پدرش مهندس برق و مادرش معلم بود. خانواده آنها در اصل ریشه‌ای آلمانی، انگلیسی و ولزی دارند.
زندگی آنها در مکان ثابتی نبود و خانواده آنها به شهرهای گوناگونی مهاجرت کردند. وی تا پایان دوره دبیرستان، در پانزده مدرسه مختلف درس خواند. تام دوازده ساله بود که والدینش از هم جدا شدند.
وی و خواهرش تحت سرپرستی مادرشان قرار گرفتند و در سال‌های بعد در شهرهای گوناگونی ساکن شدند. تام مدتی آموزش مذهبی دید و قصد داشت کشیش شود اما از این کار رویگردان شد و در نهایت در سال ۱۹۸۰ از دبیرستانی در نیوجرسی فارغ التحصیل شد.
تام کروز در سال‌های دبیرستان در فیلم موزیکالی از طرف مدرسه شرکت کرد و مورد تحسین قرار گرفت. همین مساله باعث شد وی به بازیگری بطور جدی علاقه مند شود.
نخستین بازی جدی وی، تنها یک سال پس از به پایان بردن دوره دبیرستان، در فیلم «عشق بی پایان» به سال ۱۹۸۱ اتفاق افتاد. تا سال ۱۹۸۶ در چندین فیلم بازی کرد که چندان شهرتی برایش نداشت.
در سال ۱۹۸۹ به همراه داستین هافمن در فیلم مرد بارانی شرکت کرد که این فیلم نامزده ۸ جایزه اسکار شد. اما وی یک سال بعد توانست نخستین بار نامزد جایزه اسکار بهتری بازیگر نقش اول مرد برای بازی در فیلم «متولد چهارم ژوئیه» شود.
در همین سال با بازی در فیلم «روزهای تندر» با نیکول کیدمن آشنا شد و بعدها با وی ازدواج کرد. در سال ۱۹۹۲ با بازی در فیلم چند مرد خوب نخستین جایزه اسکار را از آن خود کرد.
تام کروز در سال ۱۹۹۶ به عنوان تهیه کننده و بازیگر نقش اول در فیلم ماموریت غیرممکن حاضر شد که با اقبال فراوان مواجه شد. چشمان کاملاً بسته به کارگردانی استنلی کوبریک با حضور تام کروز و نیکول کیدمن در نقش یک زوج ثروتمند نقطه عطف دیگری در آثار هنری تام کروز به حساب می‌آید.
این فیلم در سال ۱۹۹۹ اکران شد. قسمت دوم فیلم ماموریت غیرممکن در سال ۲۰۰۰ اکران شد و سومین فیلم پرفروش سال شد.
تام کروز در سال ۲۰۰۲ در فیلم گزارش اقلیت ساخته استیون اسپیلبرگ بازی کرد. دو سال بعد فیلم جانبی یا کلترال از وی به نمایش درآمد که جوایز متعددی به همراه داشت. یک سال بعد در فیلم پرفروش جنگ دنیاها باز هم به کارگردانی استیون اسپیلبرگ نقش آفرینی کرد.
سومین بخش از فیلم ماموریت غیر ممکن در سال ۲۰۰۶ به روی پرده رفت که همانند دو قسمت قبلی فروش بالایی داشت. وی در سال ۲۰۰۷ در فیلم شیرها برای بره‌ها با رابرت ردفورد همبازی بود.
علاوه بر بازیگری، تام کروز از سال ۱۹۹۶ به عنوان تهیه‌کننده در تعدادی از فیلم‌های سینمایی مشارکت کرده است. وی از سال ۲۰۰۶ همراه با پائولا واگنر صاحب شرکت فیلمسازی یونایتد آرتیستز شد.
تام کروز هنرپیشه و تهیه کننده سرشناس آمریکایی تا سال ۲۰۰۸ سه بار نامزد جایزه اسکار شده و ده‌ها جایزه مهم دیگر از جمله سه جایزه گلدن گلوب را به دست آورده است. وی با بازی در فیلم تاپ گان به شهرت جهانی رسید.
برخی از آثار هنری تام کروز:
- عشق بی‌پایان (۱۹۸۱)
شیپور خاموشی (۱۹۸۱)
بیگانگان (۱۹۸۳)
از دست دادن آن (۱۹۸۳)
تجارت پرمخاطره (۱۹۸۳)
تمام حرکات درست (۱۹۸۳)
افسانه (۱۹۸۵)
تاپ گان (۱۹۸۶)
رنگ پول (۱۹۸۶)
کوکتل (۱۹۸۸)
مرد بارانی (۱۹۸۸)
متولد چهارم ژوئیه (۱۹۸۹)
روزهای تندر (۱۹۹۰)
دور و دورتر (۱۹۹۲)
چند آدم خوب (۱۹۹۲)
شرکت (۱۹۹۳)
مصاحبه با خون‌آشام (۱۹۹۴)
مأموریت غیرممکن (۱۹۹۶)
جری مگوایر (۱۹۹۶)
چشمان کاملاً بسته (۱۹۹۹)
ماگنولیا (۱۹۹۹)
مأموریت غیرممکن ۲ (۲۰۰۰)
آسمان وانیلی (۲۰۰۱)
گزارش اقلیت (۲۰۰۱)
آخرین سامورایی (۲۰۰۳)
وثیقه (۲۰۰۴)
جنگ دنیاها (۲۰۰۵)
مأموریت غیرممکن ۳ (۲۰۰۶)
شیرها برای بره‌ها (۲۰۰۷)
والکیری (۲۰۰۸)
تندر استوایی (۲۰۰۸)
شوالیه و روز (۲۰۱۰)
مأموریت غیرممکن ۴ (۲۰۱۲)
جک ریچر (۲۰۱۲)
دوران راک (۲۰۱۲)
فراموشی (۲۰۱۳)
لبهٔ فردا (۲۰۱۴)
مأموریت غیرممکن ۵ (۲۰۱۵)
جک ریچر ۲ (۲۰۱۶)
مومیایی (۲۰۱۷)
ساخت آمریکا (۲۰۱۷)
مأموریت غیرممکن ۶ (۲۰۱۸)
تاپ گان: ماوریک (تک رو) (۲۰۲۰)