به گزارش همشهری آنلاین، آمار کودکان بازمانده از تحصیل طی سال‌های ۹۴ تا ۱۴۰۱ روند صعودی داشته و بیش از ۲۰۰ هزار نفر به جمعیت این کودکان اضافه شده است؛ عددی که براساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس در سال تحصیلی ۹۵-۹۴ بیش از ۷۰۰ هزار نفر بوده و در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ به نزدیک یک میلیون نفر رسیده است. اصطلاح بازماندگی از تحصیل برای گروه سنی بین ۶ تا ۱۷ سال به‌کار می‌رود که یا هرگز به مدرسه نرفته‌اند یا در نیمه دوران تحصیل به دلایل مختلف مجبور به ترک محل آموزش و تحصیل شده‌اند.
تاکنون هم رصد دقیقی درباره این کودکان انجام نشده است، اما بالاخره اوایل هفته جاری سامانه‌ای از سوی وزارت آموزش و پرورش رونمایی شد که با اتصال به سازمان ثبت‌احوال و ثبت اطلاعات واجدان شرایط تحصیل، اطلاعات لازم برای پیگیری افراد بازمانده از تحصیل را در اختیار این وزارتخانه قرار می‌دهد. حالا وزارت آموزش و پرورش با رصد نقطه به نقطه ۷۵۰ مرکز آموزشی کشور، تمامی کودکان واجد شرایطی را که به دلایل مختلف از تحصیل بازمانده‌اند، شناسایی و آنها را جذب نظام آموزشی خواهد کرد. در این‌باره معاونت آموزش ابتدایی این وزارتخانه موظف است ظرف ۴۵ روز تمامی این اطلاعات را ثبت و طی ۲ روز اقدام به جذب این دانش‌آموزان کند.
راهبردهای انعطافی برای آموزش بازماندگان
«آموزش و پرورش موظف به ایجاد بستر آموزشی برای تمام دانش‌آموزان کشور است و راه‌اندازی این سامانه فرصت خوبی را پیش‌روی ما قرار می‌دهد که برای تمامی بازماندگان از تحصیل واجد شرایط، برنامه‌ریزی و راهکاری لازم برای جذب آنها به آموزش را درنظر بگیریم.» این نکته را هم محمد محمدی، مدیرکل آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش اعلام می‌کند و ادامه می‌دهد: «طی ۲ سال گذشته همه سامانه‌های آموزش و پرورش ذیل سامانه جامع دانش‌آموزی کشور تحت عنوان سامانه سیدا جمع‌آوری شده‌اند و اقدامات ما هم ذیل همین سامانه انجام می‌شود. در قسمت مدیریت سایت به ۷۰ هزار مدیر مدرسه ابتدایی، ۳ هزار راهبر آموزشی و تربیتی و همه فرهنگیان دوره ابتدایی دسترسی دادیم و به ازای هر ۵ کودک بازمانده از تحصیل به یک نفر امکان پیگیری و دسترسی داده شده است.»
به‌گفته محمدی، این افراد که غالباً در همان منطقه کمتر برخوردار مستقر هستند و خصوصیات فرهنگی و بومی منطقه را می‌شناسند به در خانه کودکان بازمانده از تحصیل مراجعه می‌کنند و اطلاعات آنان را به‌صورت میدانی جمع‌آوری و در اختیار وزارت آموزش و پرورش قرار می‌دهند: «بر این اساس متعهد شده‌ایم طی ۴۵ روز آینده، تمامی بازماندگان از تحصیل را به‌صورت کامل به‌روزرسانی کنیم. هم‌اکنون غیراز اطلاعات مربوط به ثبت‌احوال تمامی سوابق تحصیلی موجود در آموزش و پرورش هم به این سامانه اضافه شده است؛ یعنی اگر دانش‌آموزی در مدرسه ثبت‌نام کرد و رفت، آخرین نشانی و وضعیت او در این سامانه ثبت شده و می‌توان علل مراجعه نکردن او به مدرسه را پیگیری کرد. همچنین به محض بارگذاری مستندات در سامانه، راهکارهای بومی جذب دانش‌آموز بازمانده به کاربر معرفی می‌شود.»
برنامه جذب با شرا یط دانش‌آموزان
وسعت جغرافیایی و فراهم نبودن دسترسی به مرکز آموزشی یکی از عوامل مؤثر در بازماندگی از تحصیل مطرح می‌شود. محمدی درباره اینکه رفع این مشکل با شناسایی این کودکان چگونه برنامه‌ریزی خواهد شد، گفت: «در دوره ابتدایی هر کودک لازم‌التعلیمی که شرایط جذب را داشته باشد، آموزش و پرورش موظف به ایجاد فضای آموزشی برای اوست.
هم‌اکنون حتی در روستاهایی که دانش‌آموز امکان تردد برای حضور در کلاس را ندارد، انعطاف در برنامه درسی درنظر گرفته شده است. ما می‌خواهیم خود را با دانش‌آموز بازمانده از تحصیل منطبق کنیم؛ ازجمله اینکه دانش‌آموز می‌تواند ۲ روز در هفته سر کلاس حاضر شود یا حتی شیفت متفاوت داشته باشد.» به‌گفته این مسئول، اگر در هیچ صورتی دانش‌آموز قادر به تحصیل نبود، امکان آموزش از راه دور برای او فراهم می‌شود: «اعزام معلمان سیار و تشکیل کلاس‌های سیار در منطقه محل سکونت این افراد هم یکی از همین راهکارهاست.»
محمدی همچنین از فعال شدن سامانه شاد در این‌باره هم خبر می‌دهد و تأکید می‌کند: «در این‌باره خودمان را به یک یا ۲ روش محدود نکرده‌ایم. طرح آزمایشی اتوبوس سیار آموزش به‌زودی برای کودکان کار راه‌اندازی می‌شود. بخشی از دانش‌آموزان هم زیرنظر بهزیستی هستند و از طریق شاد تحت آموزش قرار دارند. اگر در منطقه‌ای هم کودک واجد شرایط تحصیل شناسایی شود و اینترنت برای آموزش از راه دور وجود نداشته باشد، معلم در آن منطقه حضور خواهد یافت.
آموزش ابتدایی هیچ محدودیتی برای جذب کودکانی که شناسایی شده و شرایط دارند، ندارد.» مدیرکل آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش درباره اقداماتی که درباره کودکان فاقد مدارک هویتی با توجه به راه‌اندازی این سامانه انجام خواهد شد، عنوان می‌کند: «کودکان فاقد مدارک هویتی ۲ دسته هستند؛ فرزندان ایرانی و فرزندان غیرایرانی. برای ایرانی‌ها دستورالعمل این است که سرپرست دانش‌آموز به هر مدرسه‌ای که مراجعه کند، فرمی به او ارائه می‌دهند که باید از سوی فرمانداری تأیید شود. حتی اگر این مسیر هم طی نشود مدیر مدرسه به استناد ماده ۴۵ آیین‌نامه اجرایی، اجازه دارد بدون درخواست مدرک، کودک را به‌صورت مشروط و حداکثر به‌مدت یک ماه در مقطع ابتدایی ثبت‌نام کند. ادامه تحصیل این دانش‌آموزان درصورت ارائه نشدن مدارک هویتی و تحصیلی با موافقت کمیسیون خاص اداره آموزش و پرورش تا پایان دوره اول متوسطه منعی ندارد. البته به این افراد کارنامه داده نمی‌شود تا زمانی که وضعیت هویتی آنها تعیین‌تکلیف شود.»
پیش‌بینی کاهش تعداد بازماندگان
«سامانه شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل برای نخستین‌بار است که با چنین زیرساختی راه‌اندازی شده و این فرصت را به ما می‌دهد که با قدرت برای جذب این کودکان به فضای آموزشی تمرکز کنیم.» محمد محمدی، مدیرکل آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با بیان این مطلب ۳ جمع‌بندی را درباره سامانه شهیدمحمودوند مطرح می‌کند و می‌گوید: «اول اینکه شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل در ۷۵۰ منطقه آموزشی به‌صورت نقطه‌ای انجام شده و به محض رصد این کودکان، بانک اطلاعاتی برای رئیس منطقه ارسال و آنها موظف هستند حداکثر ظرف ۲ روز برای جذب دانش‌آموزانی که واجد شرایط هستند، اقدام کنند.» نکته دوم هم به‌گفته این مسئول هدفگذاری ۱۰۰ درصدی برای شناسایی دقیق و جذب حداکثری دانش‌آموزان دارای شرایط است: «برخی از این کودکان مشکلاتی به لحاظ جسمی دارند؛ ازجمله اینکه ممکن است فلج مغزی باشند و نمی‌توان آنها را جذب کرد و باید در بهزیستی آموزش ببینند. مسئله سوم هم انعطاف در روش‌های جذب، آموزش و برگزاری کلاس است که با استفاده از خیرین و گروه‌های مردمی، بسیج فرهنگیان و گروه‌های جهادی انجام می‌شود.»
او همچنین در پاسخ به این سؤال که آمار دقیق کودکان بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی چقدر است، می‌گوید: «این آمار در مقطع ابتدایی به‌روزرسانی شده و عدد دقیق آن تا چند روز آینده اعلام خواهد شد. در ۲ ماه گذشته تمام کودکان بازمانده از تحصیل به‌صورت منطقه به منطقه رصد شده‌اند و پیش‌بینی ما این است که با توجه به حضوری شدن آموزش (پس از وقفه ۲ ساله به‌دلیل شیوع پاندمی کرونا) و جذب آنها، در کل جمعیت بازمانده از تحصیل، کاهش چشمگیری داشته باشیم.»
نقطه روشن سامانه شناسایی بازماندگان
«تحصیل دوره عمومی طبق قانون هم رایگان است و هم اجباری. اگر این اطلاع به آموزش و پرورش داده شود که در جایی به‌دلیل نبود دسترسی، فرد واجب‌التعلیمی دچار محرومیت شده، وظیفه این نهاد است که دسترسی و شرایط آموزش را فراهم کند، اما همیشه اینگونه نیست و در برخی موارد با وجود دسترسی، فرد واجب‌التعلیم جذب نظام آموزشی نمی‌شود.»
محسن زارعی، رئیس مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی وزارت آموزش و پرورش با بیان این مطلب، راه‌اندازی این سامانه برای پیگیری افراد بازمانده از تحصیل را ضروری عنوان می‌کند و می‌گوید: «تاکنون یکی از اشکالات این بود که به‌صورت تجمیعی و سامانه‌ای اطلاعات مربوط به این کودکان را در اختیار نداشتیم. فعالیت‌هایی که انجام می‌شد تنها بخشی از این جمعیت را تحت پوشش قرار می‌داد و این اطلاع هم کسب نمی‌شد که چقدر از این جمعیت کاهش پیدا کرده و جذب آموزش شده‌اند و درواقع دلایل محروم ماندن از تحصیل ثبت نمی‌شد. هم‌اکنون سامانه به ثبت‌احوال متصل است و دانش‌آموزان واجب‌التعلیم در آن مشخص هستند که چه تعداد از این افراد جذب نشده‌اند.
این اقدام کمک بزرگی برای برنامه‌ریزی و حرکت در نقطه روشن برای جذب بازماندگان از تحصیل است.» او ادامه می‌دهد: «وظیفه حاکمیت است که شرایط را برای دسترسی به تعلیم و تربیت فراهم کند و اگر مصداقی برای بازماندگی از تحصیل به‌دلیل نبود دسترسی وجود داشته باشد، سؤال بزرگی برای آموزش و پرورش خواهد بود که باید آن را فراهم کند. البته در برخی موارد خود خانواده یا شرایط دانش‌آموز منجر به بازماندگی او از تحصیل می‌شود؛ به‌عنوان مثال در دوره کرونا برخی خانواده‌ها تصمیم گرفتند که شروع پایه تحصیلی فرزندانشان در پایه ابتدایی را تا زمان بازگشایی مدارس به تأخیر بیندازند. این درست که کودک دچار عقب‌ماندگی تحصیلی شد، اما اکنون در مدرسه حاضر شده است و این یکی از دلایل بازماندگی آنهاست.»
زارعی همچنین این سامانه را نقطه اتکای کاهش آسیب‌های اجتماعی عنوان می‌کند و می‌گوید: «با این پیگیری و شناسایی ۱۰۰ درصدی بازماندگان از تحصیل، دانش‌آموز با هر شرایطی تحت تعلیم و تربیت قرار می‌گیرد. در دنیای امروز حتی پذیرفته نیست که فرد سواد رسانه‌ای و مهارت‌های زندگی را نداند و مقدمات این مسئله بدون کسب دانش پایه یعنی حضور در فضای آموزشی فراهم نمی‌شود. این نکته مهمی است که نباید انتظار داشت این سامانه تمامی مشکلات را رفع کند، اما به‌دلیل اینکه برنامه‌ریزی بر پایه اطلاعات انجام می‌شود، چشم‌انداز کامل و هدفگذاری قابل دستیابی را در اختیار متولیان آموزش و پرورش قرار می‌دهد.»