محسن مهدیان، مدیرعامل موسسه همشهری: امیدوارم دلخور نشوید. اما واقعا تعبیر دقیقی است؛ گرفتاری جدی عصر شبکه، حرف مفت است. البته این تعبیر را نخستین‌بار هری فرانکفورت، استاد فلسفه اخلاق در سال۱۹۸۵ در یک سخنرانی مطرح کرد و لُب کلامش این بود که حرف مفت امری متفاوت از دروغگویی است. دروغگو حقیقت را می‌داند و آن را کتمان می‌کند و اما حرف مفت‌زن اساسا کار به حقیقت ندارد. با این گزاره‌ها آشنایید:
«همه جا را فساد گرفته.» «همه مسئولان فاسدند.» «فساد سیستمی است.» «همه مردم دروغگویند.» «فردا از امروز بدتر است.» «اون دولت و این دولت ندارد همه مث همند.» «روزبه‌روز مردم بی‌حیاتر میشن.» «ماموران ناجا همه شیتیل بگیرن.» «عدلیه خودش دزد سر گردنه است.»
همین؟
نه. سطح دیگری از حرف مفت‌زنی هست که ظاهرا خردمندانه‌تر است و اما هیچ تفاوتی با گزاره‌های بالا ندارد. کدام حرف‌ها؟ خیلی از توییت‌ها و پست‌ها و کامنت‌هایی که مفت هستند.
چرا مفت؟
چون برای بیان آن نه نیاز به بررسی و تحقیق است و نه بابت کذب بودنش هزینه‌ای داده می‌شود. مثل حس «حکیم‌باشی» در توییتر که باعث می‌شود افراد فارغ از هر حقیقتی هر آنچه به ذهن‌شان می‌رسد و سر قلم‌شان است را توییت کنند.
ویژگی کلیدی حرف مفت چیست؟
حرف مفت تنها برای جلوه‌فروشی است. حرف مفت‌زن، تنها می‌خواهد بگوید: «هستم.» او اساسا کار با حقیقت ندارد. البته حرفش همیشه هم دروغ نیست. ممکن است صادق یا کاذب باشد؛ هرجا به‌اصطلاح بار بخورد و فیو و لایک بگیرد و مقبولیت اجتماعی کسب کند.
نگاه توهین‌آمیز به تعبیر حرف مفت نداشته باشید. سخن بر سر یک پدیده جدید در رسانه است که آثار بسیار دردناکی دارد.
ما با پدیده‌ای در عصر شبکه‌های اجتماعی مواجهیم که افراد روایت و حال خودشان را از واقع می‌گویند؛ نگرش‌شان نه بینش. سخن بر سر حس و حال افراد از واقعیت است نه خود واقعیت. آنهم برداشتی که برای او مقبولیت بسازد.
حالا چرا موجب نگرانی است؟
چون اساسا روایت، مثل گزاره‌های خبری، صدق و کذب برنمی‌دارد. خبر «۹۰درصد مسئولان ما دزد هستند» را می‌شود رد یا تأیید کرد اما حس «همه مسئولان ما دزدند» را نه. چون حس فرد است. روایت و نگرش اوست. همین.
اما حرف مفت همیشه بوده است؛ چرا امروز نگران‌کننده است؟
چون به مدد رسانه شبکه‌ای، قدرت معناسازی پیدا کرده است. مخاطب حرف مفت، الزاما آن را حرف مفت نمی‌داند. حرف مفت، حرف مفت می‌سازد. تلخ‌تر اینکه به مرور زمان دغدغه یافتن حقیقت از بین می‌رود. حرف مفت‌زنی سکه رایج می‌شود چون بی‌هزینه می‌شود حرف زد و اعتماد به نفس و تشخص پیدا کرد.
در این فرایند معیوب، روایتی حق است که قدرت معناسازی داشته باشد و قدرت معناسازی در تعداد لایک و فیو و چرخش محتواست. حرف مفت اینجاست که بازار می‌گیرد چون حرفی که بیشتر لایک می‌گیرد حرف‌های دوقطبی‌ساز و هیجانی و احساسی است.
در نهایت اینکه رسانه‌های دروغگو حساب ویژه‌ای روی حرف‌های مفت باز می‌کنند. اساسا دروغ رسانه‌های شیاد با حرف مفت در کامنت‌هاست که قدرت نفوذ می‌گیرد.
و اما چه باید کرد؟
نه حرف مفت بزنیم و نه اجازه دهیم حرف مفت بزنند. سکوت مقابل حرف مفت کمک به توسعه حرف‌هایی است که بادهواست.
این حدیث امام سجاد درباره «اللَّهُمَّ إِنی أَعُوذُ بِک مِن... أَوْ نَقُولَ فِی الْعِلْمِ بِغَیرِ عِلْمٍ» اشاره به همین حرف مفت دارد.