به گزارش همشهری آنلاین، حضور ریزگردها در آسمان تهران پررنگ شده و آنطور که پایش داده‌ها نشان می‌دهد در آخرین روز مهرماه، شاخص کیفیت هوای پایتخت به‌خاطر انباشت ذرات آلاینده زیر ۱۰میکرون، به عدد ۱۴۴ رسیده که ناشی از ورود ریزگردها بوده است. طبق اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران، افزایش سرعت باد و عدم‌بارش‌ها، فعال شدن کانون‌های ریزگرد را به‌همراه داشته است.
روز گذشته – یکشنبه ۸ آبان - در برخی از ساعات روز، میزان ذرات معلق زیر ۱۰میکرون رو به افزایش گذاشت؛ تا جایی‌که میانگین شاخص این نوع آلاینده در روز جمعه عدد۷۴ بود و روز شنبه کمی کاهش یافت و به عدد۶۳ رسید، اما دوباره در روز یکشنبه دست‌کم حدود ۵واحد بالاتر رفت.
آنطور که مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران اعلام می‌کند، از اسفند سال۱۴۰۰ به کرات شاهد پدیده ورود ریزگردها به شهر تهران بوده‌ایم؛ به‌طوری که غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰میکرون در بسیاری از ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا در سطح شهر به بالای ۱۰۰۰میکروگرم بر مترمکعب و شاخص کیفیت هوا به محدوده خطرناک و به حداکثر مقدار خود، حدود ۵۰۰ می‌رسید. سیدمحمدمهدی میرزایی‌قمی به همشهری گفت: «از ابتدای مشاهده وضعیت مذکور در شهر تهران، شرکت کنترل کیفیت هوا بررسی‌های خود را در این زمینه با استفاده از ابزار متعدد شامل داده‌های سنجش کیفیت هوا در ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای سطح شهر تهران و کل کشور، تصاویر ماهواره‌ای کیفیت هوا، داده‌های هواشناسی سطح کشور و منطقه و مدل‌سازی توده‌های ریزگرد به‌منظور منشأیابی و پیش‌بینی شدت و چگونگی حرکت آنها آغاز کرد که نتایج آن در جلسات کمیته اضطرار، مطرح و به شورای اسلامی شهر تهران ارائه شد. با توجه به وقوع توفان‌های ریزگرد در ابعاد منطقه‌ای و تأثیرپذیری آنها از کانون‌های ریزگرد در فواصل بسیار دور از شهر تهران، بررسی آنها نیازمند استفاده از داده‌های پایش در محدوده‌هایی بزرگ، حتی خارج از کشور و در سایر کشورهای منطقه دارای کانون‌های ریزگرد است؛ از این رو، تصاویر ماهواره‌ای که امکان رصد توده‌های ریزگرد در این سطح را فراهم می‌کنند، به‌عنوان ابزاری مهم در مطالعات این شرکت به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفتند.»
میرزایی‌قمی در توضیح این سؤال که آیا امسال و حتی در فصل پاییز، شاهد هجوم بیشتر ریزگردها به تهران نسبت به گذشته هستیم یا نه، پاسخ داد: «آنچه اکنون می‌توان به قطعیت اعلام کرد این است که براساس تحلیل پدیده‌های ریزگرد در شهر تهران، همانطور که تصاویر ماهواره‌ای true colorدر ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ قابل مشاهده است، توده‌های بسیار بزرگی از ریزگردها در خارج از کشور تولید و از مرزهای غربی وارد کشور شده که در ادامه مسیر خود، شهر تهران را نیز تحت‌تأثیر قرار داده و منجر به افزایش شدید غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰میکرون شده‌اند.»
تصویر ماهواره‌ای ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۱
با استفاده از داده‌های دیگر تصاویر ماهواره‌ای و دنبال کردن توده‌های ریزگرد مؤثر بر شهر تهران، کانون‌یابی توده‌های مذکور انجام شده است. در این میان طبق بررسی‌های انجام‌شده، در عمده توفان‌های مؤثر بر شهر تهران، در مواقعی که شاهد وقوع توفان‌های بسیار شدید و ماندگاری نسبتا طولانی‌مدت آنها در هوای شهر بوده‌ایم، کانون‌های خارجی نقش اصلی را در تشکیل توفان‌های مذکور داشته‌اند. مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران در این رابطه گفت: «همانطور که در تصاویر ماهواره‌ای زیر نیز قابل مشاهده است، کانون‌های ریزگرد موجود در کشورهای عراق، سوریه و اردن، مهم‌ترین تأثیر را در شکل‌گیری توفان‌های ریزگرد شهر تهران داشته‌اند؛ البته تصاویر ماهواره‌ای، وجود کانون‌های متعددی را نیز در کشور عربستان سعودی نشان می‌دهند که توفان‌های حاصل از آنها وارد کشور می‌شود، اما تأثیر آنها بر شهر تهران ناچیز بوده و بیشترین تأثیر آنها در محدوده غرب و در استان‌هایی همچون خوزستان و ایلام مشاهده می‌شود.»
توفان‌های ریزگرد بر اثر عبور توده‌های هوایی با سرعت بالا (معمولا حدود ۱۰متر بر ثانیه و بیشتر) از کانون‌های ریزگرد تشکیل می‌شوند که بسته به شرایط جوی و قدرت توده هوایی، قابلیت ادامه آن و حمل ذرات ریزگرد را تا مسافت‌های چند هزار کیلومتری نیز دارند؛ بنابراین اگرچه در توفان‌های مذکور، منشأ اصلی تولید توده ریزگرد، کانون‌های موجود در خارج از کشور بوده‌اند، اما عبور توده هوایی با سرعت بالا از کانون‌های ریزگرد داخل کشور، قطعا فعال شدن آنها را به همراه داشته که افزایش شدت و مقدار ریزگرد موجود در توده هوایی را به‌دنبال داشته است. به گزارش همشهری، دشت‌های ملارد و شهریار، شن‌چاله‌های ۴۰۰هکتاری در منطقه۱۸ و معادن شن و ماسه در بلوار بهار شهرقدس، ازجمله کانون‌های تولید گردوغبار و ریزگرد برای تهران به شمار می‌آیند.
ضرورت فعال شدن دیپلماسی محیط‌زیستی
در کنار توفان‌های ریزگردی که به‌صورت بسیار شاخص در شهر تهران قابل مشاهده بوده و عمدتا منجر به ایجاد شرایط اضطرار آلودگی هوا شده‌اند، بررسی‌های شرکت کنترل کیفیت هوا از فعالیت بیشتر کانون‌های ریزگرد داخلی و مجاور شهر در امسال نسبت به سال‌های اخیر حکایت می‌کند؛ اگرچه شدتی به‌مراتب کمتر از توفان‌های با منشأ خارجی، دارند. میرزایی‌قمی به همین‌خاطر تأکید کرد: «با توجه به وقوع توفان‌های ریزگرد متوالی حاصل از فعالیت کانون‌های ریزگرد داخل و خارج کشور در ماه‌های اخیر و همچنین، پیش‌بینی ادامه‌دار بودن مشاهده این پدیده در آینده، لازم است مدیریت کانون‌های ریزگرد در سطوح ملی و فراملی با فعال شدن دیپلماسی محیط‌زیست توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌صورت جدی مورد پیگیری قرار گیرد.»