبار اتفاق بیفتد به هزینه فیبرکشی ترجیح می‌دهند.»
چرا اپراتورهای سیار مسیر دوم ندارند؟
کارشناس شبکه با این حال، پیش‌بینی نکردن مسیر دوم از سوی اپراتورهای سیار را عجیب و به نوعی اشتباه می‌داند. زند می‌گوید: «اپراتورهای سیار در بسیاری از نقاط، فیبرکشی کرده‌اند که هزینه‌های بالایی برای آنها داشته است و این بسیار عجیب است که یک اپراتور فقط همین یک مسیر را در تهران داشته است.» به‌گفته او «البته این اتفاق می‌تواند ناشی از خطای طراحی باشد یا شاید امکانات شهری این اجازه را به آنها نداده که بیشتر از این میزان، فیبرکشی کنند.»
مشکل تمرکز
این کارشناس مهم‌ترین عامل چنین قطعی‌هایی را انحصار زیرساخت می‌داند و می‌گوید: «تا زمانی که این انحصار برطرف نشود، این مشکلات ادامه‌دار خواهد بود و حل‌شدنی نیست؛ چراکه اپراتورها چاره‌ای ندارند که به تعداد محدودی از مراکز متصل باشند که به این ترتیب نوعی تمرکز ایجاد می‌شود.» زند معتقد است اگر این انحصار برداشته شود و اپراتورها بتوانند شبکه فیبر خود را ایجاد کنند و سرویس اینترنت خود را بگیرند، مطمئنا اجازه نخواهند داد که کاربران چنین اختلال‌هایی را تجربه کنند.
گزارش: عمادالدین قاسمی‌پناه