به گزارش همشهری آنلاین، دولت ترکیه که این روزها با یکی از بدترین بحران‌های اقتصادی خود در چند دهه گذشته روبه‌روست، با چالش دردسرساز دیگری هم مواجه شده است: فضای احساسات ضدسوریه‌ای و بیگانه‌هراسی در میان مردم. بنا بر آمارهای دولتی، نزدیک به ۵.۵ میلیون آواره خارجی در ترکیه زندگی می‌کنند که بیش از ۳.۷ میلیون نفر از آنان آوارگان سوریه‌ای هستند.
همچنین از زمان آغاز جنگ سوریه در سال ۲۰۱۱ میلادی تاکنون بیش از ۲۰۰ هزار سوریه‌ای توانسته‌اند شهروندی ترکیه را دریافت کنند. این تعداد باعث شده تا مجموع آوارگان سوریه‌ای ساکن در این کشور به حدود ۴ میلیون نفر برسد دفتر ریاست‌جمهوری ترکیه نیز اعلام کرده، بیش از ۳۲۰ هزار نفر از ملیت‌های دیگر- بیشتر افغانستانی- اکنون در ترکیه تحت حمایت بین‌المللی هستند؛ آماری که ترکیه را به صدر فهرست کشورهای میزبان آوارگان در جهان برده است.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، بارها با تأکید بر موفقیت کشورش در پناه دادن به آوارگان و مهاجران، کشورهای توسعه‌یافته را به‌دلیل حمایت نکردن از مردمی که نیازمند کمک هستند سرزنش کرده است. او ۳ ماه پیش با اوج گرفتن انتقادهای داخلی از سیاست درهای باز ترکیه به روی آوارگان تأکید کرد که آنکارا قصد ندارد تا هیچ سوریه‌ای را از این کشور اخراج کند. اردوغان در این‌باره گفت: «کشورهایی مانند ما که با مناطق بحران‌زده همسایه هستیم، بار واقعی پذیرش مهاجران و آوارگان را تحمل می‌کنیم اما کشورهای توسعه‌یافته فقط صدایشان بلند است.»
رئیس‌جمهور ترکیه گرچه بارها بر ادامه حمایت دولتش از آوارگان سوریه‌ای تأکید کرده اما گزارش‌هایی که از اعمال خشونت و سوءاستفاده از آوارگان سوریه‌ای در ترکیه منتشر شده نشان می‌دهد عمق بحران به جایی رسیده که قابل چشم‌پوشی نیست. روزنامه واشنگتن‌پست در این‌باره نوشته: «حملات نفرت‌پراکنانه و نژادپرستانه علیه آوارگان سوریه‌ای در ترکیه به مرحله خطرناکی رسیده است. این حملات با تشدید بحران اقتصادی و افزایش نارضایتی‌های عمومی از دولت، بیشتر هم شده است؛ به‌ویژه اینکه مخالفان اردوغان با گرفتن انگشت اتهام خود به‌سوی سیاست‌های مهاجرتی او، خارجی‌ها را مسئول شرایط فعلی ترکیه قلمداد می‌کنند.»
آسلی آیدین‌تاسباس کارشناس ارشد شورای روابط خارجی اروپا، می‌گوید: «با درنظر گرفتن شرایط فعلی در ترکیه می‌توان به این نتیجه رسید که این کشور از همه جهات در مسیر ملی‌گرایی حرکت می‌کند.»
سیاسی‌شدن مسئله آوارگان
اردوغان که سال آینده با انتخابات سرنوشت‌سازی روبه‌روست، اخراج آوارگان سوریه‌ای را قویا رد کرده است اما در واکنش به بالا گرفتن خشم عمومی از سیاست‌های مهاجرتی دولتش گفته که قصد دارد تا سال آینده یک میلیون مهاجر سوریه‌ای را متقاعد کند که به کشور بازگردند؛ سیاستی که از نظر مخالفان اجرا نشدنی و ناکافی قلمداد شده است.
روزنامه واشنگتن‌پست با اشاره به سخنرانی‌ها و لفاظی‌های تحریک‌آمیز ضدمهاجرتی مخالفان اردوغان نوشته: برای گروهی از سیاستمداران ترکیه مسئله آوارگان سوریه اهرمی است که می‌خواهند از آن برای پیروزی احتمالی در انتخابات آینده استفاده کنند. ۲ ماه پیش بود که کمال قلیچدار اوغلو، رهبر حزب «جمهوری‌خواه خلق»، یکی از برجسته‌ترین احزاب اپوزیسیون ترکیه، با اشاره به آمارهای دولتی تولد کودکان سوریه‌ای در ترکیه گفته بود: «دولت باید ۷۰۰ هزار کودک متولد شده در خانواده‌های سوریه‌ای ساکن ترکیه را به کشورشان بازگرداند. بزرگ‌ترین ثروت هر ملتی کودکان آن هستند. این کودکان ثروت سوریه‌اند؛ کشوری که بار دیگر روی پای خود ایستاده است و به همین دلیل کودکانش باید به آنجا بازگردند.»
اوزداگ نیز یکی دیگر از سیاستمداران ترکیه‌ای ضدمهاجرتی است که در اغلب سخنرانی‌های خود از حضور آوارگان سوریه‌ای در ترکیه با عنوان «تهاجم» یاد کرده و آنان را متهم می‌کند که هویت مردم ترکیه را تغییر می‌دهند. او اخیرا در یک مصاحبه‌گفته است: «مهاجران و آوارگان سوریه‌ای یک بحران هویتی برای جامعه و دولت ترکیه ایجاد کرده‌اند.» اغلب پیام‌های او در شبکه‌های اجتماعی نیز مضمون مشابهی دارد. اوزداگ در یکی از پیام‌های خود در حساب کاربری‌اش نوشته: «دولت نمی‌تواند ۵ میلیون خارجی که بیشترشان عرب هستند را در جامعه ترکیه ادغام کند. خشم زیادی در خیابان‌هاست و اینکه این خشم هیچ نماینده‌ای در سیاست ندارد باعث می‌شود تا شرایط وخیم‌تر شود. ما تلاش می‌کنیم که این عصبانیت عمومی را کنترل کنیم.»
سامی عبود، نجار سوریه‌ای که از حومه دمشق به استانبول رفته، اما معتقد است که لفاظی‌های تحریک‌آمیز بازیگران سیاسی در ترکیه ریشه در واقعیت نداشته و بیشتر جنبه انتخاباتی دارد. او می‌گوید سیاستمداران ترکیه‌ای از حضور آوارگان در این کشور برای سرپوش گذاشتن بر مشکلات‌شان استفاده می‌کنند. به‌گزارش الجزیره، بیش از ۵۴ درصد از مردم ترکیه باور دارند که محله آنان با مشکل حضور آوارگان و مهاجران روبه‌روست؛ این رقم در منطقه مرمره که یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های شهر استانبول و قطب اقتصادی آن به‌شمار می‌رود به بیش از ۶۰ درصد هم می‌رسد.
ارکان افه، شهروند ۴۸ ساله ساکن استانبول یکی از کسانی است که باور دارد آوارگان سوریه منشا تمام مشکلات هستند. او به الجزیره می‌گوید: «مسئله این است که ترکیه توانایی اداره کردن این حجم گسترده از مهاجران و بار سنگین اقتصادی و فرهنگی ناشی از آن را ندارد. این مسئله به‌ویژه با تشدید بحران اقتصادی در سال‌های اخیر آشکارتر شده است.»
به اعتقاد ارکان افه، آوارگان سوریه‌ای با قبول کردن مشاغل با حداقل دستمزد و بدون بیمه تامین اجتماعی باعث شده‌اند که بیکاری در میان افراد کم‌درآمد در ترکیه بیشتر شود. با این حال، طاها الغازی، فعال حقوق بشر سوریه‌ای در امور آوارگان در ترکیه این نگاه را رد می‌کند و می‌گوید: «شهروندان ترکیه‌ای فکر می‌کنند که سوریه‌ای‌ها شغل‌شان را دزدیده‌اند اما چطور می‌توانیم آنان را برای این شرایط مسئول بدانیم؟ آنها هم دوست دارند که در شرایط بهتری کار کنند اما در عوض مورد سوءاستفاده کارفرمایان قرار می‌گیرند.»
اظهارات الغازی را مطالعات اندیشکده بروکینگز نیز تأیید می‌کند. براساس گزارشی که این مؤسسه اخیرا منتشر کرده، بیش از ۲.۱ میلیون آواره در سن کار در ترکیه در مشاغل غیررسمی مشغول به‌کار هستند و اغلب دستمزدهای ناچیز و کمتر از حداقل دستمزد دریافت می‌کنند. همچنین مؤسسه آلمانی «اقتصاد کار» با بررسی تأثیر حضور آوارگان سوریه‌ای در بازار کار ترکیه گزارش داده که حضور آنان تأثیری برای نرخ بیکاری یا کاهش سطح دستمزدها در این کشور نداشته است.
آینده نامعلوم
وب‌سایت خبری نیوعرب اوایل هفته جاری در گزارشی با اشاره به شرایط دشوار زندگی آوارگان سوریه‌ای نوشته: موج نگران‌کننده حملات نژادپرستانه و بیگانه‌هراسی به‌علاوه تشدید فشارهای سیاسی که باعث شده تا دولت از طرح متقاعد کردن سوریه‌ای‌ها برای بازگشت به کشورشان صحبت کند بسیاری از پناهجویان را عمیقا نسبت به آینده نگران کرده است. احمد الصفادی که در حومه آنکارا مغازه کوچک شیرینی‌فروشی دارد به وب‌سایت نیوعرب می‌گوید که قصد دارد به همراه ۳ فرزندش ترکیه را ترک کند.
او می‌گوید: «خیلی وقت است که در برابر رفتارهای نژادپرستانه و تبعیض‌آمیز در کوچه و خیابان مقاومت کرده‌ایم اما حالا به جایی رسیده‌ایم که دخترم به‌خاطر رفتارهای توهین‌آمیز و تبعیض‌های غیرقابل تحمل نمی‌خواهد به مدرسه برود و پسرم به‌دلیل زورگویی‌های مداوم قصد داشت خودکشی کند.»
الصفادی که کسب‌وکارش هم در سال‌های گذشته چندبار مورد حمله قرار گرفته است، می‌گوید: «بارها شیشه‌های مغازه‌ام را با پرتاب سنگ شکسته‌اند و خسارت زیادی به بار آورده‌اند. این رفتار و تغییراتی که شاهدش هستیم عمیقا ما را دلسرد و ناامید کرده است.»