همشهری آنلاین- مجید جباری: تشنگی امانش را بریده اما جرات سرکشیدن بطری آب خنکی که خریده را ندارد؛ نگرانی از اینکه مبادا در راه رسیدن به محل کار یا خانه نیاز به سرویس بهداشتی پیدا کند، این را به کسی نمی‌گوید چون زشت است، بد است، عیب است اما هرچه هست دغدغه همیشگی او است. «مشکل یک روز و دو روز نیست؛ به هر حال آدم هستیم و دستشویی رفتن، نیاز ابتدایی و ضروری است. مسیر محل کارم دور است، مجبورم هر روز قبل از اینکه از خانه بیرون بزنم، هر کاری دارم انجام دهم که نیازی به توالت رفتن نداشته باشم. زمستان و تابستان هم ندارد؛ البته زمستان‌ها به خاطر سرمای هوا شرایط براین سخت‌تر هم می‌شود، شاید برای همه مضحک باشد ولی ماجرا برای من خیلی جدی است، این وسط کلیه‌ام هم آسیب دیده اما چه کسی است که برایش مهم باشد.» اینها را آقای جوانی می‌گوید که خانه‌اش سلسبیل است و محل کارش تجریش و بارها بابت این موضوع به ۱۳۷ زنگ زده است.
اولین و تنها راهی که می‌ماند!
مرتضی. میم مغازه‌دار و حدودا ۴۰ سال است، او ادامه می‌دهد: «از خانه تا محل کارم تنها میدان تجریش یک سرویس بهداشتی عمومی کوچک دارد که آن هم برای این منطقه شلوغ و پرتردد کفایت نمی‌کند. تقریبا هر روز مردمی را می‌بینم که با این مشکل مواجه می شوند و دنبال توالت در بازار و پاساژ می‌گردند. چندین بار دلم سوخته و با وجود قانون پاساژ، کلید توالت مخصوص کارکنان را به مشتریان داده‌ام ولی شما حساب کن چند نفر دیگر در طول روز رویشان نمی‌شود این درخواست را بکنند؟ بازهم در این منطقه تهران مجتمع‌های تجاری، رستوران‌ها و ... توالت اختصاصی دارند؛ البته همه آنها هم سرویس‌های بهداشتی‌شان را در اختیار دیگران قرار نمی‌دهند ولی باز اوضاع بد نیست. اما در بعضی مناطق تهران واقعا توالت پیدا نمی‌شود و این برای کسانی مثل پیک موتوری‌ها، رانندگان تاکسی، زنان باردار، افرادی که در طول روز باید از این سر شهر به آن سر شهر برای کار اداری یا تجاری بروند، یک معضل است. همین کمبود دستشویی است که باعث شده شاهد صحنه‌های زشت و زننده‌ای در گوشه و کنار خیابان از سوی برخی مردان باشیم.»
بسته شدن چند سرویس در مراکز شلوغ
مشکل کمبود سرویس بهداشتی در شهر خیلی جدی است، موضوعی که در اولویت برنامه‌های مدیران شهری در هیچ دوره‌ای نبوده و درباره آن صحبت نمی‌کنند و همین باعث شده که تبدیل به یک معضل خاموش اما حاد در آید، معضلی که کمتر کسی به علت عرف و هنجارهای جامعه درباره آن صحبت می‌کند اما عوارض آن را می‌شود در شهر با چشم دید. ناامنی که برخی افراد ایجاد کرده و باعث آزار عابران و رهگذران می‌شوند.
الف، تیموری از زنانی است که برایش این معضل جدی شده و بارها بابت آن به ۱۳۷ تماس گرفته و ضرر کمبود سرویس بهداشتی در معابر اصلی و شلوغ تهران را گوشزد کرده است اما به نتیجه‌ای نرسیده است. او در این باره به همشهری آنلاین می‌گوید: «کسی به سرویس های بهداشتی اهمیتی نمی‌دهد؛ سالهاست این مشکل وجود داد. به غیر از بعضی پارک‌ها، تقریبا دسترسی به توالت در شهر سخت است. مثلا چند سال است سرویس‌های بهداشتی میدان هفت تیر را خراب کردند و هیچ اثری از آن نیست. دو سرویس بهداشتی دیگری که در خیابان کریمخان و حافظ بود هم مدتی است بسته شده و دیگر فعال نیست، یعنی به جای اینکه سرویس‌های بهداشتی شهر را توسعه بدهند آنهایی را که هم از قبل بوده یا بسته‌اند یا تخریب کرده‌اند.»
او ادامه می دهد: « واقعا چرا هیچ مسئولی به این معضل جدی فکر نمی‌کند؟ شاید زنی باردار باشد و نیاز به رفتن مکرر به توالت داشته باشد، شاید کودکی با مادر یا پدرش در خیابان نیاز پیدا کند، شاید پیرزن یا پیرمردی نتوانند ادرار خودشان را کنترل کنند، این پیک موتوری‌ها که از صبح تا شب کف خیابان کار می‌کنند چه؟ بالاخره تکلیف چیست؟ از طرفی ترافیک سرسام آور و شلوغی شهر اجازه نمی‌دهد تخمینی از زمان رسیدن به مقصد داشته باشم. تازه اگر مقصد، خانه اقوام و بستگان و یا محل کار و جاهایی باشد که می‌دانم وقتی برسم، به سرویس بهداشتی دسترسی دارم.»
نبود توالت می‌توانست برایم خطر ایجاد کند
معضل کمبود سرویس بهداشتی در تهران محدود به یک یا دو منطقه نیست، تقریبا در تمام مناطق شهر برای این موضوع فکری نشده و شهروندان با این معضل روبرو هستند اما کمتر کسی درباره آن حرف می‌زند. متینا. میم دانشجو است، او یک اتفاق در زندگی‌اش باعث شده خیلی به موضوع کمبود سرویس بهداشتی در شهر فکر کند و خواهان حل آن باشد: «اواخر پاییز سال قبل محل کارم را به مقصد خانه ترک کردم. تا اتوبوس بیاید و سوار شوم، نیم ساعت، بلکه بیشتر طول کشید. سه، چهار ایستگاه قبل از مقصد به‌خاطر نیاز فوری به سرویس بهداشتی از اتوبوس پیاده شدم؛ سرویس عمومی پیدا نکردم. ساعت حدودا ۸.۵ شب بود و هوا تاریک. فشار زیاد وادارم کرد تصمیمی بگیرم بعدا بارها فکر کردن به آن ترس به جانم انداخت، حوالی ستارخان درِ یکی از شرکت‌های اداری باز بود، وارد ساختمان شدم و یک طبقه بالا رفتم؛ دو آقا در حال قفل کردن دفتر کارشان بودند که من را دیدند؛ اجازه دادند از سرویس بهداشتی‌شان استفاده کنم. وقتی آمدم بیرون، در مسیر خانه دائم به خطراتی که می‌توانست برایم اتفاق بیفتد فکر کردم، مطمئنم این اتفاق برای خیلی از زنان دیگر هم افتاده ولی عرف جامعه اجازه نمی‌دهد که درباره آن صحبت کنند.»
نیاز ضروری دروازه غربی تهران به دستشویی
میدان آزادی دروازه ورودی غرب تهران است، نقطه‌ای استراتژی که بسیاری از مسافران از آنجا وارد شهر یا خارج می‌شوند. مردمی که مسیر طولانی را از خانه و کاشانه خود طی کرده‌اند تا به اینجا رسیده‌اند و خیلی طبیعی و عادی است که نیاز به توالت داشته باشند. امیر کارمند است و هر روز از شهر قدس به تهران می‌آید و برایش چندباری پیش آمده که نیاز به توالت پیدا کند. او می‌گوید: « دستشویی بزرگ و مناسبی در کنار پایانه آزادی وجود داشت که نمی‌دانم به چه دلیلی بسته شده است. این سرویس بهداشتی تقریبا ۲۰ چشمه توالت داشت با اینکه برخی ساعت‌ها خیلی شلوغ بود اما به هرحال جوابگو بود. این منطقه یکی از پر رفت و آمدترین مناطق و دروازه غربی تهران و تقریبا همه ساعت‌های روز شلوغ است. صبح‌ها جمعیت زیادی از شهرهای همجوار مثل، شهریار، شهر قدس، کرج، اندیشه و ... از این مسیر وارد شهر می‌شوند و عصرها به خانه‌هایشان بر می‌گردند. دلیل بسته شدنش را نمی‌دانم؛ می‌گویند موقتی است و دوباره باز می‌شود.»
در کنار تعطیلی و کم بودن تعداد چشمه توالت برای بسیاری از شهروندان تمیز نبودن دستشویی‌ها هم یک مسئله است. امیر در این باره می‌گوید: « آیا زشت نیست که پایتخت ایران سرویس‌های بهداشتی مناسب و شکیل ندارد و اغلب آنها خیلی بدوی و بد شکل ساخته شده‌اند و تازه چون به تمیز همان‌ها هم رسیدگی نمی‌شود بعد از مدتی به شدت کثیف به نظر می‌رسند؟ بهتر نیست واقعا در چند نقطه مهم تهران مثل همین آزادی دستشویی‌های تمیز و زیبا بسازند و به آن رسیدگی کنند؟»
آسیب‌ها و عوارض نگه داشتن دستشویی
نگه داشتن ادرار برای مدت طولانی و نادیده گرفتن احساس ادرار ممکن است خطر برخی مشکلات، مانند عفونت ادراری را افزایش دهد. بنابرین نباید ادرار خود را زمان زیادی نگه دارید. تخلیه منظم مثانه از اهمیت زیادی برخوردار است. اگر نگه داشتن ادرار گاهی رخ می‌دهد و در شرایط خاصی افراد مجبور شوند این کار را انجام دهند، مشکل خاصی برای سلامتی به وجود نمی‌آید اما اگر این کار تکرار شود، مشکلات جسمانی و حتی روانی زیادی را برای افراد به وجود می‌آورد. عفونت اداری، درد، کشش مثانه و سنگ کلیه از جمله آسیب‌ها و عوارضی است که نگه داشتن دستشویی به بدن انسان وارد می‌کند. در کنار اینها باید بیماری‌های ناشی از مصرف کم آب در بین ایرانی‌ها به خاطر ترس از نیاز به توالت در ترددهای روزانه در سطح شهر را نیز به این لیست اضافه کرد.
روز جهانی و سازمان جهانی توالت
دسترسی آسان و سریع به سرویس بهداشتی عمومی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی شهر توسعه‌یافته در جهان است. سازمان ملل به‌خاطر اهمیت این موضوع، سازمانی را با عنوان «سازمان جهانی توالت» تشکیل داده است. این سازمان در نخستین گام خود ۱۹ نوامبر مصادف با ۲۹ آبان را روز جهانی توالت نامگذاری کرده تا از این راه، توجه بیشتر دولت‌ها را به این موضوع مهم و تأثیرگذار بر سلامت و بهداشت عمومی شهروندانش جلب کند. جالب است بدانید در بسیاری از کشورهای جهان مثل ژاپن، صنعت ساخت سرویس‌های بهداشتی عمومی روزبه‌روز پیشرفته‌تر از قبل می‌شود. این کشور استانداردترین سرویس‌های بهداشتی عمومی را در میان همه کشورها دارد و هرساله برنامه‌های قابل‌توجهی برای این منظور برگزار می‌شود. این در حالی است که در شهری همچون تهران که جمعیت ثابت و شناورش به ۱۴میلیون نفر می‌رسد، چنین موضوعی جدی گرفته نشده است. به طوری که تعداد سرویس‌های بهداشتی پایتخت تا سال۱۳۹۰ ایران به سختی به ۲۰۰ چشمه می‌رسید.
بیشترین و کمترین سرویس‌بهداشتی در کدام مناطق است؟
طبق آخرین آمار رسمی، تهران حدود ۹۴۹۱ چشمه سرویس بهداشتی دارد که بحث ساخت و نگهداشت آنها در اختیار شهرداری است. از مجموع سرویس‌های بهداشتی موجود در پایتخت ۴۴۰۵چشمه به آقایان، ۳۹۸۹چشمه به بانوان و ۱۰۹۷چشمه هم به توان‌یابان اختصاص دارد. همچنین بر این اساس، ۷۲۹۱چشمه یا ۱۲۰۸دستگاه از مجموع سرویس‌های بهداشتی شهر در پارک‌ها قرار دارد و حدود ۱۳۵ دستگاه با ۱۷۰۸ چشمه توالت در نقاط مختلف شهری واقع شده است. برای پایانه‌های مسافربری حدود ۴۳۷چشمه در قالب ۵۵دستگاه و در بازارهای میوه و تره بار حدود ۴۰۴چشمه در قالب ۱۲۰دستگاه است و بعضی از این سرویس‌های بهداشتی در فروشگاه‌های شهروند هستند.
در این میان، برخی مناطق تهران از وضعیت نسبتا مناسب‌تری در مقایسه با دیگر نقاط شهر برخوردارند. طبق آخرین آمارها، مناطق ۴، ۵ و ۱۸ بیشترین و منطقه‌های ۷، ۹، ۱۱ و ۱۷ کمترین توالت‌های عمومی شهر را دارند. همچنین مناطق ۶، ۲۰، ۲۱ و ۲۲ به لحاظ دسترسی آسان به سرویس بهداشتی وضعیت بهتری به نسبت سایر مناطق پایتخت دارند اما این نکته مهم نیز وجود دارد که بسیاری از این سرویس‌های بهداشتی تعطیل یا نیمه فعالند و از سوی دیگر در شهر تابلوهای دسترسی به سرویس بهداشتی نصب نشده و شهروندان بسیاری از وجود آن آگاهی ندارند.
فاصله زیاد با استانداردهای جهانی
طبق با استاندارد جهانی باید به‌ازای هر ۱۰۰۰ یا ۱۱۰۰ نفر یک سرویس بهداشتی عمومی در دسترس باشد که با توجه به آمارهای موجود، پایتخت ایران فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد. درحالی‌که گفته می‌شود در تهران حدود ۱۰هزار چشمه سرویس بهداشتی فعال است اما بر اساس برخی بررسی‌های میدانی، تنها حدود ۶۷۰۰چشمه از مجموع سرویس‌های بهداشتی پایتخت برای شهروندان قابل استفاده است. بنابراین با یک حساب سرانگشتی تعداد سرویس‌های بهداشتی قابل استفاده در این کلانشهر در بهترین حالت، یک‌هشتم استانداردهای جهانی است و با توجه به شیب ملایم احداث سرویس‌های بهداشتی در پایتخت، به‌نظر نمی‌رسد شاخص دسترسی شهروندان به سرویس بهداشتی تا یک دهه آینده به وضعیت مطلوب و مطابق با استانداردهای جهانی برسد.