به گزارش همشهری آنلاین، محمد اسلامی رییس سازمان انرژی اتمی با بیان اینکه فن‌آوری هسته‌ای یکی از پیشران‌های اصلی و تعیین کننده در توسعه علم و فن‌آوری است، گفت: حوزه هسته‌ای بر خلاف اساسنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اساساً در انحصار ابرقدرت‌هاست و با ساز و کاری که در محیط بین‌الملل ایجاد کرده‌اند، اجازه نمی‌دهند این فن‌آوری به طور استاندارد در اختیار همه کشورها قرار گیرد و رفتاری مبتنی بر استاندارد دو گانه را در پیش گرفته‌اند. با ایران هم در چارچوب همین رفتارهای دو گانه برخورد می‌کنند و با شیوه‌ها و ابزارهای مختلف سعی کرده‌اند مانع پیشرفت ایران شوند، اما برخلاف میل آنها و با همه مزاحمت‌ها از جمله تهدید به بمباران تاسیسات هسته‌ای کشور، ترور دانشمندان و انواع خرابکاری تلاش برای از بین بردن انگیزه متخصصان‌مان، خوشبختانه ایران از صنعت هسته‌ای پیشرفتهای برخوردار شد.
در ادامه بخش‌هایی از گفت‌وگوی رییس سازمان انرژی اتمی کشور را می‌خوانید.
اسلامی: سوالات آژانس بسته نشود، روز بازاجرایی وجود ندارد
اسلامی درباره عملکرد سازمان انرژی اتمی در یک سال گذشته با اشاره به تکلیف این سازمان برای اجرای قانون اقدام راهبردی مجلس خاطرنشان کرد: در این چارچوب افزایش ظرفیت غنی‌سازی با استفاده از سانتریفیوژهای نسل ۶ که به لحاظ بهره‌وری، تکنولوژی و ظرفیت، راندمان خوبی دارد و نیز افزایش درصد غنی‌سازی با بالاترین سرعت در دستور کار قرار گرفت. روزانه تعداد قابل ملاحظه‌ای نسل جدید سانتریفیوژهای IR-۶ تولید، راه‌اندازی و نصب شد و غنی‌سازی بالای ۵ درصد که هدف‌گذاری قانون بود، به مرحله اجرا در آمد.
ظرف یک سال هزار سانتریفیوژ IR-۶ ساختیم
وی ادامه داد: نسبت به محدودیت‌هایی که برای ما در مذاکرات و برجام ایجاد شده بود و در حالی که تصور می‌کردند ما بعد از سال هشتم، دو آبشار میانی ۲۰ و ۳۰ سانتریفیوژ از نوع IR-۶ داشته باشیم، توانستیم ظرف یک سال از هزار دستگاه عبور کنیم و چند برابر تصورات آنها پیشرفت داشته باشیم.
رییس سازمان انرژی اتمی درباره حفظ سانتریفیوژهای IR-۶ در صورت بازگشت به برجام به ویژه که ایران در این بخش از برجام بسیار جلوتر است، گفت: از نظر ما مهم فرایند غنی‌سازی و هدف‌گذاری کمّی آن است که برای راکتورهای تحقیقاتی و قدرت و نیز تهیه تارگت‌هایی که در فرایند پرتودهی و شتاب‌دهنده‌ها مورد استفاده است، انجام شود.
برای بازگشت به برجام، ملاک همان جدول زمان برجام ۲۰۱۵ است
اسلامی درباره پاسخ به این پرسش که اگر بخواهیم به برجام ۲۰۱۵ بازگردیم، تکلیف تعهدات متقابل ایران و ۱+۵ که هر کدام در یک تاریخ متفاوت قرار دارند چه می شود؟ اجرای برخی تعهدات بسیار جلوتر از زمان تعیین شده است و برخی اصلا اجرایی نشده است، تصریح کرد: تاریخ‌های برجام یعنی روز مبدا، روز صفر و روز آغاز هستند؛ هر چقدر از این تاریخ‌ها گذشته، ملاک همان است. آنچه ما همواره در روند مذاکرات بر آن تاکید داشتیم این بوده است که همان جدول زمانی که در برجام ۲۰۱۵ است، باید باقی بماند و ملاک باشد.
وی در پاسخ به اینکه ایران در برنامه خود در سال‌های گذشته اعلام کرده بود که سانتریفیوژهای IR-۶ جایگزین ماشین‌های IR-۱ خواهد شد، آیا این ماشین‌ها قرار است از رده خارج شوند؟ گفت: ما هیچ‌کدام از ماشین‌های نسل‌های گذشته که برچیده می‌شوند را دور نمی‌اندازیم. هرکدام از اینها مزیتی دارند، این طور نیست که دیگر استفاده نداشته باشند. هر کدام در جای خود استفاده می‌شود و آنها را به هیچ وجه از دست نمی‌دهیم.
اسلامی درباره تولید و حفظ تارگت ۶۰ درصد اظهار کرد: ما توانستیم اصلاحاتی را در فرایندهای مربوط به غنی‌سازی انجام دهیم و استفاده از مواد غنی شده را برای بهره‌برداری عملی در زمینه‌هایی به جز تولید سوخت یا ذخیره مواد غنی‌شده آماده کنیم، مثل غنی‌سازی ۲۰ درصد که برای تولید تارگت یا سوخت راکتور تهران مورد استفاده قرار گرفته است. اما تکمیل، ادامه و تولید تارگت ۶۰ درصد که در دنیا کمتر کشوری مبادرت به آن کرده است یک کار تحقیقاتی پیشرفته بود تا ما بتوانیم با بهره‌وری موثر تارگت‌ها را برای تولید رادیودارو استفاده کنیم.
عقب ماندگی در زمان بندی ساخت واحدهای ۲ و ۳ نیروگاه بوشهر ربطی به برجام ندارد
رییس سازمان انرژی اتمی در ادامه ساخت دو واحد نیروگاه هزار مگاواتی که در دست اجراست را از دیگر برنامه های در اولویت این سازمان برشمرد و گفت: البته کار ساخت این دو واحد عقب ماندگی سنگینی در حدود ۲۳ درصد دارد. ما سعی داریم روند ساخت این دو نیروگاه را شتاب دهیم و عقب‌ماندگی‌اش را به سرعت جبران کنیم. هم‌چنین ساخت نیروگاه ۳۶۰ مگاواتی ایرانی در دارخوین که به دلیل عدم همکاری خارجی‌ها در سال ۱۳۹۰ تعطیل شده بود را در دستور کار قرار دادیم و دنبال آن هستیم آن را با توان داخلی بسازیم.
وی درباره دلایل این عقب‌ماندگی گفت که به دلایل گوناگون این عقب ماندگی اتفاق افتاده است اما ربطی به برجام نداشت. ما در تلاشیم که این عقب ماندگی بیشتر نشود. از این رو جبهه‌های کاری جدید ایجاد کردیم و به کار ساخت آن سرعت خواهیم داد. قرارداد ساخت و تکمیل واحد دوم و سوم نیروگاه بوشهر کلید در دست است و طبق قرارداد باید ۲۰ درصد از نیروی انسانی در روند ساخت و راه‌اندازی، نیروی ایرانی باشد.
اسلامی در پاسخ به این پرسش که برای تامین سوخت واحد اول نیروگاه اتمی بوشهر بعد از سال دهم چه برنامه‌ای داریم، آیا باز هم روس‌ها تامین‌کننده سوخت هستند؟ اظهار کرد: طبق قرارداد، این اختیار که سوخت نیروگاه تحت لیسانس طرف خارجی تولید و استفاده شود یا از جای دیگر تامین شود به ایران داده شده است، اما این هم در قرارداد دیده شده است که از طرف خارجی طرف قرارداد برای تاییدیه سوخت ساخت ایران کمک گرفته شود. در همین چارچوب کمیته‌ای برای این کار طراحی شده است و در تلاش هستیم که سوخت تولید شده توسط ایران برای استفاده در نیروگاه بوشهر بعد از تکمیل، علاوه بر کسب مجوز مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور از طرف خارجی (روسیه) نیز تأییدیه بگیرد.
رییس سازمان انرژی اتمی هم‌چنین اعلام کرد: امسال بعد از یک رکود چند ساله در مجمع عمومی شرکت راسینگ که در آن سهام‌دار هستیم، شرکت کردیم و دنبال این هستیم از منابع گوناگون مواد اولیه اورانیوم را تامین و خریداری کنیم.
در صورت اجرای برجام ساخت سوخت برای مواردی که در برجام قید شده بلامانع است
اسلامی در پاسخ به این که اگر دوباره برجام اجرایی شود، ساخت سوخت متوقف نمی‌شود؟ گفت: در صورت اجرای برجام ساخت سوخت برای مواردی که در برجام قید شده بلامانع است.
وی در پاسخ به اینکه اگر بنا به ساخت نیروگاه‌های بیشتر در آینده باشد، باز هم اولویت ایران روسیه است؟ اظهار کرد: در طول تاریخ توانمند شدن ما را قدرت‌ها برنتافتند و برای ما مزاحمت ایجاد کردند. نکته مهم این است که در پیشبرد برنامه‌های توسعه‌ای اتاق فرمان و فرمان دست خودمان باشد. ما هیچ قراردادی نمی‌بندیم که اتاق فرمان و فرمان دست دیگران باشد. آنها می‌خواهند ما را در سطح یک اپراتور نگه دارند. اما نگاه ما به صنعت هسته‌ای لجستیکی نیست. ما قدرت خلق، طراحی، مهندسی و ساخت خودمان را حفظ می‌کنیم و افزایش می‌دهیم و از دیگران و کشورهای مختلف در راستای رسیدن به این هدف کمک می‌گیریم، این نکته خیلی کلیدی و مهم است و باید مدنظرمان باشد.
اسلامی توسعه کاربرد پرتوها را از دیگر برنامه‌های در دستور کار سازمان دانست و افزود: معرفی کاربرد پرتوها در شناساندن انرژی هسته‌ای به مردم باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد. در مطالعاتی که ما در این رابطه داشتیم، ۱۲ قطب پرتودهی برای کشور تعریف کردیم و کانون‌های تولید محصولات کشاورزی شناسایی شدند و نیز اولین سامانه‌های پرتودهی گاما که به طور کلی ایرانی است، ساخته شد و اولین نمونه آن در هفته دولت در شهر بناب رونمایی شد؛ اینها از جمله اولین دستاوردهای هسته‌ای سازمان انرژی اتمی در دولت سیزدهم است که در حوزه غنی‌سازی محسوب نمی شوند.
معاون رییس‌جمهور در ادامه در پاسخ به این پرسش که در یک سال گذشته بارها در سخنان‌تان تاکید کردید، برای گنجاندن و توسعه فن‌آوری صلح‌آمیز هسته‌ای در زندگی و اقتصاد کمتر کار شده و برنامه دارید. در حالی که مدیران سابق سازمان انرژی اتمی هم بارها در این‌باره صحبت و این خواسته را بیان کردند، اما سایه سیاسی که بر فعالیت‌های هسته‌ای است اجازه این کار را نمی دهد؟ اظهار کرد: هدف‌گذاری باید واقع‌بینانه و قابل دستیابی باشد. باید ظرفیت‌ها را بشناسیم و به علاوه به استعدادهای داخلی اعتماد داشته باشیم. اگر زیرساخت لازم را برای فرایند ایده تا محصول ایجاد کنیم به سهولت می‌توان به نتیجه رسید. مثلا سامانه پرتودهی گاما را ما در کشور داشتیم اما بسیاری از تجهیزات و قطعاتش را به خاطر تحریم به ما نمی‌دادند، حتی چشمه کبالت که در درون این سامانه و دیگر دستگاه‌های پرتو ده است را به ما نمی‌فروشند چون این فن‌آوری سطح بالا و راهبردی است اما ما بسیاری از بخش‌های صنعت‌مان را بسیج کردیم و شروع به ساخت این سامانه کردیم. حدود ۱۰ ماه طول کشید تا این سامانه به طور بومی ساخته شود، از این رو معتقدم باید ظرفیت‌های مختلف را فعال کرد تا قابلیت‌های کشور بروز و ظهور یابد.
وی ادامه داد: به عنوان مثال در رابطه با راکتور آب سنگین اراک (خنداب) که در برجام قرار شد با مدیریت مشترک ایران و آمریکا و نیز مشارکت همه اعضای برجام بازطراحی شود، مشکلاتی پیش آمد و در نهایت کار متوقف شد اما متخصصان ما طراحی را ادامه دادند و تجهیزات را به هر طریق فراهم کردند و مراحل کاری که باید با تعهد مشترک ۱+۵ انجام می‌شد با مشارکت نیروی ایرانی ساخته شد. برای نیروگاه ۳۶۰ مگاواتی دارخوین هم همین روند را داریم طی می‌کنیم. ما سعی داریم ظرفیت مهندسی فراگیر ایجاد کنیم تا زبان مشترکی با مهندسی هسته‌ای ایجاد شود و به سمتی برویم که یک ایران هسته‌ای بتواند نیروگاه اتمی هم طراحی، ساخته و راه‌اندازی کند.
برای اولین بار در دهه‌های اخیر دمای آب خلیج فارس ۱۰ الی ۱۲ درجه افزایش یافت
رییس سازمان انرژی اتمی گفت: در همین نیروگاه اتمی بوشهر که اولین دوره کاری‌اش برای تعمیرات را چندی پیش باید انجام می‌داد، سهم بزرگی از این کار را نیروی انسانی ایرانی بر عهده داشت. نیروگاه اتمی بوشهر الان بیش از ۵۲ میلیارد کیلووات برق به شبکه وارد کرده است و حدود ۸۵ میلیون بشکه نفت صرفه جویی کرده و به طور پایدار ۱۰۲۰ مگاوات برق به شبکه داده است، البته منهای یک مقطع چند هفته‌ای که اخیرا اتفاق افتاد. برای اولین بار در دهه‌های اخیر دمای آب خلیج فارس ۱۰ الی ۱۲ درجه افزایش یافت که بی‌سابقه بود. هیچ وقت دمای آب از ۲۵ درجه بالا نرفته بود اما در تابستان سال جاری این دما به ۳۴ تا ۳۵ درجه رسید و به همین دلیل باید ظرفیت تولید را کاهش می‌دادیم. اینها مهارت و دانشی است که در نیروهای انسانی متخصص ما امروز شاهد هستیم.
وی تصریح کرد: هم‌چنین در مطالعه میدانی برای احداث واحدهای جدید نیروگاهی الان این کار توسط نیروها و تجهیزات داخلی خودمان انجام می‌شود. به خاطر تغییرات اقلیمی مفروضات به دست آمده و مکان‌یابی که توسط کشورهای دیگر انجام شده بود، دیگر کاربرد ندارد و باید دوباره این مطالعه انجام شود و این کار توسط نیروهای متخصص داخلی و با تجهیزات داخلی انجام می‌شود.
اولین راکتور تحقیقاتی ۱۰ مگاواتی ایرانی با استانداردهای بین‌المللی ۲۰۲۲ در دستور کار قرار دارد
اسلامی ادامه داد: نزدیک به شصت سال است که راکتور تحقیقاتی تهران ساخته شده و فعالیت می‌کند. از این رو همزمان با نوسازی بخش‌هایی از این راکتور برای یک راکتور تحقیقاتی جدید که در این حوزه فعال باشد، اقدام شد و این کار توسط تیم ایرانی در پژوهشگاه سازمان انرژی اتمی انجام شده که البته توسط یک شرکت اروپایی نیز در یک دهه گذشته ممیزی شده است، اما با توجه به اینکه به دلیل سیاسی آنها با ما همکاری نمی‌کنند، باید خودمان دست به کار می‌شدیم. از این رو یک شرکت مقتدر و مسلط را مامور به این کار کردیم تا اولین راکتور تحقیقاتی ۱۰ مگاواتی ایرانی را با همه مفروضات و استانداردهای بین‌المللی ۲۰۲۲ در دستور کار قرار دهد. این یک جریان خودباور است که با شناسایی ظرفیت‌های ملّی نیازهای کشور را برآورده می‌سازد.
معاون رییس‌جمهور تصریح کرد: ما باید قابلیت‌سازی‌های‌مان را بر اساس فرایندهای استاندارد انجام دهیم. ما باید در سه حوزه نرم‌افزار، سخت‌افزار و مغز افزار پیش رویم و در هر سه خود را ارتقا دهیم. امروز اشتیاق و ظرفیت در درون کشور فراوان است. نگاه من به مساله هسته‌ای و توسعه آن، مهندسی است. قدرت طراحی و محاسبات را باید حفظ کنیم. با این نگاه، تحریم هیچ خللی به برنامه ما وارد نمی‌کند. در گذشته کمتر به موضوع قابلیت سازی و نهادسازی پرداخته شده است. اینکه داریم وقت و انرژی برای این مسائل می‌گذاریم به موقع نتیجه خوبی از آن خواهیم گرفت. اگر عمری باشد، طی ده سال آینده با این فرایند و نگاه پیش رویم و بتوانیم یک پروژه بزرگ نیروگاهی را به مدار ببریم، تراز کشور ارتقا خواهد یافت.
اسلامی افزود: در دو برنامه پنج ساله آینده می‌توانیم با این مسیری که الان انتخاب کردیم به قابلیتی برسیم که در آن مقیاس سازنده و دارنده نیروگاه شویم. عوامل بازدارنده برای حرکت در این مسیر فقط دانش و فن‌آوری و ظرفیت صنعتی نبوده است، بلکه مسائل مالی هم بوده است. به هر حال ساخت ۱۰ هزار مگاوات برق نیازمند حداقل ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار سرمایه است و نمی‌توان به فرایند طراحی و تدارکات و غیره بی‌تفاوت بود. با استفاده از چرخه منابعی که در ظرفیت ملی است از طریق فاینانس خارجی و داخلی، سرمایه گذاری خارجی و داخلی و تملک دارایی می‌توانیم این سرمایه را تامین کنیم.
سوالات آژانس مبنای پادمانی ندارد
رییس سازمان انرژی اتمی درباره سوالات باقی‌مانده آژانس و اینکه این سوالات از نظر شما جدید و در قالب پادمان است یا ادامه مسائل PMD است؟ گفت: از نظر من، اینها همه بهانه سیاسی هستند. مشابه آنچه در PMD بود. مکان‌هایی که از آن نام می‌برند و اتهاماتی که مطرح می‌شود، همان‌هایی است که از حنجره صهیونیست‌ها و منافقین شنیده می‌شود. اینها سال‌هاست این حرف‌ها را تکرار می‌کنند.
وی ادامه داد: ۱۶ نهاد اطلاعاتی و امنیتی آمریکا و اخیرا در سال ۲۰۲۲، تعداد زیادی از نهادهای امنیتی آنان به طور غیرمستقیم بر صلح آمیز بودن برنامه ایران صحه گذاشته‌اند. طرح مجدد سوالات با اتهامات بی‌اساس، ابزاری است برای تخریب برنامه هسته‌ای ایران. فلسفه وجودی برجام مولود پاسخ به این اتهامات است. اما می‌بینید از همان حنجره که می‌گوید می‌خواهد صنعت هسته‌ای ما را از بین ببرد و بمباران کند، این اسناد و مدارک جعلی بیان می‌شود. این حنجره که مشخص است، متلعق به دشمن ما است و برای برنامه هسته‌ای ایران خط و نشان می‌کشد، سعی دارد از طریق اسناد جعلی به نحو دیگری به ما فشار آورد، از این رو معتقدم این سوالات ادامه همان PMD است و اصلا مبنای پادمانی ندارد، چون ایران سایت هسته‌ای معرفی نشده ندارد.
اسلامی در پاسخ به اینکه پس چرا قبول کردید که به سوالات آژانس در چارچوب پادمان جامع پاسخ دهید؟ اظهار کرد: در دولت گذشته متاسفانه قبول کردیم که بیایند و این مکان‌ها را ببینند. آمدند و دیدند اما سوالات همچنان ادامه داشت. در دوره ما گفتند اگر اینها را پاسخ دهید ما این پرونده را می‌بندیم. این سوالات چهار مورد بود. درباره یک مورد قانع شدند و گفتند که دیگر سوالی نداریم اما در گزارش شورای حکام مجدد همان موردی که بسته بودند را دوباره به شکل دیگری مطرح کردند، خوب اگر حسن نیت بود نباید آن یک مورد را دیگر می‌نوشت.
وی تاکید کرد: این اقدامات و سوالات در ادامه همان عملیات تخریب، ترور و خرابکاری است. اینها سلسله مسائل و پازلی برای تخریب برنامه هسته‌ای ایران است و ما اینها را از هم جدا نمی‌بینیم. ما حافظه‌مان را از دست ندادیم. چند سال می‌گفتند در لویزان، جنوب تهران، تورقوزآباد فلان انبار است و بهمان اقدام شده است یا مدام درباره پارچین صحبت می‌کردند. چه شد؟ آمدند، دیدند و بازرسی کردند اما چیزی آنجا نبود. این اتهام‌زنی‌ها بدجور به دل‌شان چسبیده و خوب می‌توانند با این کارها برنامه هسته‌ای ایران را معطل نگه دارند اما دوره این چیزها دیگر تمام شده است.
اگر سوالات آژانس بسته نشود، روز باز اجرایی وجود ندارد
معاون رییس جمهور در پاسخ به اینکه برخی گزارش‌های رسانه ای مدعی هستند ایران از درخواستش برای بسته شدن سوالات پادمانی عبور کرده است؟ اظهار کرد: آنچه ما نوشتیم قاطع است. ما قصد و تاکیدمان این است که اگر برای روز باز اجرا این سوالات بسته نشود، یعنی روز باز اجرایی وجود ندارد. عقب‌نشینی هم نکردیم و نمی‌توانیم هم عقب‌نشینی کنیم. ما نمی‌توانیم بنشینیم مردم ایران را به دلایل واهی تحریم کنند.
وی درباره اثر مذاکراتی واکنش ایران به قطعنامه شورای حکام گفت: واضح است که اقدامات ایران اثر مثبت داشت، آنها همان شب تماس گرفتند و گفتند تصمیم‌شان این است که به برجام برگردند.
متن پیش‌نویس کار شده، تصمیم کلی کشور است
رییس سازمان انرژی اتمی در پاسخ به اینکه از متن پیش‌نویس احیای برجام به ویژه در بخش تعهدات هسته‌ای و ضمانت‌های لازم برای برگشت پذیری دفاع می‌کنید و آن را قبول دارید؟ خاطرنشان کرد: آنچه کار شده تصمیم کلی کشور است.
وی در پاسخ به اینکه اگر بعدا انتقاد شود که صنعت هسته‌ای از بین رفت یا سایت فردو را به زمین فوتبال تبدیل کردید، پاسخ‌تان چه خواهد بود؟ گفت: مذاکره داد و ستد است، کلاس انشا نیست که حرف‌های قشنگ آنجا بزنید. اکثر مطالب در مذاکرات هم بر سر لغو تحریم‌هاست و توجه اصلی بر ماندگاری و پایداری دستور لغو تحریم‌هاست که به هر بهانه نخواهند آنها را برگردانند که سختی مذاکرات هم همین جاست.
اسلامی خاطرنشان کرد: تمام تلاش‌مان این بوده و هست که قدرت و ظرفیت مذاکره کننده مان را در مذاکرات افزایش دهیم. ما در شرایط و محیطی در فضای بین‌الملل هستیم که هر که زورش بیش سهمش بیشتر. در این فضا چیزی نیست که با خواهش بتوانیم بگیریم، زورگیر را فقط با زور می‌توان زمین زد. کشور ما هم هزینه‌های استقلالش سنگین بوده، اما زیرساخت و پیشرفتهای بزرگ و خوبی هم اتفاق افتاده است. اگر خودمان، خودمان را تضعیف نکنیم رشدمان تصاعدی اتفاق می‌افتد.
وی با بیان اینکه ما چه با برجام، چه بدون برجام برای صنعت هسته‌ای کشور برنامه داریم، اظهار کرد: برای من مهم است که هیاهوی هسته ای را از بین ببریم و توسعه هسته‌ای را در همه زمینه‌ها از جمله چرخه سوخت گسترش دهیم. مهم است تاثیر انرژی هسته‌ای را در زندگی مردم و اقتصاد ملی وارد کنیم. در دنیا می‌گویند شما غنی‌سازی برای چه می‌کنید؟ خوب تهیه برنامه جامع راهبردی برای همین است. اینها پاسخ روشنی به این جریان انحرافی است و البته اینکه مردم ببینند انرژی هسته‌ای در خدمت پیشرفت و رفاه آنهاست.