همه اینها نمونه‌هایی از فناوری جدیدی است که به عنوان تله‌مدیسین و یا پزشکی مسافت دورشنارخته می‌شود. تله‌مدیسین از نگاه فناوری اطلاعات به معنی فراهم‌سازی سرویس‌های پزشکی از یک مسافت دور و از طریق شبکه‌هایی است که انتقال صدا، ویدئو و داده‌های رایانه‌ای را پشتیبانی می‌کنند. از نظر تاریخچه پزشکی از راه دور و کاربردهای آن می‌توان گفت سال 1920 را آغاز چنین تحولی در پزشکی می‌دانند یعنی زمانی که سازمان فضایی آمریکا توانست با کمک فناوری تله‌مدیسین وضعیت سلامت فضانوردان خود را در موقعیت‌های مختلف کنترل کند.
تله‌مدیسین با استفاده از ابزارهای چند رسانه‌ای و با کمک ارسال تصاویر و صدای زنده و همچنین با ارسال پرونده بیمار و پارامترهای حیاتی او، می‌تواند بهترین خدمات خود را در مناطق دورافتاده و محروم ارائه کند.
در حقیقت ساده‌ترین کاربرد تله‌مدیسین ارائه مشاوره از راه دور است، این امر در درمان بیماری‌های روحی و مشاوره‌های طولانی مدت به‌دلیل صرفه‌جویی در هزینه درمان و زمان مراجعات، کاربردهای زیادی دارد. در سطح بالاتر هم تله‌مدیسین قادر خواهد بود تا با کمک ربات‌ها به انجام جراحی از راه دور بپردازد.
البته همراه با واژه تله‌مدیسین ایجاد پرونده الکترونیک و ســلامت الکترونیک نیز مطرح شده است به این ترتیب که با کمک سوابق بیمار در بانک‌های اطلاعاتی ایجاد شده توسط مراکز درمانی، پزشک می‌تواند به اطلاعات مورد نظر در هر شرایطی دسترسی یابد.
همچنین تیم‌های پزشکی می‌توانند به بررسی گروهی و همزمان پرونده بیمار بپردازند. از طرف دیگر با ایجاد پرونده الکترونیک، پزشک یا تیم پزشکی به راحتی می‌تواند روند بهبود بیماری، تداخلات دارویی، حساسیت‌ها و نتایج آزمایشگاهی را به راحتی بررسی کند.
هنوز عقبیم!
اما اینکه وضعیت این سیستم در کشور ما تا چه حد قابل پیشرفت بوده و اینکه ما تا چه میزان توانستیم از این نظر خود را با استانداردهای جهانی تطبیق دهیم، امری است که مهندس مقبل، رئیس مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت در رابطه با آن به همشهری این طور توضیح می‌دهد: امروزه در بسیاری از کشورهای جهان توجه ویژه‌ای به مقوله سلامت الکترونیکی می‌شود و از آن به‌عنوان راهکار بسیار مؤثری در بهبود کیفیت خدمات سلامت و همچنین ارتقای سطح عدالت اجتماعی در حوزه سلامت استفاده می‌شود.
وی با اشاره به اینکه نظام سنتی سلامت دارای مشکرلات فراوانی است که مدیریت و نظارت در این حوزه را دچار مشکلات فراوانی کرده است، در ادامه می‌افزاید: تبادلات کاغذی اطلاعات سلامت و عدم‌ثبت الکترونیکی آنها موجب از دست رفتن این اطلاعات ارزشمند و عدم‌دسترسی سریع به آنها در مواقع لزوم شده است.
حتی در مواقعی که این اطلاعات به‌طور الکترونیکی ثبت می‌شوند، به‌دلیل عدم‌یکپارچگی و وجود استانداردهای لازم، در اکثر موارد برای تصمیم‌گیری‌های کلان، قابل استفاده نیستند.
مهندس مقبل در ادامه با بیان اینکه در کشور ما نیز از سال‌های گذشته تلاش‌های گسترده‌ای در این حوزه صورت گرفته است، خاطرنشان می‌کند: اما همواره این حوزه دچار ناهماهنگی قابل توجهی بوده است.
اما علت اصلی این ناهماهنگی‌ها چیست؟ مهندس مقبل این علت را که متأسفانه موجب شکست پروژه‌های متعدد و موازی کاری و عدم‌پرداختن به حوزه استانداردسازی (و کلا فعالیت‌هایی که نیاز به مدیریت متمرکز دارند) در گذشته شده است را به عدم‌وجود مرکزی که متولی، هماهنگ‌کننده و مرجع پدیده سلامت الکترونیکی در کشور باشد، نسبت می‌دهد.
«خوشبختانه در دولت نهم به این نیاز به‌طور جدی پرداخته شد و در حوزه وزارت بهداشت در گام اول، مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت تاسیس شد و با شروع فعالیت این مرکز، حرکتی بنیادین در هر دو حوزه آمار و فناوری اطلاعات نظام سلامت کشور آغاز شد.»
به تحول امیدواریم
اما رئیس مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت ضمن پرداختن به کاستی‌های نظام سلامت ما در زمینه پزشکی از راه دور، به این عبارات نیز اشاره کرده و می‌گوید: هم‌اکنون طرح‌های متنوعی توسط این مرکز به جریان افتاده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان از طرح پرونده الکترونیکی سلامت نام برد.
این در حالی است که طرح پرونده الکترونیکی سلامت یک طرح زیربنایی و درازمدت است که طیف وسیعی از خدمات سلامت الکترونیکی را شامل می‌شود.
به عقیده مهندس مقبل هدف از این طرح ذخیره‌سازی الکترونیکی تمامی اطلاعات سلامت شهروندان در طول زمان و در دسترس قرار دادن آنها برای افراد مجاز (مثلاً پزشکان معالج) است.
«علاوه بر این، امکان بهره‌گیری ساکنان مناطق دورافتاده و محروم از خدمات مشاوره متخصصان توسط سیستم‌های دورا پزشکی فراهم می‌شود و بسیاری از خدمات نوینی که می‌تواند کیفیت خدمات سلامت کشور را متحول سازد، اجرا خواهد شد.»
شنیدن این عبارات از زبان مهندس مقبل در حالی است که هم‌اکنون اجزای مختلف این طرح به‌طور جدی در حال انجام است و پروژه تولید مرحله اول نرم افزار پرونده الکترونیکی سلامت و همچنین پروژه‌های تولید استانداردها و الگوهای اطلاعاتی مورد نیاز برای آنها شروع شده است.
اما از دیگر اقدامات مهم مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت، شروع ساماندهی نظام آماری سلامت کشور است که خود شامل طرح‌های متنوعی است.
رئیس مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت با بیان اینکه در آینده با به ثمر نشستن این طرح‌ها شاهد فراهم‌سازی آماری دقیق و به موقع برای مدیران و برنامه‌ریزان نظام سلامت خواهیم بود، در ادامه توضیح می‌دهد: ایجاد پورتال سازمانی برای اطلاع‌رسانی سریع و صحیح به شهروندان و توسعه و ارتقای زیرساخت شبکه ارتباطی به‌منظور راه‌اندازی اتوماسیون مکاتبات اداری و همچنین ایجاد مرکز تماس به‌منظور تکریم و کاهش مراجعات حضوری ارباب رجوع از اقدامات دیگری است که در نهایت موجب تسریع و افزایش کیفیت خدمات رسانی به شهروندان خواهد شد.
مهندس مقبل در پایان خاطرنشان می‌کند: همچنین از دیگر برنامه‌های این مرکز می‌توان به ایجاد نظامی برای تدوین استانداردهای سیستم‌های اطلاعاتی حوزه سلامت، فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی و تخصصی حوزه سلامت الکترونیکی، ایجاد رشته دانشگاهی انفورماتیک پزشکی برای تربیت نیروی انسانی متخصص در این حوزه، و ایجاد پایگاه‌های داده سلامت اشاره کرد.
مزایای جراحی از راه دور (Telesurgery)
جراحی از راه دور مبتنی بر حضور دورادور است. در سیستم جراحی از راه دور پیشرفت‌های مخابراتی با تکنولوژی رباتیک ترکیب شده است.
جراحی از راه دور در قالب پزشکی از راه دور قابل مطرح شدن است. این سیستم جراحی این امکان را فراهم می‌کند که جراحان مجرب در هر جای جهان عمل جراحی لازم را انجام بدهند. با استفاده از این ایده برای یک عمل جراحی خاص می‌توان یک تیم از جراحان برجسته را که در اقصی نقاط جهان ساکن هستند، گرد هم آورد بدون اینکه نیازی به خارج شدن آنها از محل اقامتشان باشد یا در آموزش جراحی به دانشجویان در هر نقطه از جهان می‌توان از این سیستم بهره برد.
یک استاد مجرب در یک دانشگاه معتبر بدون خروج از دفتر کار خود می‌تواند آخرین تجربیات خود را در مورد یک عمل جراحی خاص به دانشجویان جراحی در نقاط مختلف جهان آموزش دهد یا اینکه با استفاده از سیستم جراحی از راه دور می‌توان جراحی‌های تخصصی را در نقاط دور افتاده انجام داد.