شناختن افراد پیشگام و آگاهی از اقدامات ماجراجویانه آنها، ضمن ارج‌نهادن به تجارب این افراد، می‌تواند روحیه جامعه و به‌ویژه جوانان را با شادابی و نشاط بیشتر همراه کند. تأمل در باب سفر اولین ایرانی به قطب جنوب نیز می‌تواند اقدامی در این راستا باشد.
حدود 10سال پیش، در دی‌ماه 1377 خورشیدی، در پی سفر یک گروه تحقیقاتی هندی‌تبار و همراهی یک کارشناس ایرانی، پای نماینده‌ای از ایران به قاره جنوبگان (قطب جنوب) باز شد و پرچم کشورمان بر فراز قاره سفید به اهتزاز درآمد. این سفر 99روزه، بر پایه تحقیقات و بررسی‌های علمی استوار بود و به‌دلیل اینکه اعزام کارشناس ایرانی با هماهنگی مرکز ملی اقیانوس‌شناسی صورت گرفته بود، این واقعه توسط رسانه‌های ارتباط جمعی شامل صداوسیما و روزنامه‌های مختلف، از پوشش خبری مناسبی برخوردار شد.
شوق حضور شکوهمندانه ایرانیان در قطب جنوب، موجب شد که در آن زمان، با وجود کمرنگ‌بودن اینترنت و خبررسانی‌های سریع اینترنتی، مصاحبه‌های زیادی با محمدرضا شکری صورت گیرد. در همین رابطه، مصاحبه مفصلی که در آن روزها، با ایشان داشتم، باعث شد در ذهنم ثبت شود که اولین مسافر ایرانی قطب حنوب محمدرضا شکری است. اما گویا تاریخ، ایرانیان دیگری را در بیشتر صفحات خود جا داده بود.
مسافران ایرانی قطب جنوب از سال 1377 تا سال 1387
پس از محمد رضا شکری، سیدمانی میرصادقی، با تکیه بر تجربه فیلمسازی خود، فیلم‌های ارزشمندی را از قطب جنوب تهیه کرد. همچنین حمید جدیریخداشناس و «بابک امین تفرشی» برای رصد کسوف در سال 1382 به قطب جنوب سفر کردند. در دی‌ماه سال 1386 نیز این روند با سفر اولین زن ایرانی، شکل جدیدی به‌خود گرفته و نام آیرین شیوایی- از فعالان عرصه نجوم- نیز به فهرست مسافران ایرانی قطب جنوب اضافه شد.
طبق آمار فوق که در نشریات نیز بارها ذکر شده، در این مدت، 5 ایرانی به قاره جنوبگان سفر کرده و هرکدام، از چند روز تا چند ماه در آن به تحقیق و بررسی پرداخته‌اند. جالب اینجاست که تعدادی از افراد فوق، در برخی مقالات و مطالبی که در مورد آنان نوشته شده، تحت عنوان اولین مسافر ایرانی قطب جنوب خطاب شده‌اند.
اما مطالعه سفر برادران امیدوار (عیسی و عبدالله) نشان می‌دهد که بررسی تعداد مسافران ایرانی قطب جنوب، نیاز به موشکافی بیشتری دارد.
برادران امیدوار و سفر به قطب جنوب
عیسی و عبدالله امیدوار- برادران جهانگرد ایرانی- اولین ایرانیانی هستند که به شکل تخصصی و حرفه‌ای، سفری ده‌ساله را به اقصی‌نقاط جهان ترتیب دادند و بین سال‌های 1333 تا 1343 کمتر کسی پیدا می‌شد که نام آنان را نشنیده باشد. سفر آنان جنبه تحقیقاتی داشته و به زندگی انسان و نحوه پیدایش انسان در بخش‌های مختلف کره خاکی توجه ویژه‌ای داشته‌اند.
اخیراً برادران امیدوار با اهدای برخی از عکس‌ها و یادگاری‌های سفر، موزه‌ای در مجموعه سعد‌آباد ترتیب داده‌اند و کتاب سفرنامه آنان نیز در حال حاضر در آستانه چاپ پنجم قرار دارد. بررسی خاطرات این دو برادر ایرانی حاوی نکات قابل توجهی است که در میان آنها ماجرای سفر به قطب جنوب جایگاه خاصی دارد.
در همین ارتباط با عیسی امیدوار صحبتی داشتم. ایشان متذکر شدند که سفر قطب جنوب در سال 1345 شمسی (زمانی که هر دو برادر در شیلی بوده‌اند)، از بندر«وال پارائیزو» که نیروی دریایی شیلی نیز در آنجا مستقر است، برای عبدالله امیدوار میسر شده است. این بندر در فاصله حدود 120کیلومتری پایتخت شیلی (شهر سانتیاگو) قرار دارد.
وی همچنین یادآور شد که عبدالله امیدوار مدت 2ماه را در قطب جنوب به سر برده و در آن زمان به‌عنوان اولین مسافر آسیایی قطب جنوب، مطرح بوده است.
محدودیت‌های موجود برای دسترسی به قطب جنوب باعث شد که برادران امیدوار قادر به سفر از طریق راه زمینی یا هوایی نباشند. کشور شیلی از کشورهایی است که در قطب جنوب دارای پایگاه تحقیقاتی است.
خوشبختانه مسئولین دولتی کشور شیلی پذیرفتند که با برادران امیدوار برای انجام این سفر همکاری کنند. البته به‌دلیل هزینه‌های زیاد، فقط با اعزام یکی از برادران امیدوار موافقت شد و به این ترتیب عبدالله امیدوار به وسیله ناوگان دریایی شیلی همراه با یک گروه علمی به قطب جنوب راه یافت.از دیگر نکات جالب در مورد جهانگردی برادران امیدوار این است که در زمان سفر آنان (دهه 40 شمسی) افراد بسیار اندکی موفق شده بودند از هر دو قطب شمال و جنوب بازدید کنند. برادران امیدوار، حدود 6ماه در قطب شمال اقامت و در مورد زندگی اسکیموها تحقیق کرده‌اند. بنابراین عبدالله امیدوار اولین ایرانی است که هر دو قطب شمال و جنوب را دیده است و با وجود گذشت بیش از 40سال از سفر ایشان به هر دو قطب، شاید تاکنون نیز در این زمینه رکورددار باشد.
آخرین شمارگان مسافران ایرانی قطب جنوب
با توجه به سفر عبدالله امیدوار در سال 1345 به قطب جنوب، می‌توان گفت که عبدالله امیدوار اولین مسافر ایرانی قطب جنوب (اولین مسافر آسیایی) است و شمار مسافران ایرانی قطب جنوب تاکنون حداقل به 6نفر رسیده است.
در این حالت باید در نظر داشت که شماره و ترتیب بازدید هر یک از 5 مسافر قطب جنوب طی سال‌های 1377 تاکنون، یک شماره به‌ترتیب زیر افزایش خواهد یافت:
- نفر اول: عبدالله امیدوار- 1345
- نفر دوم: محمدرضا شکری – 1377
- نفر سوم: سیدمانی میرصادقی - 1380
- نفرات چهارم و پنجم (طی سفر مشترک): حمید جدیریخداشناس و بابک امین‌تفرشی-1382
- نفر ششم: خانم آیرین شیوایی-1386
بنابراین خانم آیرین شیوایی بایستی خود را ششمین مسافر ایرانی قطب جنوب بداند. البته طبق شواهد موجود، او اولین زن ایرانی است که به قطب جنوب راه یافته است.
متأسفانه برای ثبت وقایع و اتفاقاتی این چنین، در کشور ما هیچ مرجع مستندی وجود ندارد و بایستی به گزارش‌های پراکنده و حتی در برخی موارد به شیوه سنتی، به حافظه افراد اتکا کرد. کاش مرجعی برای ثبت اینگونه وقایع وجود داشت.