همشهری آنلاین- مرضیه ثمره‌حسینی: طرح هوشمندسازی یارانه نان به‌منظور مدیریت و شفاف‌سازی میزان تخصیص آرد به نانوایی‌ها از اوایل سال جاری کلید خورد. بنا بود از هدررفت آرد دولتی در زنجیره تولید نان، بدون افزایش قیمت نان جلوگیری شود.
در این زنجیره بخش معناداری از آرد توزیعی، از زنجیره خارج می‌شده و دولت به عنوان یک سیاست گذار مرکزی قصد داشت بدون آزاد سازی قیمت، مقابل این هدررفت منابع را بگیرد.
اما برخی خبرها از گران‌شدن نان و اجباری شدن خرید نان کنجدی و افت کیفیت نان در برخی نانوایی‌ها به گوش می‌رسد. سر اصلی ماجرای گرانی نان به تقاضای نانوایان می‌رسد. نانوایان گلایه دارند که نرخی که امسال به آنها داده شده نرخ سال ۹۹ است و می‌گویند الان هیچکس نمی‌تواند بگوید که با درآمد سال ۹۹ می‌توان در ۱۴۰۱ زندگی کرد. بر این اساس آنها خواستار این هستند که نرخ نان منطقی و مطابق با تورم و رشد هزینه‌ها تنظیم شود.
به نظر می رسد نانوایان از عدم افزایش قیمت مصوب نان گلایه دارند و می‌گویند که با آن قیمت نمی‌توان در سال جاری تولیدکرد. بنابراین دولت باید علاوه بر تمرکز بر هدر رفت نان و حمایت از مصرف کننده، به دنبال راه حلی برای جبران هزینه‌های نانوایان باشد.
درباره آخرین جزئیات طرح هوشمندسازی یارانه نان و همچنین احتمال تغییر قیمت نان در روزهای پیش رو با «محمد جلال» مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی گفت‌وگو کردیم. «محمد جلال» می‌گوید که سیاست قطعی دولت عدم افزایش قیمت نان در سال جاری است. بنابراین، تا پایان سال ۱۴۰۱ شاهد افزایش قیمت نخواهیم بود. برای سال آینده هم طبق رویه سال‌های گذشته، در هر استان متناسب با آنالیز قیمت و شرایط، درباره قیمت نان تصمیم‌گیری خواهد شد. وی تاکید می کند که به هیچ عنوان آزادسازی قیمت نان در دستور کار نیست.
گفت‌وگوی ما با مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی را در ادامه بخوانید.
درباره آخرین جزئیات طرح هوشمندسازی یارانه نان بگویید؛ در چه مرحله‌ای است؟
حدود ۱۸۰ روز از آغاز طرح هوشمندسازی توزیع آرد یارانه‌ای می‌گذرد. موضوع هدررفت آرد یارانه‌ای سال‌هاست وجود دارد اما تا پیش از دولت سیزدهم اقدام موثری برای اصلاح این روند انجام نشده بود. حل این مشکل از دو مسیر ممکن بود؛ یا با حذف آرد یارانه‌ای قیمت نان آزاد و مابه‌التفاوت آن به مردم پرداخت می‌شد؛ یا با شفاف کردن اطلاعات، در مرحله توزیع، جلوی رانت آرد یارانه‌ای گرفته می‌شد که با توجه به تاکیدی که رئیس جمهور داشتند که قیمت نان تغییر نکند، راه‌حل دوم انتخاب شد و با کمک تیمی از جوانان نخبه دانشگاه صنعتی شریف، طرحی با محوریت شفاف کردن عملکرد نانوایان تهیه شد و به اجرا درآمد. در فاز اول این طرح که با موفقیت به اتمام رسیده، ۷۶ هزار نانوایی در سراسر کشور (بالغ بر ۹۸ درصد از کل نانوایی‌ها) به دستگاه کارتخوان هوشمند مجهز شده‌اند.
بعد از تجهیز نانوایی‌ها به کارتخوان هوشمند، ثبت و بررسی عملکرد نانوایان مبتنی بر ساعات آغاز به کار نانوایی، میزان فروش، سرعت تولید نان و ... با جزئیات استخراج شد. همچنین بر اساس این داده‌های مهم، دولت توانست به‌صورت علی‌الحساب، معادل ۱۵ درصد از فروش نانوایی در روز را به‌عنوان کمک‌هزینه، جهت جبران هزینه‌های سربار به حساب نانوایان واریز کند.
برخی نسبت به موفقیت پروژه نصب کارتخوان‌های هوشمند دچار تردید هستند و می‌گویند در این میان بودجه عظیمی هم هدر رفته. به نظر شما، اهداف مدنظر طرح چقدر محقق شده است؟
اجرای طرح طبق برنامه پیش می‌رود و کاملا موفق بوده است. بعد از اجرای فاز اول طرح، ۹۸ درصد نانوایی‌ها به دستگاه‌های کارتخوان هوشمند مجهز شدند و تعداد تراکنش‌های مرتبط با خرید نان افزایش معناداری پیدا کرد که این آمار موید موفقیت طرح است. از طرفی صرفا با اجرای فاز اول طرح، از هدررفت آرد یارانه‌ای که به‌صورت خروج از زنجیره تولید نان رقم می‌خورد، جلوگیری شد.
براساس روند افزایشی که مصرف نان کشور دارد، در ابتدای هر سال چند درصد به میزان مصرف نان (آرد یارانه‌ای) اضافه می‌شود؛ امسال به دلیل حذف ارز ترجیحی و افزایش قیمت در کالاهای جانشین نان، این افزایش باید شدیدتر هم می‌بود، اما جالب است که با اجرای طرح هوشمندسازی توزیع آرد یارانه‌ای، نه تنها میزان مصرف آرد یارانه‌ای افزایش مرسوم هر سال را نداشت بلکه کاهش هم داشته که دلیل آن، کاهش مصرف مردم نیست بلکه دلیلش جلوگیری از خروج آرد یارانه‌ای از زنجیره تولید نان است.
نکته مثبت دیگر این است که دولت به‌صورت هدفمند توانست از نانوایان حمایت کند. درواقع با ثبت عملکرد نانوایان به‌صورت شفاف، مبالغی به‌عنوان کمک‌هزینه به حساب نانوایان واریز می‌شود که این رقم در مراحل بعدی طرح افزایش چشمگیری خواهد داشت. دولت به این موضوع واقف است که باید از اقتصاد تولید نان حمایت کند و ارقامی که طی ماه‌های گذشته به کمک‌هزینه پرداخت شده، برای جبران هزینه‌ها کفایت نمی‌کند به همین دلیل قصد دارد این کمک‌هزینه را افزایش دهد.
بعد از اجرای این طرح، نانوایان هنوز از وضعیت کاری خود راضی نیستند و می‌گویند هزینه‌های پخت با درآمدشان همخوانی ندارد و برخی‌ها حتی مجبور به تعدیل نیرو شده‌اند. برنامه شما برای کاهش مشکلات نانوایان چیست؟
یکی از آثار اجرایی طرح هوشمندسازی توزیع آرد یارانه‌ای شفافیت عملکرد نانوایان جهت اعمال هرگونه سیاست حمایتی است؛ الان اگر دولت بخواهد از نانوایان حمایت کند می‌تواند متناسب با عملکرد هر نانوایی این حمایت را انجام دهد. هم‌اکنون معادل ۱۵ درصد از عملکرد روزانه نانوایان تا یک سقف مشخصی، به‌عنوان کمک‌هزینه به‌صورت روزانه به حساب آنها واریز می‌شود. این میزان در مراحل بعدی قطعا افزایش پیدا خواهد کرد و دولت این نوید را به نانوایان می‌دهد که در اجرای این طرح منافع آنها به خوبی دیده شده است تا وضعیت آنها قبل و بعد از اجرای این طرح متمایز شود.
خواسته نانواها این است که باید ۷۰ درصد به قیمت فعلی نرخ نان اضافه شود تا وضعیت درست شود. در روزهای آینده به صورت رسمی قیمت نان تغییر می‌کند؟
سیاست قطعی دولت عدم افزایش قیمت نان در سال جاری است. البته تا پیش از امسال، هر ساله قیمت نان افزایشی متناسب با نرخ تورم را تجربه می‌کرد. اما امسال دولت تاکید کرد قیمت تغییر نکند و تصمیم گرفت افزایش هزینه نانوایی‌ها را با پرداخت کمک‌هزینه جبران کند. بنابراین، تا پایان سال ۱۴۰۱ شاهد افزایش قیمت نخواهیم بود.
برای سال آینده هم طبق رویه سال‌های گذشته، در هر استان متناسب با آنالیز قیمت و شرایط، درباره قیمت نان تصمیم‌گیری خواهد شد اما به هیچ عنوان آزادسازی قیمت نان در دستور کار نیست بلکه افزایش معقولی که هر سال اعمال می‌شد، اعمال خواهد شد. درباره درصد و میزان افزایش هم دستگاه‌های ذیربط و مسئول باید نظر بدهند.
از زمان اجرایی شدن طرح مذکور، تاکید شد که مردم محدودیتی در خرید نان نخواهند داشت. اما گزارش‌های میدانی از کاهش ساعت کار برخی نانوایی‌ها و حتی تخلفاتی شامل کاهش چانه و افت کیفیت نان و حتی خرید اجباری نان کنجدی خبر می‌دهد. در این راستا، شما چه برنامه‌هایی دارید تا هم مردم به عنوان مصرف‌کننده راضی بمانند و هم نانوایان از نرخ نان راضی باشند؟
ابتدا لازم می‌بینم از عملکرد بیشتر نانوایان دفاع کنم. گاهی در رسانه‌ها مطرح می‌شود که اغلب نانوایان از وظایف خود تخطی می‌کنند اما این موضوع حسب آمار رسمی و مشاهدات عینی قابل اثبات نیست. در مجموع آماری که از عملکرد نانوایان سراسر کشور داریم، صرفا در تعداد اندکی از استان‌ها شاهد تشکیل صف هستیم که این موضوع را نباید به کل نانوایی‌ها تسری داد. بنابراین غالب نانوایان به‌صورت حرفه‌ای و با رعایت چارچوب‌های قانونی در حال فعالیت هستند اما عده‌ای هم با انگیزه‌های مختلف ساعت کار خود را کاهش داده‌اند. این کاهش ساعت ممکن است به قصد بازفروش آرد یارانه‌ای باشد که قطعا با اجرای این طرح عملکرد آنها قابل رصد است.
در گام‌های بعدی طرح، یک برنامه کاربردی برای اجرا در سمت مشتریان طراحی شده است که به ازای خرید نان، به مشتریان حق رای می‌دهد تا در خصوص کیفیت و کم‌فروشی نان نظر خود را ثبت کنند. با انجام این کار، چنانچه تعداد گزارش‌های کم‌فروشی از تعداد معینی بالاتر برود، نانوایی مذکور به‌صورت خودکار به دستگاه‌های نظارتی معرفی و ضریب تخصیص یارانه آن کاهش می‌یابد.
درواقع، برای کلیه نانوایان یک نمره اعتباری بر پایه داده‌های موجود در سامانه لحاظ می‌شود که به ازای صحت رفتار روزانه نانوا، به تدریج افزایش می‌یابد اما به‌واسطه اثبات تخلف به طور ناگهانی و شدید کاهش می‌یابد و این کاهش در نمره اعتباری و ارائه خدمات و تسهیلات اثربخشی جدی خواهد داشت.
با وجود گرانی اقلامی مانند برنج، مشاهدات نشان از مصرف بیشتر و طولانی شدن صف‌های نان دارد. از آن طرف ظاهرا سهمیه برخی نانوایی‌ها پایین است و هنوز با درخواست سهمیه اضافه آنها موافقت نشده است. برنامه‌ای در این زمینه دارید؟
در ابتدا باید بگویم که سهمیه آرد نانوایی‌ها سال‌هاست که توسط شورای آرد و نان استان‌ها تعیین می‌شود و هیچ ارتباطی با طرح ندارد. اما اجرای این طرح قطعا به توزیع عادلانه و هوشمند آرد یارانه‌ای کمک خواهد کرد. درواقع با تعیین عملکرد نانوایان، هر نانوا بر اساس میزان تولیدی که دارد می‌تواند از آرد دولتی بهره‌مند شود. البته در این طرح پیش‌بینی کرده‌ایم که نانوایان با ارائه وثایقی بتوانند حتی بیشتر از میزان عملکرد خود آرد دریافت کنند و در صورتی که بتوانند در موعد مقرر این میزان دریافتی را در عملکرد خود، که همان میزان فروش نان است، منعکس کنند، الگوی دریافت آنها تغییر خواهد کرد.
به همین دلیل با اجرای این طرح شاهد آن خواهیم بود که توزیع متناسبی از آرد دولتی برای نانوایانی که به‌صورت حرفه‌ای در حال تولید نان هستند انجام شود. هدف این طرح این است که مبنای توزیع آرد بر اساس عملکرد هر نانوایی رقم بخورد تا هم از هدررفت منابع جلوگیری کند و هم عملکرد نانوایان شفاف شود تا بر اساس آن دولت بتواند تسهیلات و وجوه ترمیمی خود را به‌منظور جبران هزینه‌های مازاد نانوایی‌ها به آنها پرداخت کند.