همشهری آنلاین - الناز عباسیان : تاریخ شفاهی دوران دفاع‌مقدس با ثبت خاطرات مبتنی بر واقعیت‌های تاریخی، انتقال‌دهنده نمادهای فرهنگی این دوره زمانی به نسل آینده است. تبیین رویکرد تاریخ‌نگاری دفاع‌مقدس بر مبنای تاریخ شفاهی نشان می‌دهد که هدف این نوع تاریخ نگاری بازبینی ارزش‌های دینی و ملی است که سبب تعالی بخشی فرهنگی در جامعه می‌شود. البته مولفه زمان، مهم‌ترین ویژگی تاریخ شفاهی است زیرا هرچه ثبت خاطرات رزمندگان سریع‌تر انجام شود دقت در ثبت وقایع بالا می‌رود. بسیاری از رزمندگان دفاع‌مقدس یا به یاران شهید خود پیوسته‌اند یا اکنون در آستانه کهنسالی هستند بنابراین برای حفظ اصالت واقعی رویدادهای دفاع‌مقدس فرصت اندکی باقی است. خوشبختانه در چند سال اخیر مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس اقدامات مؤثری در این زمینه صورت داده و ثبت خاطرات شفاهی فرماندهان، راه‌اندازی سامانه فکور به‌عنوان دانشنامه جنگ و گویا کردن استناد و انجام بیش از ۵۰۰پروژه تحقیقاتی از عناوین این اقدامات است. این مرکز به‌تازگی تاریخ شفاهی ۶۰ نفر از فرماندهان شاخص و مدیران عالی دوران دفاع‌مقدس را در طول یک سال گذشته ثبت و ضبط کرده است.
به همین بهانه گفت‌وگویی با سردارعلی‌محمد نائینی، رئیس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس و مشاور فرمانده کل سپاه انجام داده‌ایم که بخش‌هایی از آن را می‌خوانید.
در همین ابتدا برایمان از لزوم تحقیقات و ثبت اسناد دفاع‌مقدس بگویید.
دفاع‌مقدس مظهر ایستادگی، مقاومت، تدبیر، حکمت و معنویت است و مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس تلاش کرده است که در آثار تولیدشده در این مرکز، به این اصول توجه کافی شده و جنبه‌های گوناگون آن در همه حوزهها به‌خوبی روایت و تبیین شود. در واقع، علاوه‌بر شرح دقیق و جزیی حوادث، معنی و باطن دفاع‌مقدس که ایستادگی و مقاومت بود، مورد توجه قرار گیرد. تاریخ شفاهی فرماندهان به‌عنوان یک منبع منحصربه‌فرد در پژوهش‌های دفاع‌مقدس، علاوه‌بر گنجینه ارزشمند و بی‌مانند اسناد است. معتقدیم به‌پایان‌رساندن تاریخ شفاهی ۴۰۰ فرمانده شاخص و ۲ هزار فرمانده گردان رزمی، بیبدیلترین گنجینه تاریخی را فراهم خواهد کرد.
در سالی که گذشت، همکاران ما در ادامه تاریخ‌نگاری مستند حوادث دوران ۸ساله دفاع‌مقدس و تحولات انقلاب اسلامی و در راستای ارائه روایت‌های صحیح و منطبق با معیارهای اصولی تاریخ‌نگاری، موفق شدند بستر مناسب برای ثبت و ضبط تاریخ شفاهی ۶۰ نفر از فرماندهان شاخص و مدیران عالی دوران دفاع‌مقدس را فراهم سازند.
همچنین در یک سال اخیر، علاوه‌بر برگزاری جلسات تاریخ شفاهی ۴۰۰نفر از فرماندهان و مدیران ارشد حوزه‌های تخصصی در سطوح عالی جنگ، تاریخ شفاهی ۲هزار نفر از فرماندهان گردان‌های رزمی در دستور کار مرکز قرار گرفت و از ۴۰۰نفر از قهرمانان خط‌شکن، در سوم خرداد امسال تجلیل شد. بخشی از کار تاریخ شفاهی مرکز، گفت‌وگو با روحانیون شاخص در سال‌های دفاع‌مقدس است که در مسئولیت‌های گوناگون، به‌ویژه فرماندهی گردان ایفای نقش کرده‌اند. در یک سال اخیر، چند پروژه این عزیزان نیز به سرانجام رسیده است.
در تولید و تالیف این آثار سبک خاصی را دنبال می‌کنید؟
البته که سبک و روش تولید آثار و اعتبارسنجی روایت‌های شفاهی و اسنادی در این مرکز، ویژه و خاص است. پژوهشگران مرکز برای اینکه روایت مستند و معتبر عرضه کنند، از ۳منبع منحصربه‌فرد این مرکز شامل گنجینه اسنادی، روایت شفاهی فرماندهان شاخص و روایت مستند راویان، توأمان و محققانه بهره می‌برند. در همین راستا تاکنون، ۳جلد از فصلنامه نگین به آسیب‌شناسی روایت پرداخته است و این موضوع همچنان در دستور کار است. در چند سال اخیر، این مرکز علاوه‌بر رویکرد توصیف تاریخی حوادث، بر تبیین و چرایی جنگ، پاسخ به شبهات و روایت‌های مخدوش، اشتباه و دروغ متمرکز بوده است. افزون بر توصیف و تبیین، تلاش شده است که تاحدودی به حوزه تولید دانش، درس‌ها و دستاوردها و آموزه‌های دفاع‌مقدس نیز پرداخته شود. این مرکز یک نقشه راه، در چارچوب مقاطع و مراحل دفاع‌مقدس و برگرفته از نظام مسائل و موضوعات در اختیار دارد. نقشه جامع پژوهشی مرکز در همین چارچوب تعریف شده است. هم‌اکنون از میان ۲ هزار و ۷۵ پروژه تعریف‌شده در نقشه جامع، ۸۵۰ پروژه فعال و جاری در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس داریم.
با آنکه در عنوان این مرکز اختصاصا دفاع‌مقدس ذکر شده اما در سال‌های اخیر ما شاهد چاپ کتاب‌هایی با موضوع «جبهه مقاومت» و سال‌های بعد از جنگ تحمیلی هستیم؟ کمی از آثار جدید توضیح دهید.
هرچند کار اصلی و اساسی مرکز، تاریخ‌نگاری دفاع‌مقدس است اما پژوهش در مرکز، متوقف در ۸ سال جنگ نبوده است. به‌طور نمونه بسط تاریخ شفاهی فرماندهان به سایر موضوعات، انتشار روزشمارهای پس از جنگ و پرداختن به سوژه پرکشش «جبهه مقاومت» است که هم‌اکنون در حوزه ادبیات اجتماعی جنگ، این مرکز، حدود ۲۰۰عنوان پروژه فعال دارد. همچنین متناظر بر فرصت‌های فضای جدید ارتباطی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس تمهیداتی برای معرفی آثار خود اندیشیده است. ناگفته نماند مرکز همزمان با تولید آثار چاپی، انتشار نسخه الکترونیکی و صوتی آثار را در دستور کار خود دارد.
با توجه به اینکه گاهی روایت‌های مختلف و با تحریف از اتفاقات در جنگ تحمیلی گزارش می‌شود چطور می‌توان صحت و سقم روایت‌های شفاهی مصاحبه شونده‌ها را بررسی کرد؟
به نکته خوبی اشاره کردید و مرکز ما روی این قضیه بسیار حساس است و به‌عبارتی می‌توان گفت گنجینه اسنادی و روایت شفاهی فرماندهان به‌طورقطع، مبنایی برای اعتبارسنجی روایت‌های دفاع‌مقدس است. در مقابل روایت‌سازی با اغراض سیاسی و روایت‌سازی از روی غفلت و فراموشی، این گنجینه، نقش بازدارندگی دارد.
جهاد تبیینی که مقام معظم رهبری فرمودند امروز کلیدی‌ترین میدان جنگ و نبرد است و چون ما با جریان تحریف مواجه هستیم، جریان تحریف پایان ندارد، جریان تحریف بسیار فعال است. حضرت آقا فرمودند تک تک روزهای دفاع‌مقدس یوم‌الله بود و یا همه شب‌های کربلای ۵شب‌های قدر بود، همه آنها یوم‌الله است و در جنگ تحریف اینها هدف قرار می‌گیرد. ساختن روایت، کنترل روایت، تثبیت روایت، مرزبانی از روایت‌هایی که تاکنون انجام شده است، حراست از اینها و به‌دست گرفتن روایت درست و مستند و معتبر شرط پیروزی در این میدان است.
خودتان هم واقفید که در تکمیل تاریخ شفاهی زمان نقش مهمی دارد. کمی درباره اهمیت زمان برایمان بگویید.
همینطور است و زمان نقش مهمی دارد. از این‌رو سرعت بیشتر برای ازدست‌نرفتن زمان، راهبرد مرکز در گویاسازی اسناد و ثبت و ضبط تاریخ شفاهی فرماندهان است. ۷۰درصد آثار مرکز با بهره‌گیری و استخراج از گنجینه اسنادی بی‌مانند مرکز تولید می‌شود که این اسناد به‌طور مرتب پیاده و گویاسازی می‌شود و به‌صورت کتب اسنادی در اختیار پژوهشگران قرار می‌گیرد.
دسترسی عموم مردم و پژوهشگران به این اسناد به چه صورت است؟
هیچ مشکلی برای دسترسی علاقه‌مندان و پژوهشگران به اسناد و کمک به تولید آثار هنری، ادبی و علمی وجود ندارد و به‌طورجاری، این ارتباط با مجموعه‌های مختلف برقرار است و آنها از مرکز، خدمات اسنادی دریافت می‌کنند.
مکث
راه‌اندازی سامانه جامع هوشمند ثبت، سازماندهی و بازیابی اسناد صوتی، ویدئویی و متنی گنجینه دفاع‌مقدس
رئیس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس از راه‌اندازی سامانه جامع هوشمند ثبت، سازماندهی و بازیابی اسناد صوتی، ویدئویی و متنی گنجینه دفاع‌مقدس خبر داد و گفت:«این سامانه با هدف تسهیل در جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و خدمات اسنادی به پژوهشگران طراحی و راه‌اندازی شده است.
همچنین «دانشنامه جامع روزشمار دفاع‌مقدس» در هفته پژوهش و همزمان با دوسالانه جشنواره انتخاب پژوهشگران برتر «جایزه شهید سلیمانی» رونمایی خواهد شد.»
مکث
رونمایی از آثار اسنادی و پژوهشی در حوزه دفاع‌مقدس
چهارمین مراسم «یادها و نام‌ها» با رونمایی از ۲۳۳اثر اسنادی و پژوهشی در حوزه دفاع‌مقدس با حضورجمعی از فرماندهان، خانواده شهدا، راویان، نویسندگان و پژوهشگران در سالن خلیج‌فارس باغ موزه دفاع‌مقدس و انقلاب اسلامی برگزار شد. همچنین در این مراسم از خانواده سرداران باب‌الله کیاشمشکی، میرزا محمد سلگی، مهدی ورشابی، محمدهادی رزم‌زن، سیدمسعود موحدی، مهدی مهدوی‌نژاد و محمدتقی عصار تقدیر شد.
همچنین کتاب‌های نبردی «نبرد میمک؛ شرح عملیات عاشورا»، «نبرد حاج‌عمران؛ شرح عملیات کربلای۲»، «زمین‌های مسلح؛ شرح نبرد لشکر ۲۷ محمدرسول‌الله(ص) در عملیات‌های والفجر مقدماتی و والفجر ۱» آثاری هستند که در حوزه مطالعات نبردی منتشر شده و در این مراسم رونمایی‌شدند.
مکث
آثار حوزه مطالعات تاریخ شفاهی فرماندهان
جلد دوم تاریخ شفاهی احمد غلامپور (فرمانده قرارگاه کربلا در دوران دفاع‌مقدس)، جلد اول تاریخ شفاهی حسین علایی (فرمانده قرارگاه نوح در دوران دفاع‌مقدس)، تاریخ شفاهی محمدنبی رودکی (فرمانده لشکر ۱۹ فجر در دوران دفاع‌مقدس)، تاریخ شفاهی محسن رفیق‌دوست (وزیر سپاه و مسئول واحد تدارکات در دوران دفاع‌مقدس)، تاریخ شفاهی یعقوب زهدی (فرمانده توپخانه سپاه در دفاع‌مقدس)، تاریخ شفاهی محمدعلی احمدی میاندشتی (از فرماندهان پدافند هوایی سپاه در دفاع‌مقدس)، تاریخ شفاهی حسین باقری (مسئول مخابرات جبهه شمالغرب در دفاع‌مقدس)، تاریخ شفاهی محمود چهارباغی (از فرماندهان توپخانه در دوران دفاع‌مقدس)، تاریخ شفاهی مجید بحرینی (فرمانده لشکر ۴۳ مهندسی در دفاع‌مقدس) و تاریخ شفاهی دکتر صادق رجایی (از مسئولین بهداری سپاه در دوران دفاع‌مقدس) آثاری هستند که در حوزه تاریخ شفاهی رونمایی شدند. همچنین «شناسنامه لشکر ۵ نصر در دوران دفاع‌مقدس»، «شناسنامه لشکر ۱۹ فجر در دوران دفاع‌مقدس»، «شناسنامه لشکر ۱۷ علی بن‌ابی‌طالب(ع) در دوران دفاع‌مقدس» و «شناسنامه تیپ توپخانه ۴۰ رسالت» در دوران دفاع‌مقدس، جدیدترین آثاری هستند که به‌تازگی منتشر شده‌اند.