امیرمحمد حسینی - همشهری آنلاین: وزیر خارجه در راس هیاتی عازم آفریقا شده تا با مقامات برخی از کشورهای آفریقایی ملاقات و رایزنی کند. سفری چند روزه که در راستای راهبرد متوازن کردن سیاست خارجی در دولت سیزدهم است. حسین امیرعبداللهیان در جریان این سفر به مالی، زنگبار و جمهوری متحد تانزانیا می‌رود و گسترش تعاملات سیاسی و اقتصادی با این کشورها در دستور کار هیات ایرانی است. اما آیا قاره آفریقا ظرفیت‌های لازم برای گسترش تعاملات سیاسی، تجاری و اقتصادی را دارد؟
جعفر قنادباشی کارشناس مسائل آفریقا در گفت‌وگو با همشهری آنلاین تاکید می‌کند که ظرفیت‌های اقتصادی قاره آفریقا به قدری بالاست که قدرت‌های اقتصادی از جمله آمریکا و چین بر سر استفاده از آنها رقابت سختی با یکدیگر دارند. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
سفر آقای امیرعبداللهیان به آفریقا را چطور ارزیابی می‌کنید؟ قاره آفریقا چقدر ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری دارد؟
قاره آفریقا به لحاظ سیاسی و اقتصادی ظرفیت‌های بسیار بالایی دارد. در حوزه اقتصادی این ظرفیت‌ها به چهار دسته کلی تجاری، معدنی، محصولات کشاورزی و پذیرش صادارت فنی و مهندسی و صنعتی تقسیم می‌شوند. این ظرفیت‌ها به اندازه‌ای است که امروزه قدرت‌های بزرگ اقتصادی، صنعتی و حتی نیمه صنعتی فشرده‌ترین رقابت‌ها را برای استفاده از آنها دارند. به طور مثال چین با آمریکا، ترکیه با هند، مالزی و برزیل و فرانسه و انگلیس در این حوزه در حال رقابت هستند.
حال در چنین شرایطی ایران به عنوان کشوری که سابقه استعماری و نژادپرستی ندارد و با ایدئولوژی اسلامی و اعتقاد به اسلام همواره قائل به برابری نژادها بوده است نزد مردم آفریقا محبوب است. چرا که موضع ایران همواره ضد استعمارگران و صهیونیسم بوده و این سبب شده است تا محبوبیت ایران در کشورهای آفریقایی بیشتر شود.
این محبوبیت نیز از اظهارات مقامات و شخصیت‌های آفریقایی و دیپلمات‌هایی که در ایران و آفریقا حضور دارند مشخص است. همچنین تجربه مسافران در این زمینه قابل بررسی است. شخصا به عنوان کسی که به ۲۲ کشور آفریقایی سفر داشتم می‌توانم به محبوبیت ایران در میان مردمان آفریقا اذعان کنم. تنها کشوری هستیم که مردم آفریقا تی‌شرت به رنگ پرچم ما می‌پوشند.
این ظرفیت‌ها می‌تواند اقتصاد ما را شکوفا کند. مثال ساده‌ای می‌زنیم. در بعضی از محصولات مثل موز، نارگیل و کاکائو که در حجم بالا در کشور مصرف می‌شود اگر به صورت مستقیم از آفریقا وارد شود بسیار به صرفه و به نفع اقتصاد ماست.
در مواد معدنی نیز نیازمند واردات از آفریقا هستیم. از همه مهم‌تر آفریقا امروز می‌تواند بهترین مقصد برای صادرات ما باشد. فقط درصد کمی از ۵۴ کشور آفریقایی فقیر هستند و باقی ثروتمند به شمار می آیند که می‌توانند محصولات ما را خریداری کنند. همچنین صدور خدمات فنی مهندسی از خدمات ساختمانی گرفته تا پتروشیمی و مخابرات بازار بزرگی در آفریقا دارد که می‌تواند برای ما درآمدزا باشد.
از منظر سیاسی چطور؟ تعامل با کشورهای آفریقایی چقدر اهمیت دارد؟
تعامل با آفریقا از منظر سیاسی اگر مهم‌تر از حوزه اقتصادی نباشد قطعا کم اهمیت تر نیست. قاره آفریقا یک سوم اعضای سازمان ملل متحد را تشکیل می‌دهد. نیمی از کشورهای جنبش عدم تعهد که بزرگ‌ترین جنبش جهان بعد از سازمان ملل است و نیمی از سازمان همکاری کشوری‌های اسلامی از قاره آفریقاست. لذا یکی از ظرفیت‌هایی که کشورهایی چون آمریکا، چین و انگلیس و غیره دنبال آن هستند استفاده از آرای کشورهای آفریقایی در مجامع بین المللی است. ما نیز نیازمند روابط و تعامل سیاسی با کشورهای آفریقایی هستیم تا بتوانیم از آرا آنها استفاده کنیم و مانع استفاده دیگران از آرای آنها علیه کشورمان شویم.
عملکرد دولت های پیشین در این حوزه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
دولت‌های گذشته یا در راهبرد خود به طور نسبت به آفریقا بی توجه بودند یا جایگاه محدودی برای کشورهای آفریقایی در تعاملات سیاسی و اقتصادی در نظر گرفتند. دولت هایی هم داشتیم که در اجرای راهبرد مشکل داشتند و به شکل پراکنده عمل کردند. بنابراین به طور کلی برخی از دولت ها از سفرهای آفریقایی برای پر کردن آلبوم عکس خود استفاده کردند و برخی راهبرد درستی در اجرا نداشتند.
بیشترین گلایه کشورهای آفریقایی از ما نیز این است که هرگز اقدام مستمری در عرصه اقتصادی و سیاسی با این کشورها نداشتیم. کارهای کوچکی انجام و رها شده است و این به منزله تخریب سوابق ما در این کشورها بوده است. در دولت آقای روحانی راهبرد سیاست خارجی ارتباط با کشورهای بزرگ بود و آفریقا و کشورهای کوچک جایگاهی در سیاست خارجی دو دولت ایشان نداشتند.
دولت سیزدهم چطور؟
راهبردی که در دولت آقای رییسی در پیش گرفته شده بسیار موثر است. فعال کردن سیاست خارجی با همه کشورها و اولویت دادن به کشورهای مسلمان و همسایه می‌تواند از تهاجم فرهنگی غرب جلوگیری کند. راهبرد موثر دیگر فعال کردن رکن اقتصادی دیپلماسی است که ظرفیت بزرگی است که در دولت به کار گرفته شده است.
البته این راهبرد باید در اجرا به شکل مرحله‌ای باشد. یعنی باید در وهله نخست زیرساخت‌ها فراهم شود و سپس سیاست های درازمدتی را در حوزه های مختلف به کار بگیریم. به طور مثال برای روابط اقتصادی باید امکانات گمرکی، بیمه، تبلیغات و شناساندن محصولات ما و در گردشگری زیرساخت‌ها فراهم شود. اگر زیرساخت ها فراهم شود و دولت راهبرد فعلی را با سیاست‌های درازمدت به شکل پیوسته ادامه دهد قاره آفریقا ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی بسیاری دارد که می‌توان از آنها بهره‌های فراوانی برد.