همشهری - حمیدرضا بوجاریان: ایجاد کرسی‌های آزاداندیشی برای جوانان و خصوصا دانشجویان سال‌ها در دستور کار قرار گرفته بود. رهبر معظم انقلاب نیز بارها و در جمع‌های مختلف دانشجویی و جوانان بر اهمیت ایجاد کرسی‌های آزاداندیشی تأکید کرده بودند. ایشان در بیست‌وپنجمین روز از ماه مبارک رمضان سال۹۳ در دیدار جمعی از دانشجویان با ایشان، ضمن اشاره به برخی نظرات طرح‌شده جوانان حاضر در این جلسه، تأکید کردند: «بسیاری از نکاتی که دانشجویان در اینجا گفتند، حرف‌هایی است که تکلیف آنها باید در خود جلسات دانشجویی و بحث‌های آزاد دانشجویی مشخص شود. جهات مثبت و منفی هر مطلبی باید در جمع‌های دانشجویی به‌دست بیاید.» در دولت سیزدهم نیز، سیدابراهیم رئیسی در هفتمین گفت‌وگوی تلویزیونی خود با مردم در پاسخ به این سؤال که اعتراض سالم چگونه امکانپذیر است، می‌گوید: «پیشنهاد من این است که هم با الهام گرفتن از قانون اساسی و هم فرمایشات رهبر انقلاب که کرسی‌های آزاداندیشی را تأکید کردند، فعال کردن مراکزی برای گفت‌وگو، نقد یا اعتراض باید در دستور کار قرار گیرد. این مراکز می‌تواند محلی برای شنیدن سخن افرادی باشد که نقد دارند، اعتراض دارند و در کنار آن نیز صف خود را از برهم‌زنندگان امنیت جدا کرده‌اند.» علی بهادری‌جهرمی، سخنگوی دولت نیز ۱۹مهر در نشست هفتگی خود با خبرنگاران با بیان اینکه سازوکارهای لازم برای شکل‌گیری خانه گفت‌وگوی ملی آزاد در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است، گفت: «در خانه گفت‌وگوی آزاد، فضای آزاد برای مردم و جوانان بدون معذوریت در بیان نظرات و نقدها فراهم می‌شود.» این مسئول دولتی اما خود پیشگام حضور در دانشگاه‌ها برای رونق دادن به فضای گفت‌وگو بوده و این اقدام او با واکنش‌های متفاوتی نیز روبه‌رو شده است. او از استمرار حضور مسئولان دولت در دانشگاه‌ها برای گفت‌وگو با دانشجویان خبر می‌دهد و می‌گوید: روندی که در دولت برای حضور در دانشگاه‌ها آغاز شده است، تمام نخواهد شد.
گفت‌وگو بدون روتوش
دانشگاه تهران با ۵۳هزار دانشجو، به‌عنوان دانشگاه مادر ایران می‌تواند نقش پیش‌رویی در ایجاد مفاهمه و گفت‌وگو در بدنه دانشگاهی و نخبه کشور ایفا کند؛ نقشی که اکنون با اجرای طرح‌های ابتکاری مانند «خانه گفت‌وگوی دانشگاهی» به‌عنوان گامی مؤثر در بسط گفتمان عقلانی در دانشگاه آغاز شده است. گرچه آنگونه که انتظار می‌رفت موضوع کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه شکل نگرفته و محدود به دانشکده‌ها شده است، اما رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی دانشگاه تهران که متولی برگزاری نشست‌های گفت‌وگومحور دانشگاه است در این‌باره می‌گوید: «در دانشگاه تهران هم کرسی‌های آزاداندیشی، هم کرسی‌های نظریه‌پردازی و هم خانه گفت‌وگو در حال برگزاری است. کرسی‌های آزاداندیشی تاکنون در ۱۰جلسه برگزار شده است. این جلسات به شکل مناظره در حال برگزاری است و استادانی که از رویکردهای مختلف و متفاوتی به موضوعات می‌نگرند با یکدیگر به بحث می‌پردازند.»
اعظم آهنگر با بیان اینکه جلسات مناظره برای آگاهی دانشجویان با استفاده از ابزارهای رسانه‌ای دانشگاه به اطلاع دیگر دانشجویان می‌رسد، توضیح می‌دهد: «مناظراتی که در قالب کرسی‌های آزاداندیشی در حال برگزاری است به شکل زنده از تلویزیون اینترنتی دانشگاه و نیز شبکه‌های مجازی دیگر پخش می‌شود و دانشجویان می‌توانند از آن دیدن کنند و در جریان مباحث مطرح‌شده قرار بگیرند.»
او با بیان اینکه ایده دانشگاه تهران درباره تاسیس «خانه گفت‌وگوی دانشگاهی» از سوی رئیس‌جمهور مورد تأیید و اجرای آن در دستور کار قرار گرفته است، می‌افزاید: «انتخاب موضوعات روز سیاسی در این خانه‌ها برای تبادل‌نظر و اندیشه دانشجویان به شکل مستمر در حال انجام است و تاکنون در موضوعاتی با عناوینی چون «زن» و «زندگی» و نیز «حجاب؛ تزاحم یا تعارض» گفت‌وگوهای مفصل و جذابی بین دانشجویان موافق و مخالف برگزار شده است. این گفت‌وگوها به شکل رودررو میان دانشجویان با سلیقه‌ها و نگرش‌های مختلف در حال برگزاری است و تلاش داریم در این قالب گفت‌وگوهای مطرح شده به سطح «گفتمانی» ارتقا یابد تا در سطوح مدیریتی دانشگاه برای آن برنامه‌ریزی شود.»
آزادی بیان و پس از بیان
آهنگر در پاسخ به این سؤال که برخی دانشجویان این نگرانی را دارند که با بیان برخی اظهارنظرها و نقدهای خود از سوی مسئولان دانشگاه یا کمیته انضباطی مورد مواخذه قرار گرفته و دچار مشکل شوند، از تمهید ساز و کارهایی برای برطرف کردن این دغدغه دانشجویان خبر می‌دهد و می‌گوید: «مقرراتی برای شرکت‌کنندگان در خانه گفت‌وگو پیش‌بینی شده است. ممنوعیت هرگونه فیلمبرداری و عکاسی، نبود ضرورت برای معرفی خود یا خطاب قرار دادن یکدیگر با نام و اجرای برنامه به شکل شبکه‌ای ازجمله این سازوکارهاست. علاوه بر این، حضور هر فرد غیردانشجویی حتی مسئولان حراست در جلسه ممنوع است.»
رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی دانشگاه تهران اضافه می‌کند: «در خانه گفت‌وگو سخنران اصلی وجود ندارد و مهمانانی حاضرند تا دیدگاهی را مطرح کنند و دانشجو می‌تواند نظر خود را در موافقت یا مخالفت با آن دیدگاه بیان کند. تلاش دانشگاه این است که دغدغه‌های شرکت‌کنندگان در خانه گفت‌وگو حداقلی باشد و دانشجو آزادی بیان و پس از بیان داشته باشد.»
او در پاسخ به این سؤال که نحوه انتخاب موضوع برای خانه علم چگونه است و دانشجویان چه نقشی در این زمینه دارند، می‌گوید: «برای انتخاب موضوع، پیشنهاد مسئله و حتی سخنران برعهده دانشجویان گذاشته شده است. گرچه در جلسات اول تا سوم خانه گفت‌وگو، این دانشگاه بود که موضوع را انتخاب کرد، اما از جلسه چهارم به بعد شاهد مشارکت دانشجویان برای انتخاب موضوع و مهمان بودیم. این مسئله به بهبود عملکرد خانه گفت‌وگو و مطالب و مباحثی که در آن طرح می‌شود کمک شایانی کرده است.»
رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی دانشگاه تهران با رد اینکه گفته می‌شود مدیریت خانه گفت‌وگو در اختیار گروه خاصی قرار دارد، می‌گوید: «مدیریت خانه گفت‌وگو با معاونت فرهنگی دانشگاه است. ممکن است تریبون‌های آزاد خارج از خانه گفت‌وگو از سوی دیگر گروه‌های دانشجویی برگزار شود، اما مدیریت خانه گفت‌وگو با معاونت فرهنگی دانشگاه است و دیگر جریان‌های داخل دانشگاه نقشی در اداره آن ندارند و از این نظر نباید نگرانی وجود داشته باشد.»
منتظر بهانه برای برگزاری کرسی آزاداندیشی نمانید
با وجود تلاش‌های بسیار برای رونق دادن به بحث و گفت‌وگو در فضای منطقی در دانشگاه که در قالب کرسی‌های آزاداندیشی و اخیرا «خانه‌های گفت‌وگوی دانشگاهی» پیگیری می‌شود، نگرشی وجود دارد که سبب شده دانشجویان به‌عنوان مخاطبان اصلی این برنامه‌ها با ابهاماتی درباره نحوه برگزاری برنامه‌ها روبه‌رو باشند.
ابهاماتی که مدیر فرهنگی و اجتماعی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی درباره آن می‌گوید: «بیشتر دانشجویان تصور می‌کنند کرسی‌های آزاداندیشی صرفا مربوط به مسائل سیاسی است، اما آیین‌نامه کرسی‌های آزاداندیشی شمول وسیعی از موضوعات را در بر می‌گیرد که شامل موضوعات فرهنگی، اجتماعی، علمی و سیاسی است.»
محمدمحسن حاتمی از دیگر موانع گسترش رویدادهای مرتبط با کرسی‌های آزاداندیشی را انتظار دانشجو برای وقوع یک رویداد سیاسی برای رونق دادن به این کرسی‌ها می‌داند و می‌گوید: «متأسفانه افراد دنبال این هستند که برای برگزار کردن کرسی آزاداندیشی الزاما باید اتفاقی سیاسی رخ دهد؛ درحالی‌که ممکن است ۲دانشجو در یک رشته و در یک موضوع علمی با یکدیگر اختلاف‌نظر پیدا کنند و برداشت‌های متفاوتی از یک موضوع مشترک داشته باشند. آنان می‌توانند این اختلاف را در قالب کرسی آزاداندیشی با حضور دانشجویان دیگر مطرح و نظرات یکدیگر را نقد کنند.»
دانشجویی به‌دلیل نقادی در کرسی‌های آزاداندیشی مواخذه نشده است
این مسئول در دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی در ادامه با بیان اینکه دانشجویان ملاحظاتی برای حضور و شرکت در کرسی‌های آزاداندیشی و خانه گفت‌وگو دارند، با تبیین اینکه آیین‌نامه‌های نحوه برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی این ملاحظات را برطرف کرده است، می‌گوید: «در کرسی‌های آزاداندیشی نقض حاکمیت ملی و دامن‌زدن به اختلافات قومیتی خط قرمز است و غیر از این موارد، هیچ خط‌کشی یا ممنوعیتی برای برگزاری مباحث گفتمانی میان دانشجویان وجود ندارد.»
حاتمی تأکید می‌کند مباحث مطرح‌شده تاکنون منجر به بروز مشکل برای بیان‌کننده آن در کرسی‌های آزاداندیشی نشده است: «هیچ دانشجویی به‌دلیل بیان نظراتش در کرسی‌های آزاداندیشی مورد بازخواست یا پیگرد قرار نگرفته است. ممکن است این افراد در محیطی بیرون از دانشگاه و فعالیتی غیر از فعالیت مرتبط با امور دانشجویی مورد استعلام قرار گرفته باشند و از فعالیتی منع شوند اما، هیچ فردی به‌دلیل بیان نظراتش در کرسی‌های آزاداندیشی دچار مشکل نشده است.»
شرط کاربردی شدن کرسی‌های آزاداندیشی
یکی از چالش‌هایی که کرسی‌های آزاداندیشی با آن روبه‌رو هستند و دانشجویان به آن انتقاد دارند، کاربردی نبودن آن و نیز تبدیل نشدن مباحث طرح شده در کرسی‌ها برای تبدیل آن به طرح یا برنامه برای برطرف کردن دغدغه دانشجویان است؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین دلایل رشد نیافتن فعالیت کرسی‌های آزاداندیشی یا دست‌کم عقیم ماندن اهداف آن دانست؛ مسئله‌ای که مدیر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی دانشگاه تربیت مدرس برای بروز آن دلایل خاص خود را دارد.
شهروز شریعتی در این‌باره می‌گوید: «در برخی کرسی‌های آزاداندیشی درباره اینکه افراد چه خواسته‌ای دارند و مشخصا درباره خواسته خود صحبت کنند، مطلبی دریافت نمی‌کنیم. از سوی دیگر، برخی مطالبات با مقررات و قوانین کشور در تعارض است و امکان اینکه بتوان آن را پیگیری کرد، وجود ندارد. گرچه در برخی کرسی‌های آزاداندیشی که عموما ماهیتی علمی دارند موضوعات پس از طرح به شکل برنامه درآمده و برای پیگیری به مسئولان مرتبط داده شده و مطالبه دانشجویان نیز برآورده و تامین شده است.»
او بر این باور است که شنیدن صدای دانشجو و آشنا شدن مسئولان با دیدگاه‌های مختلف دانشجویان، اثر مثبتی بر تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی مسئولان داشته است؛ ازاین‌رو، دعوت از مسئولان برای حضور در دانشگاه افزایش یافته است: «امروز و در قالب کرسی‌های آزاداندیشی، معاون پارلمانی رئیس‌جمهور در دانشگاه تربیت‌مدرس پاسخگوی دانشجویان با نگرش‌ها و سلایق مختلف است. این حضور قطعا منجر به افزایش تعامل میان مسئولان با دانشجویان می‌شود.»
شریعتی با بیان اینکه بروکراسی اداری و سخت بودن فرایندها برای برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی سبب شده است، مسئولان دانشگاه ذیل مقررات موجود نسبت به روان‌کردن فرایندها در برگزاری این کرسی‌ها تصمیمات تازه‌ای اتخاذ کنند، می‌افزاید: «در روزهای اخیر مسئولان دانشگاه تربیت‌مدرس برای آسان‌تر کردن روند برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی، شیوه‌نامه جدیدی را برای کاهش بروکراسی اداری در این مسیر تدوین کرده‌اند که به‌زودی ابلاغ می‌شود. این شیوه‌نامه در کلیت آن منطبق با سند بالادستی شورای اسلامی شدن دانشگاه‌هاست.»
مدیر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی دانشگاه تربیت‌مدرس ادامه می‌دهد: «در قالب خانه گفت‌وگوی آزاد نیز در تلاشیم راه‌های بهتر و بازتری را پیرامون گفت‌وگوی صریح و بدون دغدغه میان دانشگاهیان پیش‌بینی کنیم که انتظار داریم درصورت تحقق آن بتوانیم مطالبه دانشجویان و دانشگاهیان را تبدیل به طرح و لایحه کرده و برای پیگیری این مطالبات به شکل عملی اقدام کنیم و این نظرات را به مراجع مسئول انعکاس دهیم.»