به گزارش همشهری‌آنلاین، راه‌بندان می‌کردند. نمی‌توانستید از ترافیک خیابان‌های منتهی به این افراد فرار کنید. آنها کناری می‌ایستند و جنس خود را می‌فروشند و مردم هم به تماشای اجناس آنها می‌پردازند یا با خرید از دستفروشان کف خیابانی به رونق کسب‌وکارشان کمک می‌کنند. نیمی از این افراد حالا ساماندهی شده‌اند و در روزبازارها و بازارچه‌ای فصلی با پرداخت مبالغی مشغول به کار هستند. آنان با ثبت‌نام در سامانه باید زمینی از همین روزبازارها را اجاره کنند. حالا افزایش قیمت‌ها دوباره این افراد را کف خیابان بازگردانده است. اما ماجرا از چه قرار است و دستفروشان و مدیران بر سر چه چیزی به اختلاف خورده‌اند؟
مهاجرت دستفروشان از روزبازارها به کف خیابان؛ تعداد دستفروشان زیاد شده است
اکبر فردوسی یکی از کسبه‌های روزبازارهای شهرداری تهران درباره درخواست خود از شهرداری تهران می‌گوید: «درخواست ما در رابطه با افزایش کرایه‌هاست. کرایه‌ها یک‌مرتبه سه برابر شد. ما ۱۵هزار تومان می‌دادیم، یعنی هر متری ۷ هزار و ۵۰۰ تومان و یکباره شهرداری و شورای شهر متری ۲۰ هزار تومان افزایش داد یعنی برای دو متر ۴۰هزار تومان شد.»
او می‌افزاید: «یک‌مرتبه این کرایه‌ها روند صعودی بالایی به خود گرفته است. خیلی افراد، دیگر اینجا نمی‌آیند. بعد از کرونا همه گرفتار شدیم. بازارهای ما یک سال و نیم تعطیل بود و دوباره باز شد. کاسب‌ها بدهی زیادی بالا آوردند. کاسب دستفروش است. کاسب بازار نیستیم که پول خوابیده داشته باشیم و بگوییم جنس گران می‌شود. ۱۰ جین جوراب دارد که با آن امرار معاش می‌کند. یکباره این کرایه‌ها بالا می‌رود و اثر بر زندگی دارد. کاسب اجاره دارد و به دلیل اینکه ماشین ندارد، ناچار است با اسنپ تردد کند. تعداد دستفروشان کم نشده، زیاد هم شده است. اکثر تولیدکنندگان بازار ورشکست و کارگران آنان بیکار شده‌اند و بساط می‌کنند. همه ماشین و پول خوابیده ندارند. کنار خیابان‌ها دستفروشی می‌کنند. خیلی از کاسبان ما چون کرایه‌ها زیاد شده است، می‌گویند کرایه نمی‌دهند و شب کنار خیابان می‌ایستند. ما می‌خواهیم نرویم کنار خیابان‌ها. جای درستی است که امرار معاش می‌کنیم و کسی گیر نمی‌دهد. می‌ایستیم بازارروز ولی اگر پول زیاد باشد، کف خیابان می‌رویم.»
روزبازارها امکانات ندارند
فردوسی ادامه می دهد: «روزبازارها هیچ امکاناتی ندارند. چهار گوشه را دست پیمانکار داده و دو متری اجاره می‌دهد و شب به شب کرایه‌ها را جمع می‌کند. بعضی جاها چون قدیمی است پیمانکار ماهیانه می‌گیرد و بعضی جاها روزانه است. خیلی از بازارها سرویس بهداشتی ندارد و مجبوریم به نزدیک‌ترین پارک و مسجد برویم یا آنکه تا شب نمی‌توانیم دستشویی برویم. آب هم از پارک و مسجد برمی‌داریم و لوله‌کشی در این روزبازارها وجود ندارد.»
او درباره تخلف پیمانکاران می‌گوید: «برخی جاها پیمانکاران پول اضافی گرفتند که البته رسیدگی شد و جلوی آن را گرفتند. اضافه کرایه هم برای ما مشکل ایجاد کرده است. با همین کرایه هم مخالف هستیم. اگر هر روز بخواهم به این روزبازارها مراجعه‌کنم ماهیانه ۳میلیون تومان در ۴ متر فضا باید بپردازم. البته هر روز به روزبازارها نمی‌رویم. چون باید در آفتاب باشیم و انرژی حضور در چهار روز هم نداریم. خواسته ما این است که کرایه به قیمت قبل برود. بناست مساعدت کنند. تعداد دستفروشان کم نشده است. افرادی که بیکار می‌شوند به دستفروشی روی می‌آورند.»
شهرداری اجازه ندارد دستفروشان را کف خیابان مستقر کند
مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران درباره وضعیت دستفروشان بیان می‌کند: «دستفروشان باید جداگانه بررسی شوند. شرایط نامناسب است و شهرداری اجازه اینکه دستفروشان در خیابان مستقر شوند را ندارد، اگر هم اجازه می‌دهد خلاف قانون است.»
دعوای دستفروشان بر سر جا
سعید بیگی، سرپرست شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران با اشاره به آخرین وضعیت ساماندهی دستفروشان می‌گوید: «طبق ابلاغ شورای شهر تهران هزینه روزبازارها متری ۹هزار تومان است. هر غرفه هم دو در دو است و طبق مترمکعب این فضا محاسبه می‌شود.»
او می‌افزاید: «دستفروشان تهران چند نکته دارند. باید تعدادشان دقیق مشخص باشد. در حال حاضر حدود ۵هزارو۸۰۰ دستفروش ثبت‌نام کرده‌اند که به نظر ما ۶۰درصد ثبت‌نامی‌ها بوده است و پیش‌بینی می‌شود تا ۱۰هزار نفر جمعیت داشته باشند که باید ثبت‌نام کنند.»
بیگی به لایه‌های مختلف دستفروشان اشاره می‌کند و می‌گوید: «دستفروشان صرفا قشر ضعیفی نیستند، برخی از آنها صاحبان مغازه هستند. برای مشخص‌شدن این افراد از سایرین باید ثبت‌نام صورت‌گیرد تا جامعه هدف ما مشخص شود و دیگر به دستفروشان اجازه افزایش ندهیم. پیاده‌راه‌ها و معابر ما ظرفیتی دارند و افزایش دستفروشان مشکل برای شهروندان ایجاد کرده است.»
«دستفروشان به‌واسطه شغل‌شان در معرض آسیب اجتماعی هستند و از این‌رو وجود پیمانکار برای ساماندهی آنان ضروری است.» سرپرست جدید شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران با بیان این جمله بیان می‌کند: «قیمت زمین برای دستفروشانی که در روزبازارها مشغول هستند، پایین است، بیشتر این افراد مشکلات‌شان با پیمانکاران است. قبلا هم که پیمانکاران حضور نداشتند، به‌شدت بین خودشان درگیری داشتند. برخی از این افراد ۳۰ سال سابقه و جای ثابتی برای خود و بین خود در نظر دارند و اجازه حضور به دیگران نمی‌دهند.»
درگیری منجر به قتل در نبود ساماندهی دستفروشان
سرپرست شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران به برخی از اتفاقات جنایی میان این دستفروشان در نبود پیمانکار اشاره دارد و می‌گوید: «قبل از اینکه پیمانکاران کار را به دست گیرند، دستفروشان با خودشان درگیر بودند. ما حتی یک مورد قتل در این طی سال‌های گذشته داشتیم. حوالی پانزده‌خرداد دو نفر سر این موضوع که کجا بنشینند، دعوا داشتند، به همین دلیل یک نفر به قتل می‌رسد. حتی افراد نامشخصی از این دستفروشان ۲۰۰هزار تومان دریافت می‌کردند.»
او درباره اینکه چرا باید این پول از دستفروشان دریافت شود، عنوان می‌کند: «درست است امکانات لازم در اختیار این افراد قرار داده نمی‌شود، اما این دستفروشان پس از اینکه محل را در پایان روز ترک می‌کنند، مقدار زیادی زباله تولید شده است که باید جمع‌آوری شود، علاوه بر این ساماندهی این افراد هم اهمیت زیادی دارد.»
شورای شهر تهران قیمت روزبازارهای دستفروشان را مصوب می‌کند
بیگی درباره اعتراضات مربوط به قیمت زمین روزبازارها بیان کرد: «اگر اعتراض درمورد قیمت زمین است، چون از سوی شورای شهر تهران اعلام می‌شود، باید مجدد در شورای شهر بررسی شود، ولی نباید آنقدر قیمت پایین بیاید که پیمانکار هم نتواند خدمات ارائه کند.»
سرپرست شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران ادامه می‌دهد: «درست است امکانات کمی برای دستفروشان در روزبازارها در نظر گرفته شده و شرایط آسانی ندارند، اما وقتی سرویس بهداشتی راه‌اندازی می‌شود، شیر آب‌ها یا برخی از امکانات موجود دزدیده می‌شود، با این حال سعی می‌کنیم سرویس بهداشتی سیار تدارک ببینیم. علاوه بر این زمین هم نباید خاکی باشد و سعی کرده‌ایم این امکانات را ارتقا دهیم.»
دستور مهم زاکانی برای قراردادهای دستفروشان
بیگی به دستور شهردار تهران درخصوص ساماندهی دستفروشان اشاره کرد و گفت: «پیش از این قراردادهای دستفروشان با مناطق بود. بناست برای وحدت میان مناطق مختلف این قراردادها تحت نظر شرکت ساماندهی قرار بگیرد. همچنین قرار نیست شهرداری انتفاعی از این افراد داشته باشد. ۴۰درصد دستفروشان زنان سرپرست خانوار هستند که فضای رایگان در اختیار دارند. روزبازارها درآمدی برای شهرداری ندارد، اگر درآمدی هم داشته باشد برای دستفروشان هزینه می‌کنیم.»
او با اعلام خبری مبنی‌بر احتمال راه‌اندازی بازارهای موقت در برخی مناطق می‌گوید: «قرار است مجوزی از شهرداری دریافت کنیم تا بازارهای موقت راه‌اندازی شود. به این ترتیب درآمدش را به‌صورت مستقیم برای ساماندهی دستفروشان در نظر می‌گیریم.»
برپایی بازارهای موقت برای تامین هزینه ساماندهی دستفروشان
مهدی بابایی، نایب رئیس کمیسیون خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران درباره دستفروشان کف خیابان در تهران معتقد است که «هیچ مصوبه‌ای که شهرداری مجوز داشته باشد پیاده‌روها و معابر را اجاره بدهد، نداریم و صرفا درخصوص ساماندهی روزبازارها و بازارچه‌های فصلی مصوبه شورای شهر وجود دارد، قیمت‌ها هم مشخص است.»
او ادامه می‌دهد: «تنها سالی که اجاره‌بها را ۷۰درصد کاهش دادیم، سال گذشته بود. به این ترتیب مبلغی که مصوب شوراست برای بازارچه‌های فصلی و روزبازارهاست که ذیل نظارت شرکت ساماندهی مشاغل اجرا می‌شود. قیمت مصوب سال ۱۴۰۰ روزانه ۱۵هزار تومان برای هر مترمربع بوده و در سال ۱۴۰۱ مترمربعی ۹هزار تومان است.»
بابایی درباره دلیل اعتراض دستفروشان گفت: «البته مشکلی که وجود دارد این است که شهرداری تهران در سال‌های قبل مصوبه را دقیق اجرایی نمی‌کرده است، چراکه مصوبه براساس مترمربع بوده، ولی شهرداری براساس مترطول برِ غرفه قیمت‌ها را محاسبه می‌کرده است. ما ۷۰درصد قیمت را در سال ۱۴۰۰ پایین آوردیم و الان شهرداری باید مر قانون را اجرایی کند که چون آن زمان مصوبه شورا اجرا نمی‌شده، با کاهش ۷۰درصدی باز هم با افزایش قیمت مواجه هستیم.»
او درباره برخی تخلفات ناشی از دریافت قیمت بیشتر از مصوب شورای شهر بیان می‌کند که مردم از طریق سامانه ۱۸۸۸ می‌توانند افراد را معرفی‌کنند و این سامانه به این موضوع رسیدگی کند. افراد متخلف با اولین اقدام خلاف اخراج می‌شوند.» نایب رئیس کمیسیون خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران به روند ساماندهی دستفروشان اشاره می‌کند: «شرکت ساماندهی مشاغل از طریق پیمانکاران دستفروشان را ساماندهی کرده و اجاره از آنها گرفته می‌شود. ممکن است ظرفیت کامل شده باشد و جا برای پذیرش فرد بیشتر نداشته باشند. اگر ظرفیت داشته باشند، حتما استفاده می‌کنند، چون اجاره گرفته می‌شود. شاید در برخی فضاها ظرفیت‌ها پر شده باشد.»
او درباره نظارت شورا بر دریافت قیمت می‌گوید: «اگر کار غیرقانونی انجام می‌شود، باید سازمان بازرسی و تخلفات اداری ورود پیدا کند و شهرداری باید در این حوزه اقدام کند. شهرداری تهران تنها از طریق برخورد سلبی نباید اقداماتی انجام دهد. ما می‌توانیم رفع سد معبر انجام دهیم، اما با توجه به شرایط اقتصادی این کار را انجام نمی‌دهیم. عنوان کرده‌ایم شهرداری فعلا در ۶ ماه باقی‌مانده می‌تواند براساس سال ۱۴۰۰ جلوی قیمت‌ها را بگیرد، یعنی براساس مترطول قیمت‌ها محاسبه شود تا سال۱۴۰۲ در لایحه بودجه طبق همان مترطول طرح را ارائه کنند. هدف ساماندهی و کمک به این قشر است. »
بابایی با اشاره به افزایش شدید دستفروشان کف خیابانی بیان می‌کند: «افزایش زیاد دستفروشان را قبول ندارم، شهرداری در این حوزه وظایف خود را به نحو مطلوب انجام نمی‌دهد، شاید به دلیل ایجاد بازارچه‌هاست که می‌طلبد این کار با تدبیر بهتر صورت گیرد. یکی از بهترین روش‌های موجود ایجاد روزبازارها و بازارچه‌های فصلی است. باید سازوکار قانونمندی برای این قشر انجام دهید. برخورد سلبی سخت است و ضعف قانون داریم. شهرداری فقط می‌تواند رفع سد معبر انجام دهد و جریمه و برخوردی نمی‌تواند داشته باشد. بساط‌گستر بعد از جمع‌آوری ۱۰متر بالاتر دستفروشی می‌کند.»
«برای دستفروشان کف خیابانی جرم‌انگاری انجام نشده و قانون جریمه‌ای برای این افراد در نظر گرفته است. تنها کاری که شهرداری می‌تواند انجام دهد ساماندهی و ایجاد بازارچه‌هاست.» او با بیان این نکته و با اشاره به استفاده از دستفروشان برای رفع شب‌مردگی خیابان‌ها و ایجاد خیابان‌های گردشگری می‌گوید: «شهرداری این پیشنهاد را نداده است و اگر پیشنهاد دهد خوب است، چراکه تجربه موفق ون‌کافه‌ها و خیابان غذا را داریم که می‌تواند ساماندهی شود و فضای تفریحی داشته باشیم.»
بالاخره راه‌حل ساماندهی دستفروشان چیست؟
دعوا بر سر محاسبه براساس مترطول یا مترمربع است. شهرداری تهران طبق مصوبه شورای شهر تهران به پیمانکاران خود اجازه داده است که به‌ازای هر مترمربع مبلغی را دریافت کند، اما در گذشته برای کاهش قیمت فضا مترطول برای دستفروشان در نظر گرفته می‌شد که با بررسی‌های انجام شده قیمت به نصف کاهش پیدا کرده است. از این منظر به نظر می‌رسد دستفروشان روزبازارها درصدد مهاجرت معکوس به کف خیابان‌ها هستند و ساماندهی آنان با مشکل مواجه شده است. اما طرح‌هایی وجود دارد که می‌تواند با یک تیر دو نشان زده شود. شهرداری تهران با اختصاص معابر شهری که دچار شب‌مردگی هستند به دستفروشان هم زمینه‌های گردشگری و تفریج را ایجاد کرده و هم آنکه دستفروشان را از کف معابر پرتردد شهری جمع کند. همچنین توسعه روزبازارها و افزایش امکانات موجود می‌تواند به کاهش حضور دستفروشان کف خیابانی کمک کند.