همشهری - رضا عمویی: بسیاری برزیل را به لحاظ موقعیت، چین آمریکای لاتین می‌دانند؛ هم به لحاظ مساحت به‌عنوان بزرگ‌ترین و هم با جمعیت بیش از ۲۰۰میلیون نفری به‌عنوان پرجمعیت‌ترین کشور آمریکای لاتین و مهم‌تر از اینها، اقتصاد در حال توسعه برزیل توانسته در چند دهه گذشته در قامت قدرتی نوظهور در میدان بازی‌های بین‌المللی نمایان شود. از همین روست که اکنون با پیروزی لولا داسیلوا و روی کار آمدن چپ‌گرایان در این کشور همه نگاه‌ها به آمریکای لاتین است و گویی برزیل با انتخابات اخیر خود توانسته حلقه‌های زنجیره قدرت‌گیری جریان چپ را در آمریکای لاتین تکمیل کند.
البته لولا، رئیس‌جمهور جدید برزیل از بسیاری جهات دیگر نیز تاریخ‌ساز شده است. روزنامه اسپانیایی ال‌پایس درباره تاریخ‌سازی لولا در انتخابات اخیر برزیل می‌نویسد که تاکنون هیچ‌یک از نامزدهای ریاست‌جمهوری این کشور نتوانسته‌اند به این میزان (حدود ۶۱میلیون رأی) به‌دست آورند. همچنین تاکنون هیچ نامزد انتخاباتی برزیل اینقدر اختلافش با رقیب، ناچیز (کمتر از ۲درصد) نبوده است. این اختلاف بسیار جزئی آرا در انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور بیش از هرچیز نشان‌دهنده دو دستگی جامعه برزیل است که میان گروه‌های سیاسی چپ و راست قرار گرفته است.
لولا ۷۷ساله اکنون مسن‌ترین رئیس‌جمهور تاریخ برزیل است. او که رهبری حزب کارگر برزیل را در دست دارد، از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۱ نیز رئیس‌جمهور برزیل بود. با این پیروزی، اکنون برای نخستین بار در تاریخ، ۵ اقتصاد بزرگ آمریکای لاتین شامل برزیل، مکزیک، آرژانتین، کلمبیا و شیلی توسط چپ‌ها اداره می‌شوند. گویی جهت «دماغه هورن» در جنوبی‌ترین نقطه جغرافیایی این قاره در شیلی، از راست به چپ کج شده است.
لولا البته مسیر آسانی را پیش روی خود ندارد. هنوز محافظه‌کاران در مجلس نمایندگان و سنای برزیل قدرت اکثریت را در دست دارند و براساس گزارش ال‌پایس، بیش از ۳۳میلیون برزیلی از گرسنگی و ناامنی غذایی رنج می‌برند. از طرف دیگر اقتصاد راکد این کشور به افزایش بیکاری، کاهش دستمزدها و تورم خزنده منجر شده است. همچنین وضعیت جنگل‌های آمازون و زیرساخت‌های بهداشتی برزیل مناسب نیست و لولا به ناگزیر باید برای حل این چالش‌ها راه‌حلی بیابد.
چرا لولا رأی آورد؟
بی‌تردید وضعیت نامساعد اقتصادی و اجتماعی برزیل در دوره مدیریت دولت محافظه‌کار ژائیر بولسونارو مهم‌ترین دلیل پیروزی لولا در انتخابات اخیر است. فرانس ۲۴ در گزارشی درباره وضعیت اقتصادی برزیل در سال گذشته میلادی به نقل از اداره آمار این کشور گزارش داده که تولید ناخالص داخلی (GDP) برزیل از اکتبر ۲۰۱۹ تا دسامبر ۲۰۲۰، یعنی یک سال مانده به پایان کار بولسونارو، فقط ۰.۵درصد رشد کرده است. همچنین نرخ تورم سالانه برزیل در سال میلادی گذشته به ۱۰.۰۶درصد رسید که از هدف‌گذاری ۳.۵درصدی بانک مرکزی این کشور بسیار فراتر است. با افزایش قیمت‌ها و ثابت ماندن دستمزدها، میانگین قدرت خرید برزیلی‌ها در سال گذشته ۷درصد کاهش یافته است.
روزنامه ال‌پایس در گزارش دیگری به ۶ دلیل اشاره می‌کند که باعث شده تا لولای چپ‌گرا در انتخابات، بولسوناروی راست‌گرا را شکست دهد.
ترس از دیکتاتوری: بسیاری از برزیلی‌ها از حرکت تدریجی بولسونارو به‌عنوان افسر سابق ارتش، به سمت دیکتاتوری نگران بودند. بولسونارو در طول مبارزات انتخاباتی خود بارها اعلام کرده بود که شکست انتخاباتی در سال ۲۰۲۲را نمی‌پذیرد. او در دوره ۴سالهای که ریاست دولت را در دست داشت، بسیاری از نزدیکان نظامی خود را وارد پست‌ها و مسئولیت‌های ارشد دولتی کرده بود.
شکست در مدیریت بحران کرونا: سوءمدیریت بولسونارو در دوران کرونا به اوج خود رسید. حدود ۷۰۰هزار قربانی کرونا، نتیجه تأخیر در خرید واکسن و اعمال دیرهنگام محدودیت‌های بهداشتی در برزیل بود. بولسونارو حتی آشکارا واکسینه‌شدن را مسخره می‌کرد و همین عملکرد او باعث شد تا برزیل پس از آمریکای دوران ترامپ، بالاترین آمار مرگ‌ومیر ناشی از ویروس کرونا را در جهان ثبت کند.
ائتلاف‌سازی موفق: یک عامل مهم دیگر در پیروزی لولا موفقیت او در ائتلاف‌سازی با دیگر احزاب و گسترش پایگاهش بود. لولا ائتلاف خود را با حضور احزاب چپ، میانه‌رو و حتی راست تشکیل داد. معاون او یعنی جرالدو آلکمین، یک چهره راست میانه و رقیب سابق او در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۰۶ است.
عملکرد اقتصادی موفق: سابقه اقتصادی موفق لولا در دوره ریاست‌جمهوری قبلی به‌ویژه در شمال شرق برزیل که متشکل از ۹ایالت فقیر و دارای تنوع نژادی است، سبد رأی او را در این مناطق پرکرد. لولا در حد فاصل سالهای ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰که قدرت را در دست داشت، موفق شد فقر را در این مناطق کاهش دهد و برنامه‌های رفاه اجتماعی و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و آموزشی را بهبود بخشد.
دوستی‌های دردسرساز بولسونارو: برخی چهره‌های سیاسی برای بولسونارو دردسرساز شدند؛ ازجمله نزدیکی و دوستی او با روبرتو جفرسون، نماینده سابق کنگره برزیل، از سبد رأی او به‌شدت کاست. یکشنبه گذشته، هنگامی که افسران پلیس برای دستگیری جفرسون آمدند، او به سمت افسران پلیس شلیک و نارنجک پرتاب کرد. جفرسون به تهدید یک عضو دادگاه عالی متهم است.
جذب مسیحیان اوانجلیست: لولا همچنین توانست در دور دوم رقابت انتخاباتی خود، بخشی از جماعت اوانجلیست برزیل را که به‌صورت سنتی حامی محافظه‌کاران هستند، همراه کرده و تبلیغات بولسونارو ا را تا حدودی خنثی کند.
اقبال اقتصادی به چپ‌های آمریکای لاتین
با پیروزی لولا در انتخاب ریاست‌جمهوری برزیل، اکنون ۸کشور مهم آمریکای لاتین تحت سلطه احزاب چپ قرار گرفته است. خبرگزاری فرانسه در این ارتباط گزارش داده که با مشخص شدن نتیجه انتخابات برزیل، اکنون نقشه سیاسی آمریکای جنوبی مشابه اوایل دهه ۲۰۰۰ شده است. در آن زمان، روی کارآمدن دولت‌های چپ‌گرا در آمریکای لاتین را «موج صورتی» توصیف کردند.
تحلیلگران اما معتقدند که قدرت‌گیری جریان‌های چپ در آمریکایی لاتین این بار متفاوت از گذشته است و به جای تمایلات ایدئولوژیک، این مسائل اقتصادی و معیشتی است که حرف اول را در چرخش مردم به سمت جریان چپ می‌زند. مکزیک، شیلی، هندوراس، بولیوی و آرژانتین به راست پشت کرده‌اند و کلمبیا در ژوئن گذشته نخستین رئیس‌جمهور چپ خود را با وجود بی‌اعتمادی عمیق به کمونیسم، انتخاب کرد. ونزوئلا نیز از زمان حاکمیت چاوز و جانشینش مادورو تحت حاکمیت چپ‌ها بوده است.
خبرگزاری فرانسه، اقبال رأی‌دهندگان لاتین به احزاب سیایی چپ را ناشی از مشکلات اقتصادی و اثرات مخرب همه‌گیری کووید-۱۹می‌داند و در این ارتباط گزارش می‌دهد: رأی‌دهندگان احساس می‌کنند که با تشدید فقر و نابرابری، توسط تشکیلات سیاسی جریان‌های راست‌گرا که طی حدود یک دهه قدرت را در منطقه در دست داشته‌اند، نادیده گرفته شده و حتی تحقیر شده‌اند. چرخش به سمت چپ‌ها در واقع بیشتر به‌دلیل نه گفتن به راست‌هاست.
گیلهرم کازاروئس، کارشناس سیاسی دانشکده مدیریت بازرگانی سائوپائولو، روی کارآمدن جریان‌های چپ را به‌دلیل خوش‌بینی نسبت به دولت‌های چپ برای کاهش فقر و نابرابری می‌داند و می‌گوید: رهبران راست‌گرا در کشورهای آمریکای لاتین نتوانسته‌اند با بحران اقتصادی که به دلیل همه‌گیری کرونا نابرابری‌های آموزشی و بهداشتی را تشدید کرده، مقابله کنند.
با این همه، به‌نظر می‌رسد لولا با پیروزی خود، خیزش دوباره چپ‌های آمریکای لاتین را تثبیت کرده باشد. بسیاری از تحلیلگران، این پیروزی را بخشی از یک روند جهانی می‌دانند؛ روندی که البته اگر به نجات معیشت مردم منجر نشود، بار دیگر معکوس خواهد شد.