هلیا نصیری - همشهری آنلاین: علاوه بر تولیدات برنامه‌ها و سریال‌ها در شبکه نمایش خانگی، این سازمان بر تبلیغات کالا و خدمات در فضای مجازی هم نظارت دارد. محمدحسن خلعتبری، سرپرستی این بخش را عهده‌دار است که در این گپ خلعتبری از روند ساترا برای نظارت بر تبلیغ کالا و خدمات در فضای مجازی می‌گوید.
تقریباً یک سال پیش بود که اخباری درخصوص دستورالعمل تبلیغات ساترا به گوش‌مان رسید. لطفاً به‌عنوان نخستین سؤال بفرمایید که دستورالعمل تدوین شده در ساترا در حوزه تبلیغات شامل چه مواردی است؟
در بحث تبلیغات دستورالعمل ۹۶بندی ارتباطات تجاری تدوین شده است که ذیل آن، هر نکته‌ای که در بحث تبلیغات نیاز به توضیح دارد، بیان شده است. از این ۹۶بند، ۳۶ یا ۳۷ بند جنبه محتوایی دارد، تعدادی دیگر از بندها مسائل شکلی که در همه دنیا رایج است را در خود جای داده است. به‌عنوان مثال سامانه‌ها و سکوهای نمایش ویدئوی درخواستی که محتوای حرفه‌ای تولید می‌کند، به‌طور حتم باید آیکون‌گذار از تبلیغات را داشته یا در بحث تبلیغات، محتوای تبلیغاتی باید از محتوای معمولی متمایز باشد. بنابراین مصادیق این‌چنینی توضیح داده شده است. مورد دیگر به‌عنوان مثال تبلیغات سیاسی است که باید از تبلیغات تجاری منفک شده باشد. برای تبلیغات سیاسی قواعدی وجود دارد و تبلیغات تجاری نیز دارای قوانین مختص به‌خود هستند. به‌عنوان نمونه برندها نباید یکدیگر را محکوم یا متهم کنند، می‌توانند قابلیتی که برند - دارد و برند - ندارد را در تبلیغ بیان کنند اما نمی‌توانند به یکدیگر افترا بزنند.
بررسی و مطالعات پیشینی و پسینی در تدوین این دستورالعمل چگونه پیش رفت؟
این دستورالعمل دی ماه ۱۴۰۰به همه رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر ابلاغ شده است. همچنین ما در ساترا با بررسی نظام مسائل کشورهای دیگر ازجمله چین، FCC آمریکا و آفکام، به جمع‌بندی موارد پرداخته‌ایم و در نهایت یک سند پشتیبان برای دستورالعمل طراحی شد. بنابراین تجارب کشورهای دیگر بررسی شده است؛ همچنین تلاش کردیم دستورالعمل ارتباطات تجاری، از نظر مطالعه تطبیقی پخته و کارآمد شود. ناگفته نماند برای دستورالعمل طراحی شده، چند مرحله نظرخواهی نخبگانی هم اعمال شد؛ نخبگان در ۲ لایه استادان دانشگاه که در این حوزه تخصص دارند و فعالان صنعت، به کیفیت‌سنجی پرداختند. حتی برخی از فعالان پلتفرم‌هایی که سهم بزرگی در بازار دارند، درباره آیین‌نامه ساترا مصاحبه کردند و به بیان نکات پرداختند. بررسی انجام شده ما نشان داده که عمده نظرات نسبت به این دستورالعمل مثبت بوده است. نظر به اینکه بحث تبلیغات مبحث مهمی است، این بازخورد مثبت بسیار مهم بود.
نظرات مخالف و موافق چطور اعمال شدند؟
همانگونه که می‌دانیم، پلتفرم‌ها ۳ منبع درآمد گسترده دارند. ابتدا فروش اشتراک که بخش مهمی از درآمد پلتفرم‌ها را تشکیل می‌دهد. منبع دوم درآمدی سامانه‌ها و سکوهای نمایش ویدئوی درخواستی، فروش ترافیک اینترنت است که رقم‌های بسیار جدی در این حوزه رد بدل می‌شود و منبع درآمد سوم، به تبلیغات بازمی‌گردد. معمولا کسب‌وکارها در مواردی که با درآمد آنها مربوط می‌شود با تنظیم‌گر تعارف ندارند و خیلی صریح نظراتشان را بیان می‌کنند. اما در مواردی مانند حذف بخش ۲ دقیقه‌ای از یک‌سریال، پلتفرم چندان سختگیری اعمال نمی‌کند؛ از طرفی در این مورد روی منبع درآمد بحث می‌شود. بنابراین حساسیت‌ها به‌مراتب بیشتر خواهند بود. البته تعدادی از پلتفرم‌ها موافق دستورالعمل بودند و تعدادی مخالف آن و ما نظرات همه آنها را درنظر گرفتیم. امروز در مرحله اعمال این دستورالعمل هستیم. هم‌اکنون اسکوپ تنظیم‌گری تبلیغاتی ساترا به شکلی است که تعدادی تبلیغات با عنوان تبلیغات در پلتفرم‌ها وجود دارد که بر آنها نظارت داریم. تعدادی تبلیغات هم با عنوان تبلیغات پلتفرم‌های مختلف در جاهای دیگر هستند که بر آنها نظارت می‌کنیم.
یکی از موضوعات مهم در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر، موضوع تبلیغات است که به‌وفور نظرات کاربران در این مورد نیز مشاهده می‌شود؛ ساترا در این مبحث مهم چگونه ورود می‌کند؟
با توجه به تقسیم وظایف اخیری که رخ داده است با یک‌سری تبلیغات در لایه تولید مواجه هستیم که تا پیش از این متولی آن وزارت ارشاد بوده و طی دو سه ماه گذشته متولی این موضوع هم در حوزه صوت و تصویر فراگیر، ساتراست. لازم به ذکر است، تبلیغات در لایه تولید، یعنی تولید تبلیغات. ما هم‌اکنون در کشور نزدیک به ۳۵شرکت تولید تبلیغات داریم. از این تعداد، ۳ شرکت، جدی‌تر فعالیت می‌کنند و عمده تبلیغات تلویزیونی را این شرکت‌ها به انجام می‌رسانند. در وزارت ارشاد نیز کانون‌های تبلیغاتی وجود دارند که از جانب آنها مجوزهایی به این شرکت‌ها داده می‌شود و به‌تازگی نظارت بر این امر هم به ساترا واگذار شده است. به این معنا که ساترا در لایه تولید، صدور مجوز و نظارت در این حوزه مسئولیت دارد. البته ما هنوز به این حوزه فعلا ورود نکرده‌ایم اما قصد داریم به‌زودی به لایه اعمال تبلیغات در لایه تولید هم ورود کنیم.
مبحث دیگر، حق اشتراک پلتفرم‌هاست؛ آیا ساترا در تعیین میزان حق اشتراک‌ها نقشی دارد؟
ما به لحاظ قانونی - نمی‌توانیم به - کسب‌وکار بگوییم که تعرفه اعمالی شما - تومان یا - تومان باشد. در دنیا هم اینگونه نیست و به هیچ‌وجه برای هیچ‌کسب‌وکاری قیمت تعیین نمی‌شود اما در کشور ما بازار مقداری متفاوت‌تر است زیرا یک‌سری بازیگر مسلط وجود دارند که بخش عمومی و محتوای خدمت عمومی شامل صدا و سیما، تلوبیون و پلتفرم‌های این‌چنینی را شامل می‌شود و اینها سهم قابل توجهی از بازار را در اختیار دارند؛ به این معنا که حق انتخاب کاربر محدود می‌شود و تعریف بازار به آنها اطلاق نمی‌شود زیرا در آن صورت بازار، بازاری انحصاری خواهد بود؛ توجه به این نکته ضروری است که بر مبنای قوانین رقابتی که در همه کشورهای جهان وجود دارد، اگر۲ یا ۳ بازیگر مسلط، بالای ۴۰درصد بازار را برای خود داشته باشند، به این بازار در فضای بین‌المللی، بازار انحصاری گفته می‌شود. در این شرایط است که تنظیم‌گر ورود می‌کند و اشکال می‌گیرد و قواعدی وضع می‌کند.
برنامه آینده ساترا در حوزه تعرفه‌گذاری پلتفرم‌ها چیست؟
ما در بحث تعرفه‌گذاری هم‌اکنون در مرحله مطالعاتی هستیم. یک نقشه بازار داریم که با مشقت زیاد به‌دست آمده است. طبق این نقشه، تعدادی از پلتفرم‌ها به‌خصوص در زمینه تولید محتوا بیش از ۴۰درصد بازار را در دست دارند و بقیه بازیگران صنعت ما عملا تولید حرفه‌ای ندارند. به همین دلیل معتقدیم که آنها بازیگران مسلط تلقی می‌شوند و ما نظام تعرفه‌گذاری را بر آنها اعمال خواهیم کرد. اعمال سیاست تعرفه‌گذاری به سیاست‌های کلان ساترا بازمی‌گردد. البته هم‌اکنون برآورد زمانی برای ورود به این حوزه وجود ندارد اما پس از اتمام کاری علمی، مداخله‌ای هوشمند و توجیه‌پذیر را شاهد هستیم تا به فعالان صنعت در این حوزه خدشه‌ای وارد نشود. همچنین در این راستا مقایسه‌ای با استاندارد بین‌المللی هم خواهیم داشت و این نوید را می‌دهیم که به‌زودی به این مورد ورود کنیم.