علی سلمانی- همشهری آنلاین: در کشور ما دیوارنگاره به‌معنای مصطلح جهانی‌اش مانند میدان ولیعصر(عج) معدود است و به‌گفته کارشناسان و مسئولان این مقدار کافی نیست و برای رسیدن به مطلوب نیاز به تکثر و تنوع دیوارنگاری احساس می‌شود. سراغ مسئولان شهری رفته‌ایم و نظرشان را در این‌باره جویا شده‌ایم.
ضرورت گسترش دیوارنگاره‌ها
مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران درباره موضوع دیوارنگاره‌های پایتخت می‌گوید: «به‌نظر من این موضوع بسیار حائز اهمیت است و باید به موضوعات مختلف در قالب این دیوارنگاره‌ها پرداخت. بیلبوردها اصولا در جاهایی طراحی می‌شوند که بازدید از آنها به‌صورت سریع و فوری است؛ مانند هنگام عبور اتومبیل‌ها در بزرگراه‌ها. ولی مبحث دیوارنگاره‌ها به این صورت است که اصولا در فضاهای بزرگ مانند میادین در معرض دید مخاطبان قرار می‌گیرد و به نوعی دید وسیع‌تری را در این راستا باید درنظر گرفت.»
چمران با اشاره به اینکه لازم است در سطح شهر تهران دیوارنگاره‌های بیشتری با ارزش هنری و محتوایی داشته باشیم تا از این طریق با مردم حرف بزنیم، ادامه می‌دهد: «اگر این مسئله انجام گیرد کار ارزنده و زیبایی است و من فکر می‌کنم در مکان‌هایی مانند سرپل تجریش و یا میدان‌امام‌خمینی(ره) می‌تواند مکان مناسبی برای درنظرگرفتن دیوارنگاره‌ها باشد.»
او همچنین می‌گوید: «شورای شهر و شهرداری در موضوع دیوارنگاره‌ها می‌توانند نقش خوبی را ایفا کنند و حتی پیشنهادهایی را به سازمان‌های مربوطه ارائه دهند. ما آمادگی داریم که همکاری لازم را با سازمان‌هایی مانند مؤسسه اوج داشته باشیم تا هر چه بیشتر شاهد دیوارنگاره‌های با ارزش هنری و محتوایی باشیم.»
ایجاد حال خوب، امیدبخشی و طراوت
مجید قادری، معاون فرهنگی و هنرهای شهری سازمان زیباسازی تهران، با اشاره به اینکه دیوارنگاری و اثری که روی آن ثبت می‌شود برای شهروندان و مخاطب چه از نظر زیبایی و چه از نظر محتوایی حائز اهمیت است، می‌گوید: «دیوارنگاره‌ها در میان شهروندان بازتاب بسیاری دارد و مردم نسبت به دیوارنگاره‌ها واکنش نشان داده، نظرات، نقدها و پیشنهادهای خود را مطرح و در برخی موارد پیگیری هم می‌کنند. همین موضوع نشان می‌دهد دیوارنگاره تا چه میزان موضوع مهمی در شهر است.»
او بر این نکته تأکید دارد که یکی از رسالت‌های مهم دیوارنگاری ایجاد حال خوب، امیدبخشی، طراوت و زنده نگه‌داشتن شهر است؛ «شاید بتوان یکی از مهم‌ترین رسالت‌های دیوارنگاری را رنگ‌دادن به شهر خاکستری دانست. وجود مناظر چشم‌نواز روی دیوارنگاره‌ها باعث خواهد شد تا حال خوب به‌صورت ناخودآگاه به شهروندان منتقل شود.»
قادری با اشاره به لزوم توجه به محتوای دیوارنگاره‌ها می‌گوید: «اینکه دیوارنگاره قرار است چه مفهوم و محتوایی را منتقل کند، بسیار مهم است. دیوارنگاره توامان می‌تواند در عین زیبایی که منتقل می‌کند برداشت و مفهوم خوبی را نیز به مخاطب عرضه کند. این مفهوم می‌تواند اخلاقی، مذهبی، انسانی، آموزش شهروندی، فرهنگسازی و... باشد.»
معاون فرهنگی و هنرهای شهری سازمان زیباسازی شهر تهران درباره فعالیت این سازمان هم می‌گوید: «هم‌اکنون سازمان زیباسازی شهر تهران در تلاش است تا آنچه به‌عنوان دیوارنگاره در معرض دید عموم قرار می‌دهد، دارای مضامینی خاص و متفاوت باشد. در این زمینه می‌توان به ۷ دیوارنگاره بزرگراه امام‌علی(ع) اشاره کرد که با محوریت حضرت‌امیرالمومنین(ع) آماده شده است یا دیوارنگاره خیابان کارگر که روی ۸دیوار در خیابان کارگر نقاشی‌هایی با موضوع کارگران طراحی شده و اتفاقا با واکنش‌های خوبی نیز از سوی شهروندان مواجه شد.»
مجید قادری دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) را نیز یک اتفاق نو و خلاقانه می‌داند؛ «اثرگذاری دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) به‌دلیل آنکه یک اتفاق نو و خلاقانه است و در مکانی پرتردد جانمایی شده، توانسته است نظر مخاطبان بسیاری را به سمت خود جلب کند. همچنین اکثر کارهایی که تاکنون بر این دیوارنگاره قرار گرفته کارهایی قوی با محتوای مناسب هستند و کیفیت نصب و نورپردازی این سازه نیز با دقت انجام می‌شود. علاوه بر این، متراژ آن هم استاندارد و متناسب با میدان دید است و تمام این عوامل دست به‌دست هم داده تا شاهد یک اتفاق خوب فرهنگی باشیم.»
با این حال، قادری معتقد است که تکثیر چنین دیوارنگاره‌ای با این ابعاد در مکان‌های دیگر شهر تهران ممکن است مانند تیغ دولبه عمل کند و از یک‌سو آثار مثبتی درپی داشته باشد و از سوی دیگر نقدهایی هم به آنها وارد شود؛ «واحدبودن کار باعث بهتر دیده‌شدن آن اثر می‌شود و بازخوردهای رسانه‌ای بیشتری نیز خواهد داشت. درصورتی که ممکن است اگر چنین دیوارنگاره‌ای به‌عنوان مثال به ۵عدد تکثیر شود این میزان اثرگذاری و بازخورد رسانه‌ای را دربر نداشته باشد. از این‌رو اگر قرار باشد به تعداد اینچنین سازه‌هایی اضافه شود لازم است تا تحقیقات گسترده‌ای صورت گیرد و در نهایت تصمیم‌گیری در این زمینه انجام شود.»
دیوارنگاره‌ها مدرن شوند
مهدی قربانی، معاون هماهنگی امور مناطق سازمان زیباسازی شهر تهران، با بیان اینکه دیوارنگاره و تابلوهای شهری می‌تواند ذهن مخاطب و شهروندان را با خود درگیر کند، می‌گوید: «دیوارنگاری در مقایسه با سایر المان‌های شهری سریع‌ترین انتقال مفهوم را دارند و برای همین باید دقت بیشتری در زمان اجرا و پیاده‌سازی آن صورت گیرد.» او به این موضوع نیز اشاره می‌کند که تهران به‌دلیل وسعت و جمعیت، ظرفیت برخورداری از دیوارنگاره‌های جدید را دارد؛ «بیشترشدن دیوارنگاره‌های شهر تهران کمک می‌کند آثار، بهتر و بیشتر دیده شوند و موضوعات مختلف می‌تواند برای تولید دیوارنگاره‌های متعدد کمک‌کننده باشد.»
قربانی، طراحی و تولید دیوارنگاره‌ها را یکی از مهم‌ترین اقداماتی عنوان می‌کند که سازمان زیباسازی بسیار به آن توجه دارد. او تأکید می‌کند که برای طراحی و جانمایی دیوارنگاره زمان و هزینه خوبی درنظر گرفته می‌شود؛ «اهمیت دیوارنگاره در سازمان زیباسازی آنقدر زیاد است که هم زمان زیاد و هم هزینه مناسبی برای طراحی و اجرای دیوارنگاره درنظر گرفته می‌شود؛ چون تلاش سازمان بر این است تا بهترین نتیجه روی دیوارهای شهر تهران پیاده‌سازی شود.»
معاون هماهنگی امور مناطق سازمان زیباسازی شهر تهران، دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) را جزو دیوارنگاره‌های موفق پایتخت قلمداد می‌کند؛ «از آنجا که دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) قابلیت تغییر دارد و در مناسبت‌های مختلف پذیرای آثار مختلف می‌شود، توانسته است طی این سال‌ها منجر به اتفاقات خوبی شود و بازخوردهای خبری مثبتی را نیز به همراه داشته است. به‌طوری که ممکن است بسیاری از مردم تهران از میدان ولیعصر(عج) عبور نکنند اما به‌دلیل بازخوردهایی که در فضای مجازی و رسانه‌ها وجود دارد، از موضوع دیوارنگاره مطلع شوند.»
قربانی باور دارد دیوارنگاره‌هایی در ابعاد میدان ولیعصر(عج) می‌تواند قابلیت طراحی را بالا ببرد و توجه به جزئیات را بیشتر کند. او با این حال به این نکته اشاره می‌کند که پایتخت ظرفیت رفتن به سراغ سازه‌های جدیدتر و مدرن‌تر را هم دارد؛ «هم‌اکنون وقت آن رسیده تا دیوارنگاری‌ها و سازه‌های دیوارنگاری به سمت مدرن‌شدن بروند و از حالت دوبعدی خارج شود و به سمت سه‌بعدی شدن برود. خوشبختانه چنین ظرفیتی از هر نظر در تهران وجود دارد و بهتر است کم‌کم به سمت مدرن‌شدن پیش برویم.»
انتقال پیام با ابزار هنری
مرتضی طلایی درباره موضوع دیوارنگاره‌ها و اهمیت جایگاه آن در تهران می‌گوید: «دیوارنگاره‌ها نقش مهمی در راستای تقویت هویت انقلابی، فرهنگی و تاریخی دارند و در واقع می‌توان گفت صحنه‌های مختلف از حوادث و اتفاقات، به‌ویژه موضوعات انقلابی و پیام‌های آن را به شهروندان ارائه می‌دهند. به‌طور مثال موضوعات منتشرشده روی دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) مخاطبان را به عمق تاریخ ۳۰ تا ۴۰ساله پس از انقلاب می‌برد و شخصیت‌ها و صحنه‌هایی را به نمایش می‌گذارد که بسیار سرنوشت‌ساز بوده‌اند.»
نایب‌رئیس اسبق شورای شهر تهران با تأکید بر اینکه حداقل ۱۰نقطه در تهران جایگاهی مانند میدان ولیعصر(عج) دارد و می‌توان از ظرفیت آن در زمینه دیوارنگاره‌ها بهره‌مند شد، بیان می‌کند: «دیوارنگاره‌های بزرگ مانند دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) اثر هنری آن بیشتر از هزار دیوارنگاره کوچک در سطح شهر است که مخاطبان کمتری را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.»
طلایی توجه به محتوا در کنار زیبایی بصری دیوارنگاره‌ها را اصلی ضروری می‌داند؛ «باید شیوه‌های جدید را جهت توسعه مفاهیم انقلابی، ارزشی و فرهنگی به‌کارگرفت و شورای شهر کمیسیون فرهنگی و اجتماعی می‌تواند سیاستگذاری‌های لازم را اتخاذ و شهرداری آن را اجرا کند. حتی فراتر از شهرداری، مؤسسه‌های هنری مانند مؤسسه اوج نقش مؤثری در این راستا داشته و همه دستگاه‌های مرتبط می‌توانند در شورای هماهنگی تبلیغات گام‌های مؤثری در جهت ارتقای آموزش، فرهنگسازی و مفاهیم انقلابی و ارزشی بردارند.»
برای تقویت انسجام ملی
پرویز سروری، نایب‌رئیس شورای شهر تهران ضمن برشمردن اهمیت دیوارنگاره به نکته‌ای ظریف اشاره می‌کند: «باید نسبت به فضای شهری، دیوارنگاره تعبیه شود و در غیراین صورت دیوارنگاره به ضدخودش تبدیل می‌شود. دیوارنگاره‌هایی در ابعاد دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) باید در محل تردد حداکثری مردم قرار داشته باشد.» سروری همچنین انتخاب موضوعاتی مرتبط با تقویت انسجام ملی و وحدت ملی را بهترین گزینه برای اجرای طرح‌های تصویری می‌داند؛ «به‌نظرم متولیان امر این مسئله را در دستور کار داشته‌اند. از این به بعد هم نباید موضوعات جناحی و سیاسی بر بیلبورد میدان ولیعصر(عج) به نمایش گذاشته شود.»
نگاه کارشناسی و تخصصی نباید فراموش شود
نرگس معدنی‌پور، عضو ششمین دوره شورای اسلامی شهر تهران هم نظرش درباره دیوارنگاره را اینگونه بیان می‌کند: «دنیای تبلیغات، دارای گستره وسیعی است. تبلیغات را باید ابزاری برای نیل به اهداف دانست. در دنیای امروز موفقیت در هر عرصه نیازمند استفاده از ابزارهای تبلیغاتی و رسانه‌ای است تا جامعه هدف نسبت به محصول ارائه شده آگاهی یافته و بهره‌برداری لازم را از آن داشته باشد. مدیریت شهری نیز بی‌نیاز از این چرخه نیست و می‌بایست در راستای ماموریت‌های خود از ابزارهایی که در اختیار دارد بهترین بهره‌برداری را داشته باشد.»
او با اشاره به اینکه مدیریت شهری در حوزه فرهنگی و اجتماعی دارای مسئولیت‌ها و وظایف متعددی است که برای تحقق هر کدام از این وظایف می‌بایست پیوست رسانه‌ای و تبلیغاتی لازم را در دستور کار داشته باشد، می‌گوید: «دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) یکی از نمونه‌های موفق در انتقال مفاهیم و پیام‌های فرهنگی است که توانسته تا حد زیادی شهروندان تهرانی را با خود همراه سازد. معمولا در حوزه‌های فرهنگی تأثیرگذاری و همراه‌سازی مخاطب خیلی آسان نیست اما دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) توانسته خود را در چارچوب یک پروژه مفهومی به مردم ارائه کند و مردم آن را بپذیرند.»
معدنی‌پور چند پیشنهاد هم مطرح می‌کند؛ «فضاهای باز بسیاری در شهر بزرگی همچون تهران وجود دارد که می‌تواند در اختیار چنین رویکردهای فرهنگی قرار گیرد اما نباید فراموش کرد که در انجام فعالیت‌های فرهنگی می‌بایست نگاه کارشناسی و تخصصی وجود داشته باشد؛ چرا که درصورت بی‌توجهی به این موضوع، حساسیت و نهایتا اقبال عمومی مردم به این دست از پروژه‌ها کاهش خواهد یافت و دیگر آن تأثیرگذاری قبلی را نخواهند داشت. از طرف دیگر باید توجه کرد که پردازش بیش از اندازه و استفاده از یک ابزار گاهی نه‌تنها تأثیرگذاری را افزایش نمی‌دهد بلکه زمینه‌ساز بی‌اعتنایی در بین اذهان عمومی می‌شود. اگر قرار بر تکرار چنین پروژه‌ای در شهر است باید بررسی و تحلیل‌های کارشناسی صورت گیرد که آیا با تکرار آن، نتایج مثبت قبلی به‌دست خواهد آمد یا خیر. نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که حوزه فرهنگی و اجتماعی حوزه کاملا تخصصی است لذا باید در انجام پروژه‌ها در این حوزه تمام جوانب امر درنظر گرفته شود.»
دیوارنگاره باید توأم با اندیشه باشد
احمد علوی، عضو ششمین دوره شورای شهر تهران با اشاره به ضرورت افزایش کمی دیوارنگاره‌ها در کشور می‌گوید: «دیوارنگاره‌ها کار ترویجی است و در همه کشورهای دنیا یکی از ابزارهای انتقال مفاهیم به‌ویژه مفاهیم ملی و مذهبی در فضاهای تبلیغی سطح شهر است و طبیعی است که در کشور ما هم این موضوع به‌عنوان یک ابزار رسانه‌ای برای انتقال مفاهیم استفاده شود.»
او به این نکته اشاره می‌کند که اثربخشی این نوع رسانه در انتقال مفاهیم بیشتر از انواع بیلبوردهای تبلیغاتی است؛ «نقش‌های مندرج در دیوارنگاره از دل جامعه بیرون می‌آید و مصداق مثل معروف است که چون از دل برآید بر دل نشیند. به همین‌خاطر است که آثاری که بر دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) نقش می‌بندد توانسته اثرگذاری مثبتی بر شهروندان بگذارد.»
علوی با بیان اینکه دیوارنگاره‌ها در افزایش مسئولیت اجتماعی و فرهنگسازی مردم شهر مؤثر هستند، بیان می‌کند: «در واقع دیوارنگاره را می‌توان یک رسانه دانست؛ رسانه‌ای که با کمک هنر نقاشی و گرافیک، مفاهیم دینی، اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی را به خوبی به مخاطب منتقل می‌کند. انتخاب سوژه‌های مناسب همراه با طراحی‌های زیبا تاکنون سبب اثربخشی مؤثر شده است. به‌خصوص اینکه میدان ولیعصر(عج) یکی از میادین اصلی و پرتردد شهر محسوب می‌شود و دیوارنگاره آن نیز امروز فراتر از یک اثر، تبدیل به نمادی برای انتقال مفاهیم و برقراری ارتباط با شهروندان است. تصور می‌کنم از آنجا که این دیوارنگاره در بسیاری موارد حرف و آنچه در دل و ذهن شهروندان است را نمایش می‌دهد، توانسته وسیله ارتباطی مناسبی باشد.»
این عضو شورای شهر تهران در پایان می‌گوید: «دیوارنگاره، انتقال مفاهیمی از طریق هنرهای تجسمی است که به‌عنوان ابزاری برای بیان مفاهیمی استفاده می‌شود. بنابراین باید اندیشه‌ای پشت آن باشد تا مفهوم را به تصویر تبدیل کند که کار راحتی نیست. مردم در محل تردد، ساعات زیادی در کنار این تصاویر هستند و می‌تواند بر نهاد افراد تأثیر بگذارد.»