به گزارش همشهری آنلاین، بانک مرکزی با هدف شفافیت و نظارت بیشتر در بازار پول دستورالعمل اجرایی تأسیس، فعالیت، نظارت و انحلال صندوق‌های قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای را ابلاغ کرد. هیأت عامل بانک یادشده امیدوار است با این دستور جدید بازار غیرمتشکل پولی را نظم دهد، اما سؤال اینجاست که آیا نهادهای پرقدرتی چون سازمان اقتصاد اسلامی با در اختیار داشتن ۹۰۰صندوق قرض‌الحسنه حاضر به همکاری با بانک مرکزی می‌شود؟
هرچند بانک مرکزی برآورد دقیقی از میزان سپرده‌های مردم نزد صندوق‌های قرض‌الحسنه دارای مجوز و فاقد مجوز منتشر نکرده، اما تخمین‌زده می‌شود که ۱۰۰هزار میلیارد تومان از نقدینگی کشور در این صندوق‌ها سپرده‌گذاری شده باشد.
به تازگی بانک مرکزی سامانه شبکه فراگیر قرض‌الحسنه موسوم به شفق را با هدف شفاف‌کردن فرایند جذب سپرده‌ها و اعطای تسهیلات رونمایی کرده که به‌گفته علی صالح‌آبادی، هدف از این سامانه، ترویج سنت قرض‌الحسنه در بستری شفاف است.
برآورد می‌شود در صورت موفقیت بانک مرکزی برای نظارت بر فعالیت صندوق‌های پس‌انداز تک‌شعبه‌ای، دست‌کم جلوی بخشی از فعالیت‌های زیرزمینی و دارای ابهام پولشویی گرفته شود؛ به این شرط که مجلس، دولت و قوه قضاییه در عمل از نهاد ناظر پولی حمایت کنند.
ارشدترین مقام بانک مرکزی تأکید می‌کند: تأسیس و فعالیت صندوق‌های قرض‌الحسنه باید تحت نظارت بانک مرکزی باشد و در بستری شفاف و قانونمند توسعه یابد؛ براساس دستورالعمل جدید صندوق‌های قرض‌الحسنه در قالب کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم‌بندی شده‌اند که سرمایه صندوق‌های قرض‌الحسنه کوچک، ۳۵۰ میلیون تومان، متوسط یک میلیارد تومان و بزرگ ۳ میلیارد تومان است.
صالح‌آبادی، سقف درنظر گرفته شده برای اعطای وام توسط صندوق‌های قرض‌الحسنه کوچک را تا ۳۰ میلیون تومان، صندوق‌های قرض‌الحسنه متوسط را تا ۵۰ میلیون تومان و صندوق‌های قرض‌الحسنه بزرگ را تا ۱۰۰ میلیون تومان و دوره بازپرداخت این تسهیلات را نیز ۶۰ ماهه اعلام کرده است.
او با بیان اینکه بانک مرکزی آماده اعطای مجوز به صندوق‌های قرض‌الحسنه براساس چارچوب جدید است، می‌گوید: صندوق‌های موجود هم یک سال مهلت دارند خود را با دستور جدید مطابقت دهند و البته درباره سرمایه صندوق‌های قرض‌الحسنه موجود تسهیلی درنظر گرفته شده است.
براین اساس سرمایه برای صندوق‌های قرض‌الحسنه کوچک ۱۰۰ میلیون تومان، صندوق‌های قرض‌الحسنه متوسط ۴۰۰ میلیون تومان و صندوق‌های قرض‌الحسنه بزرگ یک میلیارد تومان سرمایه درنظر گرفته شده است.
نظارت آنلاین با شفق
به گزارش همشهری، با اجرایی شدن دستور جدید شورای پول و اعتبار تاسیس صندوق‌های قرض‌الحسنه صرفاً با اخذ اجازه‌نامه تاسیس از بانک مرکزی مجاز خواهد بود و انتخاب اعضای هیأت‌مدیره و مدیرعامل صندوق و تمدید دوره مسئولیت آنها موکول به تأیید بانک مرکزی شده است.
بانک مرکزی می‌گوید: صندوق‌های قرض‌الحسنه کوچک، متوسط و بزرگ موجود که قبل از تصویب این دستورالعمل به فعالیت اشتغال داشته‌اند، برای اخذ مجوز فعالیت از بانک مرکزی، باید نحوه فعالیت و سرمایه نقدی خود را با مفاد دستورالعمل یادشده تطبیق دهند.
سؤال اینجاست که درصورت پیوستن صندوق‌های قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای به سامانه نظارتی شفق بانک مرکزی چه خدماتی در اختیارشان قرار می‌گیرد. یکی از مدیران بانک مرکزی می‌گوید: از آنجا که فعالیت این صندوق‌ها در اعطای تسهیلات، افتتاح حساب و شناسایی مشتری، نیاز به برخی استعلام از نهادهای حاکمیتی دارد، در قالب سامانه شفق می‌توانند از خدماتی چون اهلیت سنجی، دارا بودن یا نبودن چک برگشتی، اعتبارسنجی، تسهیلات جاری و غیرجاری و... بهره‌مند شوند.
به‌گفته ابوذر سروش، معاون نظارتی بانک مرکزی، سامانه شفق، امکان دریافت گزارش‌های نظارتی را برای بانک مرکزی فراهم کرده و نظارت بر صندوق‌های یاد شده از نظارت پسینی به نظارت پیشینی تغییر می‌کند.
زمین بازی قرض‌الحسنه‌ها
براساس مصوبه جدید، صندوق‌های قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای تنها اجازه جذب سپرده و اعطای تسهیلات در قالب عقد قرض‌الحسنه را دارند و آنها اجازه افتتاح حساب قرض‌الحسنه جاری، سپرده سرمایه‌گذاری مدت‌دار و صدور چک، دسته حواله، کارت‌های الکترونیکی و ابزارهای پرداخت مشابه را ندارند و تنها بانک مرکزی می‌تواند برای مشتریان این صندوق‌ها از طریق بانک‌ها، کارت بانکی صادر کند. منابع این صندوق‌ها هم تنها از محل سرمایه صندوق، سپرده مشتریان، کارمزد تسهیلات پرداختی، سود ناشی از خرید اوراق دولتی و کمک‌های نقدی بلاعوض اشخاص حقیقی و حقوقی، موقوفات و وصایا تامین می‌شود.
البته دریافت کمک‌های نقدی و غیرنقدی از اشخاص توسط این صندوق‌ها درصورتی مجاز خواهد بود که هیچ‌گونه تعهدی مبنی بر استرداد یا اعطای امتیاز به همراه نداشته باشد و تمامی ضوابط و مقررات مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم باید رعایت شود. افزون بر اینکه حداکثر نرخ کارمزد تسهیلات قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای را از این پس بانک مرکزی تعیین و اعلام می‌کند و دادن هرگونه وام قرض‌الحسنه توسط صندوق‌های یادشده به اعضای هیأت امنا، اعضای هیأت مدیره، معاونان مدیرعامل و پدر، مادر، همسر و فرزندان آنها ممنوع است.
البته صندوق می‌تواند در چارچوب ضوابط و مقررات اعطای قرض‌الحسنه به مردم، به سایر کارکنان خود وام قرض‌الحسنه پرداخت کند، اما باید جزئیات وام پرداختی به کارکنان درصورت‌های مالی شفاف اعلام شود. افزون بر اینکه اگر این صندوق‌ها با کسری منابع مواجه شوند، حق تامین آن از منابع بانک مرکزی را ندارند و این وظیفه هیأت امنای صندوق است که کسری را تأمین کند.
خط قرمز در برابر صندوق‌ها
صندوق‌های قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای حق ارائه خدمات پایه به‌صورت غیرحضوری به مشتریان یا ارائه خدمات اینترنتی نظیر درگاه‌های پرداخت اینترنتی و موبایلی یا اپلیکیشن را ندارند و نباید اقدام به قرعه‌کشی و دادن جایزه به سپرده‌گذاران کنند. آنها همچنین اجازه وصول چک اشخاص حقیقی و حقوقی، افتتاح حساب قرض‌الحسنه پس‌انداز و جاری ارزی، ایجاد باجه یا دفتر مستقل را ندارند و هرگونه تبلیغات توسط این صندوق‌ها براساس مصوبه هیأت وزیران ممکن است.
بانک مرکزی می‌گوید: صندوق‌های قرض‌الحسنه تک‌شعبه‌ای به‌صورت مشروط می‌توانند از پایانه‌های فروشگاه‌های در محل صندوق استفاده کنند؛ به این صورت که پایانه فروشگاهی به نام صندوق باشد، حساب سپرده متصل به پایانه متعلق به صندوق بوده و برای آن پرونده مالیاتی فعال شده باشد.
نکته مهم دیگر اینکه فعالیت‌های قرض‌الحسنه مردمی بدون داشتن شخصیت حقوقی و به‌صورت محدود و غیررسمی توسط جمع‌های خانگی، مساجد و امثال آن بدون استفاده از عنوان خاص، تابلو، سربرگ، پایگاه اینترنتی مشمول بخشنامه بانک مرکزی نمی‌شود و آنها همچنان می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند.