به گزارش همشهری آنلاین، آنگونه که بانک مرکزی اعلام کرده به‌زودی ۳ بانک تجارت، صادرات و پارسیان به‌صورت آزمایشی صدور چک الکترونیکی را روی سامانه چکاد (چک امن دیجیتال) آغاز خواهند کرد.
فرایند صدور چک الکترونیکی علاوه بر اینکه حضور مشتری در بانک را حذف می‌کند و صرفه‌جویی قابل توجهی در مصرف کاغذ صورت می‌گیرد، می‌تواند تا حد بسیار زیادی مانع از جعل و تخلفات دیگر هم شود. همچنین مشکلاتی مانند تمام شدن برگه‌های دسته چک و مفقود شدن چک، دیگر بی‌معنا خواهد بود. این در حالی است که سامانه چکاد سرویس‌های متنوع دیگری هم ارائه می‌دهد. ازجمله این خدمات می‌توان به درخواست دسته چک، صدور چک دیجیتال، وصول درون بانکی و بین بانکی چک، انتقال چک، ضمانت چک دیجیتال، ابطال و مسدودی چک و کارتابل مشاهده چک‌های دریافتی اشاره کرد. همچنین برای استفاده از سرویس چک الکترونیکی تنها به یک موبایل هوشمند به‌عنوان سخت‌افزار نیاز است.
عرف اعتباری چک
نیما امیرشکاری، کارشناس بانکداری الکترونیک در گفت‌وگو با همشهری، در پاسخ به این پرسش که آیا با الکترونیکی شدن چک‌ها، چک برگشتی موضوعیت دارد یا خیر، به قانون قدیم چک اشاره می‌کند و می‌گوید: «ابزار چک، به‌ویژه تا زمانی که قانون قدیم اعمال می‌شد، در عرف و در قانون، ۲تعریف متفاوت داشت؛ درحالی‌که قانون ما چک را به‌عنوان یک ابزار نقدی(debit instrument) می‌شناسد و چک همیشه به تاریخ روز معنا دارد.»
امیرشکاری با اشاره به اینکه در قانون جدید هم، چک به‌عنوان یک ابزار نقدی و نه اعتباری شناخته شده است، ادامه می‌دهد: «با این حال، از گذشته بازار ما کسب‌وکارهای خود را به‌صورت توافقی روی این قانون سوار و درواقع از آن به‌عنوان یک ابزار اعتباری استفاده کرده است.»
به‌عبارت دیگر، با توافق‌های آتی که بین بازرگانان اتفاق می‌افتد، تعریف جدیدی از استفاده قانونی از چک ارائه شده است.
جای خالی ابزار اعتباری
کارشناس بانکداری الکترونیک علت چنین اتفاقی را نبود ابزار اعتباری در آن زمان می‌داند و یادآوری می‌کند که دادگاه‌ها هم طی ۴۰تا ۵۰سال اخیر آماده شدند تا با این عرف جدید کنار بیایند.
امیرشکاری با اشاره به اینکه حتی کارمندان بانک هم به‌گونه‌ای تربیت شده‌اند که با این عرف سازگار شوند، توضیح می‌دهد: «اگر فردی یک قطعه چک را به بانک ببرد، قاعدتا بانک باید آن را همان روز نقد کند؛ درحالی‌که کارمند بانک به‌خاطر همین عرفی که به‌وجود آمده، چک را نمی‌پذیرد و نقد کردن آن را به تاریخ روی چک موکول می‌کند؛ چراکه طرفین با هم توافق کرده‌اند که فرد حامل، چک را امروز به بانک نبرد و این در حالی است که این موضوع با قانون چک مغایر است و این قانون تصریح کرده که چک نباید بلامحل باشد.»
او با طرح این مسئله که اکنون و با الکترونیکی شدن فرایندهای بانکی این پرسش مطرح است که آیا با چک الکترونیکی می‌خواهیم آن را به‌عنوان ابزار نقدی تعریف کنیم یا عرف را هم می‌خواهیم در آن پیاده‌سازی کنیم، یادآوری می‌کند که اکنون با توجه به تعریف ابزارهای اعتباری در بانک‌ها مانند کارت‌های اعتباری، عقود مرابحه، ضمانت نامه‌های الکترونیکی و همچنین سپام (سامانه پیام‌رسانی مالی الکترونیکی) انتظار نظام بانکی و بانک مرکزی این است که مشتریان را از چک به سمت ابزارهای اعتباری در دسترس سوق دهد تا خریدها براساس قاعده‌های اعتباری و بلندمدتی مانند سپام و ال‌سی ریالی و ضمانت‌نامه ریالی انجام شود.
چک الکترونیکی؛ ابزار نقدی
کارشناس بانکداری الکترونیک با اشاره به اینکه این روال در بسیاری از موارد انجام شده و الان مشتریان حقوقی به این سمت رفته‌اند، هدایت مشتریان حقیقی به این سمت را نیازمند تغییرات فرهنگی و سیستم مالی می‌داند.
امیرشکاری اما چک الکترونیکی را که اکنون پیاده‌سازی شده، همان ابزار نقدی می‌داند و عنوان می‌کند که مشتریان در سیستم بانکی آن را به‌گونه‌ای می‌توانند تعریف کنند که تاریخ مؤثر آتی هم برای آن تعیین شود.
به‌گفته او «این موضوع به این معناست که اگر کسی تاریخ یک چک الکترونیکی را برای یک هفته دیگر می‌خواهد درج کند، در سیستم آن را به‌گونه‌ای تعریف می‌کند که گویی این چک یک هفته دیگر صادر شده است. به این ترتیب سیستم به‌صورت هوشمندانه، چک را به‌گونه‌ای ثبت می‌کند که روند نقد شدن چک یک هفته دیگر آغاز شود. درواقع تا حدی در سیستم، استفاده اعتباری از چک هم تعریف شده است.»
این کارشناس بانکداری الکترونیک فرایند صدور چک الکترونیکی را شبیه چک‌های صیادی که پس از صدور، در سامانه ثبت می‌شود، می‌داند.
همگام با کشورهای پیشرفته
چک الکترونیکی مفهوم جدیدی در دنیای بانکداری به‌حساب می‌آید و چندسالی که بانک‌های پیشرفته جهان این فناوری را اجرایی کرده‌اند. ایران، یکی از نخستین کشورهایی است که با عملیاتی شدن این طرح در منطقه خاورمیانه از چک الکترونیکی استفاده می‌کند.
بانک‌های هنگ‌کنگ، آرژانتین و HSBC پیش از این فرایند استفاده از چک‌های الکترونیکی را آغاز کرده‌اند و نتایج خوبی داشته‌اند.
نیما امیرشکاری، کارشناس بانکداری الکترونیک با اشاره به اینکه در چک‌های الکترونیکی، فیزیک چک حذف می‌شود، توضیح می‌دهد که فرایند ثبت الکترونیک آن مانند ثبت شبای مقصد، نام دریافت‌کننده وجه، تاریخ نقدشدن چک، مبلغ و درج امضای الکترونیکی انجام و سپس ارسال می‌شود.
او همچنین درباره امضای الکترونیکی می‌گوید: «اکنون مذاکراتی با مرکز گواهی ریشه در حال انجام است که امضای دیجیتال هم روی این بستر فراهم می‌شود، اما قاعدتا با همین روش‌های فعلی مانند دریافت اثر انگشت در موبایل بانک‌ها انجام می‌شود.» درواقع با استفاده از اثر انگشت و ثبت رمز ورود در هنگام تأیید، اثر انگشت هم گرفته می‌شود.
کارشناس بانکداری الکترونیک با اشاره به اینکه این روش اکنون به‌عنوان امضا در قانون پذیرفته شده و صحبت‌هایی هم بین قوه قضاییه و بانک مرکزی انجام شده است، یادآوری می‌کند: «از آنجا که مردم برای فعال‌سازی نرم‌افزارها و دریافت رمز در ابتدا باید به شعبه مراجعه کنند، به این ترتیب احراز هویت می‌شوند؛ بنابراین در مجموع می‌توان گفت که تا حد قابل‌توجهی به بلوغ امضای الکترونیک رسیدیم که بتواند از پس امضای چک الکترونیک هم بربیاید.»
امیرشکاری همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا دریافت‌کننده چک هم لازم است سرویس چک الکترونیکی را فعال کند تا پول به وسیله او دریافت شود، می‌گوید: «لزوما نه، اما اگر هر دو طرف از سامانه چکاد برای صدور و دریافت چک الکترونیک استفاده کنند، امن‌تر خواهد بود.»
او با اشاره به اینکه وقتی فردی شبای مقصد را ثبت می‌کند و استعلام شبا از طرف مقصد صورت می‌گیرد، فرایند انجام می‌شود، ادامه می‌دهد: «اگر طرف مقصد هم بخواهد مانند پشت‌نویسی‌های قدیم همان چک را به نفع شخص دیگری صادر کند، بدیهی است در سامانه باید ثبت نام کند تا چک الکترونیک را به نام شخص بعدی صادر کند.»
در چک‌های فیزیکی گاهی شخص سوم برای ضمانت چک یک فرد، پشت آن چک را امضا می‌کرد، اما امیرشکاری می‌گوید: «تا جایی که اطلاع دارم هنوز امکان ضمانت شخص ثالث در مورد چک‌های الکترونیکی پیاده‌سازی نشده است.»